جایگاه انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشورمان، فقط حدود یک درصد است. از سوی دیگر، ایران، یکی از ۱۰ کشور انتشاردهنده کربن به‌شمار می‌رود و به توافقنامه پاریس نیز ملحق نشده است. ظرفیت‌های جغرافیایی و آب‌وهوایی ایران موقعیت بسیار مناسبی برای استفاده از انرژی تجدیدپذیر و پاک به آن می‌دهد اما این موقعیت فقط محدود به بیابان‌ها نمی‌شود، بلکه در ن شهرها نیز می‌توان از طریق احداث نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس، بخش مهمی از انرژی شهرها را تامین کرد. شینا انصاری، مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران معتقد است شهرداری تهران در این مسیر گام‌های ابتدایی را برداشته و در حال حرکت به سمت مدیریت بهینه مصرف انرژی و کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌های تابعه شهرداری تهران است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

سنجش عملکرد با انرژی تجدیدپذیر

زمانی که صحبت از بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در شهر می‌کنیم باید عملکرد شهرداری‌ها را هم موردبررسی قرار دهیم. استفاده از انرژی خورشیدی به‌منظور تامین برق چراغ‌های راهنمایی‌ورانندگی یا ساخت ایستگاه‌های شارژ و حتی تامین برق دوربین‌های کنترل ترافیک ازجمله مواردی است که به‌راحتی می‌تواند در دستور کار شهرداری‌ها قرار گیرد.

تهران سالانه افزون بر ۳۰۰ روز آفتابی دارد که موقعیت مناسبی برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه نیروگاه‌های خورشیدی فراهم می‌کند. گرچه بخش عمده آلودگی هوای تهران مربوط به حمل‌ونقل شهری است اما توسعه این ظرفیت می‌تواند فضا را برای حرکت شهر به سمت استفاده بیشتر از انرژی‌های پاک ایجاد کند. در این میان، نقش شهرداری تهران به‌عنوان یکی از متولیان اصلی مدیریت شهری با داشتن فضاهایی که تحت تملک دارد، بسیار مهم بوده و باید در این راستا، گام‌های اساسی را بردارد.

مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران با تاکید بر اینکه شهرداری تهران در این مسیر گام‌های ابتدایی را برداشته و به سمت مدیریت بهینه مصرف انرژی و کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌های تابعه شهرداری تهران حرکت می‌کند، گفت: مطابق آنچه در برنامه سوم پیش‌بینی‌شده، شهرداری در تلاش است فضاهای سبز شهری و اماکن عمومی وابسته، ابنیه و تاسیسات و تجهیزات، سالانه 2 درصد از انرژی مصرفی خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کنند. شینا انصاری در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: بر این اساس هم نقشه راهی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در شهرداری تهران تهیه‌شده که سهم مناطق ۲۲ گانه را در تامین انرژی از طریق تجدیدپذیرها مشخص می‌کند.

شما پیش از این گفته بودید شهرداری تهران در سال‌های اخیر از جمله نهادهای پیگیر و عامل به توسعه انرژی‌های نو در پایتخت بوده و در راستای الگوسازی و فرهنگ‌سازی توسعه انرژی‌های نو اقدامات متعددی را انجام داده است. اقدامات شهرداری تهران برای افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در رویکرد مدیریت شهری چه بوده است؟

شهرداری تهران براساس اسناد بالادستی که به‌عنوان مصوبات شورای اسلامی شهر تهران و برنامه سوم توسعه شهر تهران دارد، مبحث انرژی را از چند منظر دنبال می‌کند. یکی از این مباحث مربوط به مدیریت بهینه مصرف انرژی در مجموعه ساختمان‌های تابع شهرداری تهران است که موضوع ممیزی انرژی، رعایت شاخص‌های مدیریت سبز، معاینه فنی موتورخانه‌های ساختمان‌های شهرداری و اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی را در دستور کار دارد تا در ساختمان‌ها میزان مصرف انرژی کاهش پیدا کند.

بحث دومی که براساس اهداف برنامه سوم توسعه شهری تهران دنبال می‌شود، موضوع توسعه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر است. بر این اساس، بحث امکان‌سنجی و تعیین ظرفیت مکان‌های توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، تعمیر و نگهداشت این سیستم‌ها و توسعه ظرفیت انرژی نیروگاه‌های خورشیدی که عمدتا نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس هستند، پیگیری می‌شود.

مطابق آنچه در برنامه سوم پیش‌بینی‌شده شهرداری در تلاش است در فضاهای سبز شهری و اماکن عمومی وابسته، ابنیه و تاسیسات و تجهیزات، سالانه ۲ درصد از انرژی مصرفی خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کنند. بر این اساس هم نقشه راهی در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در شهرداری تهران تهیه‌شده که سهم مناطق ۲۲ گانه را در تامین انرژی از طریق تجدیدپذیرها مشخص می‌کند.

تا امروز افزون بر ۸۰۰ کیلووات ساعت انرژی خورشیدی عمدتا از طریق نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس و سایر المان‌های انرژی خورشیدی تولید شده است. اما برنامه این است که هر ساله این ظرفیت ۶۰۰ کیلووات ساعت افزایش پیدا کند.

در تحقق این برنامه چه موانع و مشکلاتی پیش‌روی شهرداری قرار دارد؟

یکی از مشکلات اصلی سرمایه‌گذاری اولیه است. به هر حال کشور در شرایط خاصی است که هم مشکلات اقتصادی دارد، هم تحریم‌ها به اقتصاد فشار وارد می‌کند و هم نوسانات نرخ ارز باعث ایجاد مشکلات می‌شود. همه این‌ها، شرایط را برای ورود سرمایه‌گذار به این حوزه سخت می‌کند اما تلاش داریم از شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت دارند، استفاده کنیم تا همکاری‌ها به مرحله انعقاد قرارداد و کار اجرایی برسد. با وجود همه موانع شهرداری تهران برنامه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را به‌ویژه با تمرکز بر نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس جلو می‌برد. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در سال‌های گذشته افزون بر ۱۰ بوستان انرژی، ۳۵ ساختمان انرژی و ۸۰۰ آبگرمکن خورشیدی به بهره‌برداری رسیده است. همچنین احداث نیروگاه خورشیدی کوچک‌مقیاس در ۴۵ نقطه شهر تهران در فضاهای باز و در ساختمان‌ها با ظرفیت حدود ۶۳۳ کیلووات ریجکت‌سوز با ظرفیت ۲ مگاوات ساعت و پایه چراغ خورشیدی ایجاد شده است. به این فهرست می‌توان احداث ایستگاه اتوبوس خورشیدی، پل عابرپیاده خورشیدی و غرفه بازیافت خورشیدی را نیز اضافه کرد.

وزارت نیرو در راستای تحقق این برنامه‌ها، به چه صورت باید همراهی و همکاری کند؟

همان‌طور که ذکر شد اقداماتی که تا امروز انجام‌شده براساس تکالیفی بوده که در مصوبات شورای اسلامی شهر تهران لحاظ شده است. این تکالیف براساس مصوبه اصلاح الگوی مصرف و بهینه‌سازی مصرف انرژی و الزامات تحقق توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر طبق برنامه سوم توسعه اجرایی شده است. با توجه به فضاهای در اختیار شهرداری تهران، ظرفیت خوبی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارد و با اجرا و عملیاتی کردن مصوبات علاوه بر نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس، تولید انرژی تجدیدپذیر می‌تواند در سطح وسیع‌تر و ابعاد گسترده‌تری توسعه پیدا کند. در صورتی‌که شهرداری بخواهد در این مسیر گام بردارد، نیازمند برخورداری جدی از حمایت وزارت نیرو است. در سال‌های گذشته مصوبه‌ای در دستور اجرا قرار گرفت که براساس آن سازمان‌های رسمی و حتی برخی نهادهای غیردولتی باید ۲۰ درصد انرژی ساختمان‌های خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کنند. در دولت هم بر این موضوع تاکید شده است. شهرداری با حمایت دولت و به‌ویژه وزارت نیرو می‌تواند در این حوزه با قدرت بیشتری حرکت کند.

آیا آلودگی هوای تهران و اضافه شدن گردوغبار به آن، خللی در روند تولید انرژی از این پنل‌های خورشیدی ایجاد خواهد کرد؟

در حال حاضر نمی‌توان جواب دقیقی به این سوال داد و موضوع باید به صورت علمی بررسی شود. اگر این نیروگاه‌ها گسترده‌تر بود شاید می‌شد بگوییم آلودگی هوا و گردوغبارها بر تولید انرژی توسط پنل‌های خورشیدی تاثیرگذار است. اما باید در نظر داشت که گام‌های ابتدایی را در این زمینه برداشته‌ایم و در حال حاضر تولید انرژی توسط نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس که عمدتا در پشت بام‌های ساختمان‌های اداری قرار دارد، انجام می‌شود. البته شهرداری تهران در این زمینه نسبت به دیگر نهاد‌های دولتی در کل کشور، پیشگام است.

سال‌های گذشته، کارشناسان بر عملکرد نیروگاه‌های زباله‌سوز و آلایندگی آنها انتقادهای بسیاری داشتند. آیا شهرداری تهران که بر موضوع استحصال انرژی از نیروگاه‌های زباله‌سوز دست گذاشته، پیش‌بینی کاملی از رعایت ضوابط محیط‌زیستی نیروگاه‌های زباله‌سوز داشته است؟

مدیریت پسماند شامل مولفه‌های گوناگونی است که در گام نخست به اجتناب از تولید پسماند بیشتر، تفکیک پسماند از مبدأ، بازیافت، پردازش و کمپوست برمی‌گردد. با وجود این حلقه‌هاست که زنجیره مدیریت پسماند تکمیل می‌شود. اما باید در نظر داشت که استحصال انرژی از پسماند در اولویت‌های اولیه مدیریت پسماند نیست، چراکه اول باید بر تفکیک پسماند در مبدأ، پردازش و بازیافت تاکید کرد. اما مسلم است زمانی که به پسماندهایی می‌رسیم که قابلیت استفاده در بازیافت و پردازش ندارند و به عبارتی پسماندهای ریجکتی هستند، این‌ها تبدیل به خوراک زباله‌سوز می‌شوند.

در هر صورت، شهرداری در استحصال انرژی از پسماند باید به سمت استانداردهای روز دنیا حرکت کند. از سوی دیگر، سازمان نظارتی و حاکمیتی مربوطه، که در ایران سازمان حفاظت محیط‌زیست است، نقش مهمی در این موضوع دارد. سیستم‌های پایش آنلاین سازمان حفاظت محیط‌زیست باید به‌طور مدام فعال باشند و گازها و ذرات خروجی زباله‌سوز را رصد و بررسی کنند. گرچه خود شهرداری تهران ضوابط محیط‌زیستی لازم را برای جلوگیری از آلودگی توسط زباله‌سوزها در نظر می‌گیرد. نکته‌ای که در این بین وجود دارد این است که در بحث مدیریت پسماند همچنان باید بیشترین تمرکز را بر کاهش تولید پسماند و تفکیک پسماند در مبدأ به‌عنوان مهم‌ترین مولفه‌ها در این حوزه داشته باشیم. در نهایت زباله‌های ریجکتی در آن زباله‌سوزها امحا شود و از محل این امحا می‌توان استحصال انرژی داشت.

سخن پایانی

با توجه به اینکه سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور فقط حدود یک درصد است و در سال‌های اخیر کمبود برق باعث ایجاد مشکلات فراوانی در شهرها شده، نیاز به حرکتی سریع به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر داریم. با وجود الزام وزارتخانه‌ها و موسسات، نهادها و شرکت‌های دولتی نسبت به تامین ۲۰ درصد برق مصرفی ساختمان‌های خود از انرژی‌های تجدیدپذیر اما مراکزی که این اصل حداقلی را هم رعایت کرده باشند، محدود است.