بازیافت پسماند پشت سد سخت‌افزار
کشورهای پیشرفته برای راه‌اندازی هر صنعتی، ابتدا توجه ویژه به ماشین‌آلات و ساخت تجهیزات موردنیاز آن دارند. هر صنعتی برای تولید محصول نهایی وابستگی زیادی به ماشین‌آلات و تجهیزات سخت‌افزاری دارد، به‌طوری‌که کشورهایی مانند کره‌جنوبی و چین، برای صنعتی شدن و راه‌اندازی برخی صنایع مانند خودرو، کشتی‌سازی و... ابتدا سرمایه‌گذاری در حوزه ساخت ماشین‌آلات داشته‌اند.
در حوزه مدیریت شهری و جمع‌آوری پسماندهای شهری و صنعتی، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته بسیار کمک‌کننده بوده و فناوری نوین به کمک فضای سبز و پاک آمده است. با نزدیک شدن به ایام نوروز، پسماندها و زباله در سطح شهرها و جاده‌ها معضلی است که نیاز به مدیریت درست دارد. رها کردن زباله‌ها در کنار جاده‌ها و طبیعت یا رها شدن سطل‌های مکانیزه زباله بدون تخلیه بهنگام آنها در ایام تعطیلات که مسافران زیادی تردد دارند، بسیار دیده می‌شود. در حال‌حاضر، وضعیت ماشین‌آلات خدمات شهری و ساخت آنها در کشور چگونه است؟
اورهال کردن تجهیزات در سال ۱۴۰۱
محمدمهدی عزیزی، مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران درباره وضعیت ماشین‌آلات جمع‌آوری زباله و پسماند به گفت: در حوزه جمع‌آوری پسماندها و زباله‌ها در شهر تهران، مشکل خاصی وجود ندارد. در حال‌حاضر شهرداری با بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ دستگاه تخصصی در حوزه ماشین‌آلات خدمات شهری در حال فعالیت است.
او افزود: رفت و روب و نظافت به‌طور مستمر در سطح خیابان‌ها انجام می‌شود.
این مدیر شهری درباره تجهیزات و روزآمدی ماشین‌آلات خدماتی، افزود: شهرداری در حوزه نگهداشت شهر با پیمانکارها قرارداد دارد. با توجه به عددی که شهرداری به پیمانکار می‌پردازد، آنها وظیفه دارند ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز را تامین کنند.
وی در حوزه کیفیت خدمات برای جمع‌آوری پسماندها هم عنوان کرد: شهرداری تهران برنامه‌هایی را برای سال ۱۴۰۱ در نظر دارد و یکی از برنامه‌های سال آینده، اورهال کردن تجهیزات و بروزرسانی این تجهیزات است.
او تاکید کرد: انجام این امور برعهده پیمانکار است و سعی می‌شود با توجه به افزایش بودجه، موارد خواسته‌شده به اطلاع پیمانکار رسانده شود و آنها هم موظف به افزایش کیفیت ماشین‌آلات و تجهیزات به‌کار گرفته شده در حوزه خدمات و مدیریت پسماندها هستند.
آمار تجهیزات
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران در ادامه سخنان خود به آمار پیمانکارها اشاره کرد و گفت: در حال‌حاضر، ۱۲۶ پیمانکار رفت‌وروب و خدمات شهری فعالیت دارند. عزیزی تصریح کرد: شهرداری برای بهبود ارائه خدمات در مدیریت شهری و داشتن شهری پاک و تمیز، فراخوانی داده و از تمام شرکت‌هایی که در حوزه رفت‌وروب فعالیت دارند درخواست‌کرده پیشنهادهای خود را ارائه دهند. علاوه‌بر این، خود شهرداری هم واحد تحقیق و توسعه دارد و مطالعات و تحقیقات در این زمینه در حال انجام است. او تصریح کرد: کار توسعه خدمات شهری در حوزه پسماندها و مدیریت جمع‌آوری و تفکیک زباله‌ها در حال پیگیری است تا نیاز‌ها گردآوری‌شده و در قسمت اجرا با مشارکت و همکاری تولیدکنندگان نیازمندی‌ها تامین شود. به این ترتیب، تاکید می‌شود تجهیزات موردنیاز در داخل تولید و تامین شود.
داخلی‌سازی ماشین‌آلات
عزیزی در حوزه داخلی‌سازی این تجهیزات اظهارکرد: در حال‌حاضر می‌توان ادعا کرد تمام تجهیزات سخت‌افزاری برای مدیریت پسماندها و جمع‌آوری زباله از داخل تامین و این ماشین‌آلات در کشور تولید می‌شود.
وی تاکید کرد: در حوزه رفت‌وروب و جمع‌آوری زباله هیچ تجهیزاتی از خارج وارد نشده و وابستگی ارزی نداریم.
ضرورت اورهال کردن تجهیزات
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران در ادامه سخنان خود، افزود: تنها موضوع این بخش مربوط به اورهال کردن و افزایش کیفیت تجهیزات بوده که پیگیری شده است و برای سال آینده در دستور کار شهرداری قرار دارد. مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران در پاسخ به این پرسش که برای نوسازی و به‌سازی این تجهیزات بودجه‌ای در نظر گرفته شده یا خیر، گفت: شهرداری تهران برای انجام این کار عددی را در نظر گرفته که اگر مصوبات شورای شهر تهران مشخص شود، عدد موردنظر نهایی و اعلام می‌شود. او گفت: شهرداری درخواست ۵۰۰ میلیارد تومان برای این امر (نوسازی ناوگان و اورهال کردن تجهیزات) داده است. البته اینکه چقدر از این عدد مصوب و ابلاغ می‌شود، بستگی به تصمیم شورای شهر تهران دارد.
عمر ناوگان
عزیزی درباره مشکلات مربوط به تجهیزات خدمات شهری، عنوان کرد: در حال‌حاضر به‌دلیل عمر بالای ناوگان این ماشین‌آلات ضرورت دارد در این بخش نوسازی و به‌سازی انجام شود. مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران تاکید کرد: این ماشین‌آلات در بخش کاربری نیاز به نوسازی دارند و در حوزه کشنده‌ها سلامت کار کردن آنها با معاینه فنی پیگیری و انجام می‌شود. به هر حال، در حوزه کاربری بهینه‌سازی و بعضا نوسازی ضرورت دارد. عزیزی در پایان گفت: عمر این خودروها به لحاظ کاربری حدود ۸ سال است که سقف فعالیت آنها ۱۰ سال بوده و پیمانکار برای تمدید قراردادها موظف است آنها را اورهال و نوسازی کند. خط قرمزها از سوی شهرداری اعلام می‌شود و پیمانکار باید ماشین‌آلات را بروزرسانی کنند.
بازار تقاضا و چالش تولید
در ادامه، عقیل نظری از فعالان و تولیدکنندگان ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی درباره وضعیت ساخت ماشین‌آلات خدماتی در کشور به گفت: براساس گزارش‌های منتشرشده، برخی از ماشین‌آلات خدمات شهری با دانش روز و فناوری بالا در کشور ساخته شده است اما متاسفانه آن‌گونه که باید شهرداری‌ها از آنها استقبال نمی‌کنند. در این حوزه شهرداری‌ها باید همکاری بیشتری داشته باشند.
وی افزود: کارشناسان از زباله‌ها و پسماندها به‌عنوان طلای کثیف نام می‌برند که می‌تواند برای اقتصاد هر کشوری سودآور باشند. آنچه در کشور به‌راحتی دفن می‌کنیم، کشورهای صنعتی و پیشرفته از آن نهایت استفاده را می‌برند و با جداسازی بهینه و استفاده از تجهیزات نوین، ضمن تمیز نگه‌داشتن شهرها و جاده‌ها، این پسماندها را در بخش‌های گوناگون دوباره مورداستفاده قرار می‌دهند. این فعال صنعت ماشین‌آلات تاکید کرد: عوارض دفن این پسماندها در سال‌های نه‌چندان دور، نمود بیشتری در محیط‌زیست خواهد داشت.
توان مهندسان داخلی برای ساخت
نظری درباره داخلی‌سازی تجهیزات و سخت‌افزارهای جمع‌آوری پسماندها، ادامه داد: در حوزه مهندسی معکوس، تولیدکنندگان و فعالان این حوزه مشکلی ندارند و با دانش فنی موردنیازی که در اختیار دارند، به‌راحتی قادر به ساخت تجهیزات هستند؛ بنابراین بسیاری از این ماشین‌آلات با مهندسی معکوس قابلیت تولید در داخل را دارند.
او تصریح کرد: اگر در این حوزه قرار باشد این تجهیزات مطابق با نیازهای هر شهر طراحی، نمونه‌سازی و انبوه‌سازی شوند، نیاز به نوآوری و خلاقیت بوده که برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه ورود کرده و ماشین‌آلات نمونه‌سازی شده‌اند.
این سازنده ماشین‌آلات صنعتی گفت: در این زمینه، حمایتی انجام نمی‌شود اگر در این‌باره دولت کمک کند، مشکلی در ساخت تجهیزات نوین خدمات شهری به لحاظ سخت‌افزاری وجود ندارد. سیاست‌گذاری در بخش پسماندها و برگرداندن حداکثری آنها به چرخه مصرف، نیاز به مدیریت دارد و در صورت حمایت می‌تواند از سوی مهندسان خلاق داخلی این تجهیزات طراحی و ساخته شوند.
داخلی‌سازی باید توجیه اقتصادی داشته باشد
نظری در ادامه برای ساخت این تجهیزات در کشور به تیراژ اقتصادی اشاره کرد و یادآور شد: در صورتی صنعتگر در بخش تولید سرمایه‌گذاری می‌کند که توجیه اقتصادی داشته باشد. تولید چند دستگاه محدود برای بازار داخل، رفتن به سوی ساخت کامل این ماشین‌آلات را توجیه‌پذیر نمی‌کند. او تاکید کرد: اگر کشورهای صنعتی در بخش ماشین‌آلات خدمات شهری و صنعتی و تجهیزات نوین برای مدیریت پسماندها فعالیت گسترده دارند، به این دلیل است که بازار گسترده بین‌المللی در اختیار آنهاست.
نظری افزود: سرمایه‌گذاری برای تولید باید سودآور باشد تا سرمایه‌گذار به این موضوع تشویق شود. ساخت این تجهیزات از طراحی تا تولید انبوه، سرمایه هنگفتی نیاز دارد، زیرا این تجهیزات نوین با سعی و خطا در نهایت به مرحله تولید می‌رسند.
این فعال صنعت سخت‌افزاری کشور با گلایه‌مندی گفت: در حال‌حاضر مشتری داخلی، ماشین‌آلات را بلندمدت و اعتباری خریداری می‌کند، در حالی که برای خرید تجهیزات خارجی پول را پیش‌پرداخت کرده و چند ماه بعد آن را دریافت می‌کند؛ بنابراین با وضعیتی که بازار داخل دارد و خریدهای اعتباری بلندمدت، ساخت این تجهیزات و ماشین‌آلات در داخل توجیه‌پذیر نیست.
خدمات پس از فروش و مشکلات آن
نظری در ادامه به برخی چالش‌های خرید ماشین‌آلات خارجی اشاره کرد و گفت: چون این تجهیزات به تعداد محدود وارد کشور می‌شوند، خدمات پس از فروش نداشته و پس از مدتی اگر نیاز به تعمیر و تعویض قطعه‌ای داشته باشند، نه تکنسین‌های داخلی قادر به رفع عیوب هستند، زیرا سیستم نرم‌افزاری آن را نمی‌شناسند و نه قطعات آنها در داخل وجود دارد.
او گفت: فروش محدود سبب‌شده شرکت‌های خارجی نمایندگی در ایران نداشته باشند تا نسبت به محصولاتشان خدمات پس از فروش ارائه دهند.
این فعال صنعت یادآور شد: داخلی‌سازی تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی و خدماتی در صورتی امکان‌پذیر است که به تعداد و مقیاس اقتصادی بوده و خریدها اعتباری بلندمدت و بعضا یک‌ساله نباشد.
نظری با بیان اینکه خدمات پس از فروش یکی از نکات مثبت خرید از داخل است، عنوان کرد: سازنده موظف است در هر دوره گارانتی و وارنتی لازم را ارائه دهد. امروز عرضه هر کالایی بدون خدمات پس از فروش به‌اصطلاح مانند آهن‌پاره می‌ماند و ارزش زیادی ندارد، زیرا با کوچک‌ترین مشکل، دیگر قابل‌استفاده نخواهد بود.
نظری در پایان تاکید کرد: فعالان حوزه ماشین‌آلات قادر به ساخت تجهیزات نوین و فناوری شده هستند و دانش فنی موردنیاز را در اختیار دارند اما به‌شرطی که سرمایه‌گذاری و ساخت این ماشین‌آلات در داخل توجیه اقتصادی داشته باشد و شهرداری و سایر نهادهای مسئول در حوزه خدمات شهری و مدیریت پسماندها متقاضی خرید آنها باشند.
سخن پایانی
به نظر می‌رسد با توجه به تحریم‌ها همان‌طور که در حوزه ساخت خودروها و کشنده‌ها، خودروسازان با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند، تهیه تجهیزات خدمات شهری با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی و کمبود ارز و قطع بودن مراودات بانکی در خرید و اورهال کردن بسیاری از این ماشین‌آلات و تجهیزات، نیازمندی‌های زیادی وجود دارد.
داخلی‌سازی این ماشین‌آلات نیاز به حمایت در حوزه بازار تقاضا دارد، زیرا صنعتگر زمانی تشویق به سرمایه‌گذاری می‌شود که در مقیاس اقتصادی تولید داشته باشد. از این‌رو در حوزه ماشین‌آلات صنعتی و خدماتی، تولیدکننده باید محدود به بازار داخل نبوده و زمینه صادرات فراهم باشد.
یکی از ضعف‌های داخلی بخش صنعت، تیراژ تولید بوده که یکی از گلایه تولیدکنندگان برای عدم‌سرمایه‌گذاری به این موضوع برمی‌گردد. تا هنگامی که تولید سودآور نباشد، بخش خصوصی به موضوع ورود نکرده و مشارکت نخواهد داشت. ظرفیت و نیاز ساخت تجهیزات خدماتی با انبوه زباله‌ها و پسماندهای موجود کشور که بخشی در طبیعت رها و بخشی دفع می‌شوند، ملموس بوده و به نظر می‌رسد به‌دلیل هزینه‌های بالای این ماشین‌آلات، متولیان این امر تمایل زیادی به خرید و نوسازی تجهیزات نداشته و از ماشین‌آلات قدیمی که کاربری محدود یدارند، بهره می‌گیرند.
