جایگاه اقتصاد ایران در جهان
با وجود اعمال شدیدترین تحریم‌ها نسبت به ایران در یک دهه گذشته، بررسی گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی حاکی از قرارگیری اقتصاد ایران بین رتبه‌های ۱۶ تا ۲۲ جهان است.
با وجود اعمال شدیدترین تحریم ها نسبت به ایران در یک دهه گذشته، بررسی گزارش های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی حاکی از قرارگیری اقتصاد ایران بین رتبه های ۱۶ تا ۲۲ جهان است. امسال نیز اقتصاد ایران به عنوان بیست ویکمین اقتصاد بزرگ جهان از سوی این صندوق معرفی شد.
اکنون با وجود اعلام چند مرجع رسمی درباره جایگاه اقتصادی ایران در جهان، هنوز هم ابهام و پرسش هایی در این زمینه مطرح می شود. نخست آنکه اقتصاد کدام کشورها نسبت به ایران بزرگ تر و کدام کوچک تر بوده است؟ مورد دیگر، رتبه رفاه ایرانیان است؛ آیا به همان نسبت که رتبه اقتصادی ایران در جهان عدد قابل توجهی را نشان می دهد، رتبه رفاه هم از جایگاه خوبی برخوردار است؟
رتبه بیست ویکم ایران در اقتصاد جهان
هر ساله اقتصادهای جهان براساس تولید ناخالص داخلی خود رده بندی می شوند و ایران در میان ۱۹۲ کشور جهان در سال ۲۰۲۲ در رده بیست ویکم قرار گرفته است. زمانی این جایگاه اهمیت بیشتری پیدا می کند که مشخص می شود ایران در طول سال های اخیر در معرض شدیدترین تحریم ها قرار گرفته است. به علاوه، درگیر بودن با ویروس کرونا و پیامدهای آن، شرایط اقتصاد بین المللی و تأثیرات آن از جمله چالش های مزید بر علت بوده است. اما در این شرایط، اقتصاد ایران به لحاظ جایگاه ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و اندازه تولید ناخالص داخلی، میان کشورهای برتر جهان قرار گرفته، موضوعی که نه توسط آمار داخل، بلکه از سوی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی اعلام شده است.
براساس آمار سال ۲۰۲۲ ، کشورهای چین، امریکا و هند به ترتیب سه اقتصاد برتر دنیا را با بیشترین تولید ناخالص داخلی در اختیار دارند و کشورهای ژاپن، آلمان، روسیه، اندونزی، برزیل، انگلیس، فرانسه، ترکیه، ایتالیا، مکزیک، کره جنوبی، کانادا، اسپانیا، عربستان، تایوان، مصر و استرالیا به ترتیب تا رده بیستم اقتصادهای برتر جهان قرار گرفته اند و بعد از آنها و در رده بیست ویکم ایران قرار دارد.
نکته قابل توجه آن است که کشورهایی مانند لهستان، تایلند، پاکستان، هلند، آرژانتین، افریقای جنوبی، امارات، سوئیس، بلژیک، سوئد، اتریش، نروژ، پرتغال، یونان، فنلاند و بلاروس تولید ناخالص داخلی کمتری نسبت به ایران دارند و در رده بندی در جایگاه پایین تری قرار گرفته اند.
اما باوجود رتبه بیست ویکم ایران در اقتصاد جهان، موضوع قابل توجه آن است که وقتی به رتبه رفاه ایرانیان می رسیم، وجود مباحثی مانند کاهش شدید مصرف مواد مغذی مانند پروتئین ها، ویتامین ها، ترک تحصیل هزاران دانش آموز، افزایش آمار کودکان کار و افزایش خط فقر نشان می دهد رفاه در ایران کاهش یافته، در صورتی رفاه ایرانیان به این بستگی دارد که هر ایرانی چه میزان از تولید ناخالص بهره می برد و هرچه جمعیت کمتر باشد، سهم هر ایرانی از GDP بیشتر خواهد شد.
بنابر آمار IMF ، ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه هشتادوپنجم درآمد سرانه قرار گرفته؛ یعنی اگرچه رتبه ایران از لحاظ تولید ناخالص در میان کشور جهان، ۲۱ است، اما این میزان تولید باید بین بیش از ۸۰ میلیون ایرانی تقسیم شود که به هر نفر سهمی ناچیز اختصاص می یابد.
درآمد سرانه کاهش یافت
محمدقائد امینی، کارشناس اقتصاد گفت: سال گذشته ایران رتبه هجدهم را در اقتصاد جهان به دست آورد و امسال هم با اندکی نوسان به رتبه ۲۱ رسید.
وی درباره آیتم ها و شرایط موردنظر برای رتبه بندی کشورها اظهار کرد: محاسبات از سوی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی انجام می شود و این گونه است که تولید ناخالص داخلی براساس ارزش پول آن کشور محاسبه و با نرخی هم به نرخ دلار تبدیل می شود.
این کارشناس اقتصاد یادآور شد: سال گذشته به دلیل یک سری شیطنت های سیاسی، رتبه اقتصادی ایران براساس محاسبات اشاره شده به ۵۷ رسیده بود، اما وقتی با شاخص ppp محاسبه شد، این رتبه به ۱۸ رسید. امسال نیز طبق شاخص ppp رتبه اقتصادی ایران در میان کشورهای جهان به ۲۱ رسید.
قائدامینی تصریح کرد: زمانی که از شاخص ppp استفاده می شود، به لحاظ علمی و اقتصادی کالاهای مبادله ای مانند خدمات هم در رتبه بندی لحاظ می شود، اما در شاخص دلار بازار آزاد، این مورد در نظر گرفته نمی شود. بر این اساس در تعیین رتبه بندی کشورها روش شناسایی که به کار می رود، از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی با اشاره به در نظر گرفتن تولید ناخالص کل هر کشور برای ارزیابی رتبه اقتصادی گفت: قطعا سرانه کشوری که ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد با وجود تولید ناخالص بالایی که دارد، با سرانه کشوری با جمعیت کمتر، متفاوت است، به عبارتی برای آنکه رفاه مردم یک جامعه مشخص شود به عدد درآمد سرانه توجه می شود. وقتی به رفاه مردم ایران می رسیم، متوجه می شویم رتبه رفاه و قدرت خرید مردم کشور تناسبی با جایگاه اقتصادی ما ندارد.
این کارشناس اقتصاد افزود: نسبت به میزان جمعیت کشور، سهم هر فرد از درآمد سرانه ناچیز می شود، در صورتی که مردم کشوری مانند هلند به دلیل جمعیت کمتر با تولید ناخالص کمتر و جایگاه اقتصادی پایین تر، در رفاه زیادی به سر می برند. چرا؟ چون درآمد سرانه هر نفر بیشتر است.
قائد امینی گفت: در مجموع ایران با توجه به ظرفیت ها، جمعیت و منابعی که در اختیار دارد، از لحاظ تولید ناخالص داخلی نسبت به کشورهای جهان در جایگاه خوبی است، به طوری که در میان ۱۹۷ کشور توانسته در رتبه ۲۱ قرار بگیرد.
وی یادآور شد: با توجه به شرایطی مانند تحریم های خارجی و داخلی و سیاست گذاری های نادرست، سقوط رتبه ایران در این رده بندی پیش بینی می شد، اما آمار جهانی نشان می دهد کشور ما توانسته کم وبیش رتبه اقتصادی خود را حفظ کند.
سخن پایانی
اقتصاددانان معتقدند وقتی صحبت از رفاه است برای دقیق تر بودن محاسبات و امکان مقایسه کشورها از لحاظ قدرت خرید، مهم ترین شاخص در این باره معمولا درآمد سرانه است که این شاخص در کشور در 10 سال گذشته، کاهش ۳۲ درصدی داشته است.
حال با نگاهی به داده های «بانک جهانی» در سال ۲۰۲۰ ، مشخص می شود ایرانی ها با درآمد سرانه پایین تر از کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و ترکمنستان قرار داشته اند و به نوعی شهروندان ایرانی از شهروندان آذربایجانی و ترکمنستانی فقیرتر هستند. با این اوصاف، جایگاه اقتصادی یک کشور در جهان اگرچه گویای تولیدات ناخالص آن است و خبری خوب به شمار می رود، اما نمی تواند نشان دهنده رفاه مردم همان کشور باشد و ایران به آن اندازه ای که ادعا می شود در شرایط مطلوب قرار نگرفته، البته به آن میزانی هم که برخی مدعی هستند در ناخوشی نیست.
