در حال‌حاضر زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی و استخراج و فرآوری هرچه بیشتر فلزات پایه وجود ندارد. تامین این زیرساخت‌ها و ارتقای قابل‌توجه سطح معدنکاری در جهان، می‌تواند آسیب‌های به‌مراتب جدی‌تری برای دنیا و محیط‌زیست به همراه داشته باشد. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، تغییرات یادشده به منزله افزایش تقاضا و به‌دنبال آن رشد بهای این کامودیتی‌ها در بازارهای جهانی خواهد بود. در ادامه باید خاطرنشان کرد که انتظار می‌رود پس از این نشست توافقی میان اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده درباره رفع تعرفه واردات آلومینیوم و فولاد و مقابله با ظرفیت‌های مازاد ایجادشده در این صنعت برقرار شود. بدون تردید این اقدام می‌تواند تاثیر بسزایی بر بازار فلزات اساسی و در سطح جهانی بگذارد.

سیاست‌های بی‌نتیجه محیط‌زیستی

سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو باصمت و درباره اثرات بیست‌وششمین کنفرانس تغییرات اقلیمی بر بازار فلزات پایه و اساسی گفت: این نشست از یکم اکتبر تا ۱۲ نوامبر برگزار شد. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و جلوگیری از افزایش دمای کره زمین از مهم‌ترین اهدافی بود که در این کنفرانس دنبال شد. در همین حال از کشورهای گوناگون درخواست شد میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند.

وی با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهوری ایالات متحده در حاشیه نشست گروه۲۰ گفت: ایالات متحده و اتحادیه اروپا در روند مذاکرات خود، پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌اند. در این توافقات مقررشده از یک‌سو تغییرات آب و هوایی زمین موردتوجه قرار گیرد و از سوی دیگر، روند اشتغالزایی در این کشورها حفظ شود. درنتیجه مقررشده ایالات متحده به کشورهای اتحادیه اروپا اجازه صادرات فولاد و آلومینیوم را بدون عوارض گمرکی بدهد و اتحادیه اروپا نیز در مقابل موظف‌شده تعرفه‌های وضع‌شده روی محصولات امریکایی را حذف کند.

در این نشست همچنین مقرر شد کشورهای عضو اتحادیه اروپا و همچنین ایالات متحده، روند ورود فولادهایی که در مسیر تولید آنها آلاینده‌های کربنی قابل‌توجهی وارد جو می‌شود را محدود کنند. چین در مقام بزرگ‌ترین فولادساز جهان قرار دارد، با این وجود، تولید فولاد در این کشور بر پایه بهره‌گیری از زغال‌سنگ بنا شده و فعالیت‌های تولیدی و صنعتی در این کشور زمینه ورود انتشار آلاینده‌های کربنی را به جو فراهم می‌کند؛ بنابراین انتظار می‌رود روند صادرات فولاد چین هم تحت‌تاثیر شرایط موجود و مصوبات این نشست قرار گیرد.

این کارشناس صنایع معدنی گفت: کشور چین هفته گذشته اعلام کرد با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، متوسط مصرف زغال‌سنگ برای تولید برق در نیروگاه‌های خود را در ۵ سال آینده، ۱.۸ درصد کمتر می‌کند. در همین حال باید خاطرنشان کرد میانگین مصرف زغال‌سنگ برای تولید برق در چین در ۱۵ سال منتهی به ۲۰۲۰ بیش از ۱۷ درصد کاهش یافته است. این کشور همچنین متعهدشده در مسیر کاهش باطله‌ها،، ترویج انرژی‌های تجدیدپذیر و سوخت‌های غیرمتعارف و همچنین اصلاح شبکه برق خود حرکت کند.

برزگر گفت: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که چین در حال‌حاضر برنامه‌های متعددی برای بهبود شرایط آلایندگی صنایع فولادی خود ترتیب داده اما این اقدامات زمان‌بر هستند و انتظار می‌رود روند بازار فولاد در سال‌های آینده از تلاش جهانی برای کاهش آلایندگی متاثر باشد.

این محدودیت‌ها برای کاهش انتشار آلاینده‌ها فقط به صنایع فولاد محدود نیست، بلکه همزمان فولادسازان و تولیدکنندگان آلومینیوم در جهان موظف شده‌اند در ۲ سال آینده به سمت بهره‌مندی از انرژی‌های پاک پیش بروند. بدون تردید این روند در آینده با وضع انواع تعرفه روی محصولات با شدت بیشتری دنبال خواهد شد. حرکت به سمت تولید و فعالیت صنایع با بهره‌مندی از انرژی‌های سبز نیاز به فلزات اساسی همچون مس، لیتیوم و آلومینیوم را به‌شدت افزایش خواهد داد. در همین حال انتظار می‌رود میزان تقاضا برای لیتیوم تا ۱۰۰ برابر رقم فعلی آن افزایش یابد. بنابراین می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که رسیدن به جهانی بدون کربن، نیازمند ارتقای فعالیت‌های معدنکاری در دنیا خواهد بود. همین رشد فعالیت‌های معدنی نیز به منزله ایجاد رشته فعالیت‌های جدید است که خود فرآینده آلایندگی زمین را تشدید خواهد کرد.

بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که راهکارهای ارائه‌شده در این نشست آن‌قدرها هم دقیق و اثرگذار نخواهند بود. با این وجود، روند تقاضا برای فلزات اساسی را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. به بیانی دیگر می‌توان این‌طور ادعا کرد که تقاضا برای فلزات اساسی رو به رشد خواهد بود و درنتیجه کشورهایی که روی بهره‌مندی از این ذخایر معدنی و فرآوری آنها سرمایه‌گذاری کنند، از منظر اقتصادی برنده خواهند بود.

ایران از ظرفیت‌های ویژه معدنی برخوردار است، با این وجود، سطح فعالیت‌های اکتشافی در کشور به‌شدت محدود است؛ بنابراین انتظار می‌رود همپای تغییرات جهانی به اکتشاف ذخایر جدید فلزات اساسی در کشور توجه شود.

چالش جدید قرن

علی رهبری، کارشناس صنعت در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: تغییرات سریع آب‌وهوایی کره زمین در سال‌های اخیر به چالش جدید قرن تبدیل شده است. تغییرات آب و هوایی در طول حیات کره زمین امری طبیعی بوده اما سرعت تغییرات در عصر حاضر باعث متمایز شدن این تغییرات نسبت به تغییرات قبلی و زنگ خطری جدی برای حیات در کره زمین است. گرم شدن کره زمین دلایل متعددی از جمله نوسانات شدت تابش خورشید، انحراف در مسیر حرکت کره زمین، فعالیت‌های لرزه‌ای و آتش‌فشانی، سیکل‌های طبیعی تغییرات اقلیم زمین، انتشار گازهای گلخانه‌ای و جنگل‌زدایی دارد. سهم انسان در گرم شدن کره زمین به‌طور مستقیم به انتشار گازهای گلخانه‌ای و جنگل‌زدایی مربوط می‌شود.

وی افزود: در سال ۲۰۱۵ در شهر پاریس با حضور ۱۷۴ کشور جهان توافقی انجام شد تا سهم انسان از انتشار گازهای گلخانه‌ای کنترل شود. جمهوری اسلامی ایران با وجود قبول این تعهدنامه به‌دلیل عدم‌تایید شورای نگهبان هنوز اقدام جدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام نداده است.

حدود ۴۰ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان به حوزه انرژی مربوط است و با توجه به عدم‌جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر عملا کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در این حوزه به‌شدت سخت و غیرممکن به‌نظر می‌رسد. در صورت قبول تعهد کاهش سهم انتشار از سوی کشورهای جهان، به‌نظر می‌رسد تقاضای فلزات اساسی و پایه به‌شدت بال ا می‌رود و به‌طبع برای استخراج بیشتر این فلزات نیاز به استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی است که خود باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر خواهد شد. کاهش ذخایر معدنی و نبود تنوع در جغرافیای استخراج و محل فرآوری مواد معدنی نیز چالش دیگری است که جهان با آن روبه‌رو خواهد بود. افزایش نرخ کامودیتی‌ها در ماه‌های اخیر و اثرات مخرب آن بر پیکره اقتصاد جهانی نیز از پیامدهای دیگر انجام این تعهدات از جانب کشور چین بوده است.

این کارشناس اقتصاد گفت: ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر در حوزه انرژی از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کند و با توجه به نبود سرمایه‌گذاری لازم در حوزه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر و نبود تولید انرژی از نیروگاه‌های هسته‌ای، در صورت قبول تعهدات کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در این حوزه با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود و آسیب جدی به پیکر اقتصاد ایران دور از انتظار نخواهد بود. این در حالی است که ایران موقعیت بسیار مناسبی برای تولید انرژی از نور خورشید دارد.

رهبری در ادامه گفت: بزرگ‌ترین انتشاردهنده گازهای گلخانه‌ای امریکا و سپس بقیه کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته هستند که سهم ۷۹ درصدی از این انتشار را دارند؛ این درحالی است که ایران ۱.۳ درصد از سهم انتشار را داراست. جالب‌تر اینجاست که میزان تعهدات کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برای کشورها متناسب با سهم انتشار گازهای گلخانه‌ای نیست و حتی در سال‌های اخیر باوجود تبلیغ بسیار گسترده، این تعهدات عموما از سوی کشورهای صنعتی و به‌ویژه ایالات متحده امریکا رعایت نشده است.

وی گفت: از سویی دیگر، هنوز اجماع درستی از سوی کارشناسان درباره تاثیر انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط انسان در گرم شدن کره زمین وجود ندارد، زیرا سهم انسان در انتشار گازهای گلخانه‌ای به نسبت گازهای منتشرشده طبیعی بسیار ناچیز است و بسیاری از کارشناسان جنگل‌زدایی را در گرم شدن کره زمین و از بین رفتن منابع آبی جهان بسیار با اهمیت‌تر می‌دانند. سوال اینجاست که چرا رهبران کشورهای صنعتی دنیا درباره جنگل‌زدایی هیچ نگرانی ندارند!

این کارشناس اقتصاد در پایان تاکید کرد: کشورهای اروپایی و امریکا و سپس دیگر کشورهای صنعتی جهان بیشترین سهم انتشار گازهای گلخانه‌ای را در جریان صنعتی شدن، پیشرفت و توسعه داشته‌اند. با توجه به نبود زیرساخت‌های انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در دنیا، پیشرفت و توسعه صنعت کشورها در گرو میزان استفاده آنها از انرژی خواهد بود. در همین حال، کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای به معنی محدودیت در مصرف انرژی، عدم‌رشد صنعت و کشاورزی خواهد بود. این موضوع به معنی وابستگی بلندمدت کشورها به قدرت‌های صنعتی برتر جهان خواهد بود. در آخر کشورهای توسعه‌نیافته راه بسیار سختی در مسیر توسعه خواهند داشت و در صورت قبول استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک نیز باید زیرساخت‌های لازم را از کشورهای صنعتی که سهم بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای را دارند، تهیه کنند که این امر به معنی رشد و پیشرفت بیشتر این کشورها خواهد بود. داشتن سهم بیشتر از انتشار گازهای گلخانه‌ای به معنی سهم تولید بیشتر نسبت به بقیه کشورها خواهد بود. درنتیجه تعهدنامه پاریس بیشتر شبیه به یک بازی مافیایی برای کنترل تولید ناخالص ملی کشورهاست که در صورت قبول به انجام تعهدات آن از سوی کشورهای جهان، دنیا دچار یک انحصار در رشد و توسعه به نفع قدرت‌های فعلی خواهد شد.

سخن پایانی

کشورهای عضو اتحادیه اروپا و همچنین ایالات متحده قصد دارند روند ورود فولادهایی که در مسیر تولید آنها آلاینده‌های کربنی قابل‌توجهی وارد جو می‌شود را محدود کنند. چین در مقام بزرگ‌ترین فولادساز جهان سهم قابل‌توجهی از آلایندگی را در اختیار دارد. بنابراین در صورت اجرایی شدن قوانین و مقررات یادشده، بازار فولاد در دنیا تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. این دست تغییرات در روند فعالیت استخراج و فرآوری سایر فلزات نیز تاثیرگذار خواهد بود.