چوب تحریمها لای چرخ معادن
امین افصحی-فعال معدنی
تحریمهای اقتصادی همیشه آسیبرسان بوده و در پی گسترش محدودیتها در چند سال اخیر، به بخش معدن صدمات جدی وارد شده است. بهعنوان مثال، تحریمها باعث شدند معادنی که برای فعالیت نیاز به سرمایهگذاری و استفاده از منابع مالی خارجی دارند، از جذب این منابع باز بمانند. همچنین معادن و پهنههایی که بهدلیل دارا بودن منابع معدنی ناشناخته و کممصرف در کشور به مطالعات اکتشافی نیاز داشتند، از فناوری و دانش شرکتهای خارجی بیبهره و دستنخورده باقی ماندند. در این مدت شرکای خارجی از جمله فعالان چینی رغبتی برای همکاری در بخش معدن ما از خود نشان نداده و این موضوع ما را با دشواریهای مختلف مواجه کرد.
همچنین با فروش مواد معدنی در بازارهای بینالمللی، ارزهای حاصل از این فروش بهسختی وارد کشور میشد. به همین ترتیب میتوان گفت گسترش تحریمّها باعث رکود معادن و آسیب دیدن فعالیتهای بخش خصوصی شد. اما از میان تمام این مشکلات، وارد نشدن تجهیزات مناسب معدنی و دانش و فناوری روز جهانی مهمترین مشکلی بود که فعالان معدنی و صاحبان معادن درگیر آن شدند. در پی وارد نشدن این فناوریها، روند بسیاری از پروژهها و فعالیتهای معدنی متوقف شد. از سوی دیگر، با گسترش تحریمها اغلب معادنی که توانایی فعالیت بدون سرمایهگذار خارجی یا تجهیزات وارداتی را نداشتند، راکد شدند و بهاصطلاح فعالیت معدنی در آن پهنهها خوابید چراکه برخی از عرصههای معدنی بهشدت نیازمند حضور سرمایهگذاران و شرکای خارجی هستند تا بتوانند به فعالیت ادامه دهند. بهعنوان مثال، ایران از نظر عناصر نادر خاکی مانند اسکاندیوم غنی است اما بخش خصوصی داخلی تمایلی برای ورود و سرمایهگذاری در آن ندارد زیرا معتقد است فعالیت در این حوزه ریسک بالایی دارد و روند آن بهعنوان سرمایهگذاری بلندمدت تعریف میشود، اما خلاف سرمایهگذاران داخلی، فعالان بینالمللی رغبت زیادی برای ورود به فعالیتهای معدنی از جمله اکتشاف و فرآوری داشتند که بهدلیل تحریمها حضور آنها منتفی شد. باوجود تمامی مصائب مطرحشده، بسیاری از فعالان معدنی به سمت بومیسازی و تولید فناوری موردنیاز در داخل کشور جذب شدند؛ بهعبارتی، صاحبان پروژهها و معادن تلاش کردند به دانش بومی تکیه کنند و با فناوری تولید داخل به پیشروی و فعالیت بپردازند. برای مثال، در عرصه عناصر نادر خاکی بهدلیل تحریمها هیچ یک از کشورهای خارجی حاضر به همکاری با ما و کمک فنی نشدند؛ از این رو خود فعالان معدنی، شروع به تولید و به دست آوردن فناوری و دانش مورد نیاز در این حوزه کردند.
مهمترین و عظیمترین بخش اقتصاد کشورهای توسعهیافته، معادن آنها است. میتوان گفت معدن یک موتور عظیم اقتصادی برای کشورهای مهمی از جمله امریکا، چین و هند است و این کشورهای توسعهیافته تکیه زیادی به معادن خود دارند. چه در زمینه مطالعات اکتشافی و چه تامین مواد اولیه برای صنایع کشور، معادن همواره نقش مهمی ایفا میکنند و نمیتوان از تاثیر آنها در مباحث سیاسی غافل شد. توجه به روند فعالیتهای معدنی در جهان و قدرتی که کشورهای توسعهیافته در پس بکارگیری صحیح و هوشمندانه از ذخایر معدنی به دست آوردهاند، ما را به تفکر عمیق در زمینه ارتقای جایگاه ایران در کارزار قدرتهای بینالمللی معدنی وامیدارد. کشور ما نیز به دور از شعار و حرفهای کلیشهای، بهدلیل داشتن ظرفیتهای بسیار بالای معدنی بهراحتی میتواند بهعنوان یک قطب تولید مواد معدنی در جهان شناخته شود، اما متاسفانه امروزه درک و رویکرد درستی از عملیات معدنکاری بهویژه اکتشافات و بهرهبرداری از معادن نداریم، به این دلیل که اغلب پروژههای معدنی بدون اکتشاف و فرآوری مناسب، با اهداف تولید سرمایه در کوتاهمدت در دستور کار قرار میگیرد و این به ضرر نهتنها بخش معدن بلکه اقتصاد کشور است. تنها با تغییر این روند و نگرش درست به فعالیتهای معدنی میتوانیم در آینده به جایگاههای مناسب در جهان دست پیدا کنیم.