توسعه اقتصاد مرهون توسعه حمل‌ونقل
امین دلیری-کارشناس اقتصاد و مدرس دانشگاه
حمل‌ونقل یکی از عناصر تشکیل‌دهنده تولید ناخالص ملی بوده و دارای ابعاد اقتصادی فراوان است. این تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بر هیچ‌کس پوشیده نیست. برای همین در قالب موضوعات مهمی مانند صنعت حمل‌ونقل و اقتصاد حمل‌ونقل از آن صحبت می‌شود و همیشه موردتوجه برنامه‌ریزان اقتصاد توسعه است. برخی کشورهای توسعه‌یافته، توسعه‌یافتگی اقتصاد خود را مرهون توسعه حمل‌ونقل می‌دانند و مسیرهای توسعه‌یافتگی از طریق توسعه حمل‌ونقل طی شده؛ بنابراین حمل‌ونقل به‌عنوان صنایع پیشتاز، سبب رشد و توسعه دیگر فعالیت‌های اقتصادی شده است. صنعت حمل‌ونقل با توجه به ارتباط تنگاتنگ با دیگر بخش‌های اقتصادی، در ۴ گروه تشکیل‌دهنده تولید ناخالص ملی، در گروه خدمات موردمحاسبه قرار می‌گیرد. بنابراین، حوزه حمل‌ونقل از موضوعات مهم اقتصادی و حاکمیتی هر کشوری به‌شمار می‌رود و کوچک‌ترین خلل در فعالیت‌های این بخش، می‌تواند خیلی سریع روی سایر فعالیت‌های اقتصادی تاثیر داشته باشد. تغییر در کمیت و کیفیت حمل‌ونقل به‌طور مستقیم بر نحوه عرضه کالا و خدمات اثر می‌گذارد.
ناوگان حمل‌ونقل کشور، فرسوده و کمتر موردتوجه سرمایه‌گذاری بخش دولتی و بخش خصوصی قرار گرفته است. دولت در یک دهه گذشته به توسعه حمل‌ونقل بخش خصوصی و رفع نیازهای لجستیک ناوگان شهری و بین‌شهری کمتر توجه کرده است. صاحبان صنایع حمل‌ونقل در تامین وسایل یدکی و لاستیک موردنیاز خود دچار مشکل بوده‌اند. حضور باندهای انحصاری در واردات وسایل یدکی و لاستیک، قیمت این قطعات را برای کامیونداران و دیگر خودروهای سبک حمل‌ونقل بسیار سنگین و سخت کرده است. عرضه وسایل و لاستیک با قیمت‌های سرسام‌آور دور از نظارت و کنترل نهادهای ذی‌ربط، ضمن اینکه بر هزینه بار کالا و خدمات باربری افزوده، نارضایتی زیادی را برای صاحبان کالا که موجب افزایش قیمت تمام‌شده کالا و در نهایت به مصرف‌کننده نهایی تحمیل شده، شده است. به‌خوبی می‌دانیم، یکی از اقلام موثر بر تورم، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل است که در طیف وسیعی از جامعه رواج دارد. در بررسی که از سوی اتاق بازرگانی ایران انجام‌شده، سهم هزینه‌های حمل‌ونقل از قیمت تمام‌شده کالا در جهان ۶ درصد و در ایران ۱۲ درصد است. علت زیاد بودن سهم هزینه حمل‌ونقل در قیمت تمام‌شده کالا در ایران، بیشتر به دلیل فرسودگی حمل‌ونقل و سهم ناچیز حمل بار ریلی در جابه‌جایی کالاست که هزینه‌های باربری را افزایش داده و باعث افزایش قیمت کالا در این سال‌ها شده است. طبق بررسی‌های انجام‌شده به نقل از ایرنا، سهم حمل‌ونقل ریلی براساس تن‌کیلومتر در آلمان ۱۶ درصد، امریکا ۳۸ درصد و روسیه ۸۸ درصد و به‌طور متوسط در کشورهای اروپایی ۱۸ درصد و در ایران فقط ۱۱ درصد است. باید توجه داشت، علت پایین بودن سهم حمل‌ونقل ریلی در کشورهای اروپایی نسبت به کشورهای مانند روسیه و امریکا، کوچک بودن مساحت سرزمینی آنهاست که بیشتر حمل‌ونقل با کامیون انجام می‌شود. در کشورهایی که مساحت زیادی دارند، حمل‌ونقل ریلی بیشتر موردتوجه قرارگرفته است. علاوه‌بر این، حمل‌ونقل ریلی به‌مراتب هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد. آمارها نشان می‌دهد، با وجود اینکه ایران از نظر جغرافیایی جزو کشورهای وسیع است اما حدود ۹۰ درصد حمل بار در این پهنه با استفاده از کامیون و خودروهای سبک حمل بار (کامیونت) انجام می‌شود. بودن این وجه از سهم حمل‌ونقل در ایران با توجه به وسعت کشور، ضمن اینکه هزینه‌های حمل‌ونقل کالا را در قیمت تمام‌شده کالاهای تولیدی داخلی و وارداتی بالا می‌برد، سوانح و تصادفات جاده‌ای را افزایش خواهد داد و آسیب‌های جانی و مالی جبران‌ناپذیری به جامعه تحمیل می‌کند. به‌عبارت دیگر، خدمات حمل‌ونقل به صورت فعالیت‌های جاده‌ای (بین‌شهری و شهری)، ریلی، دریایی و هوایی بر همه شئونات جامعه تاثیر داشته و تمام فعالان اقتصادی را در برمی‌گیرد. از سوی دیگر، افرادی که در این حرفه اشتغال دارند، جامعه بزرگی را شامل می‌شوند که از محل این حرفه ارتزاق می‌کنند؛ بنابراین تصمیم‌گیری درباره قیمت‌گذاری خدمات حمل‌ونقل دو طیف کاملا متفاوت را شامل می‌شود که یک سوی آن، خدمات‌دهنده و سمت دیگر، خدمات‌گیرنده است. بنابراین هرگونه تصمیم‌گیری چنانچه توازن عرضه و تقاضا را از حالت تعادل خارج کند یا به‌نفع یکی و به زیان دیگری تمام شود، بازار را دچار وقفه و مشکل خواهد کرد.
