فناوران در مسیر ارتقای «برند ملی»
ایجاد ارزش‌افزوده در فرآیند هر تولید و ارائه هر خدماتی، یکی از اصلی‌ترین رموز رشد و توسعه اقتصادی یک بنگاه تجاری است. به‌عبارت‌روشن، ایجاد یک ویژگی خاص در فرآیند تغییر به‌گونه‌ای که موجب رفع نیاز موجود در بازار شود، باعث شد رویکرد اقتصادی جهان از سوخت‌های فسیلی به فناوری سوق یابد. کسب‌وکارهای فناوری و صنایع مربوط به فناوری، سهم زیادی در رشد اقتصادی شرکت‌های تجاری دارند.
ایجاد ارزش‌افزوده در فرآیند هر تولید و ارائه هر خدماتی، یکی از اصلی‌ترین رموز رشد و توسعه اقتصادی یک بنگاه تجاری است. به‌عبارت‌روشن، ایجاد یک ویژگی خاص در فرآیند تغییر به‌گونه‌ای که موجب رفع نیاز موجود در بازار شود، باعث شد رویکرد اقتصادی جهان از سوخت‌های فسیلی به فناوری سوق یابد. کسب‌وکارهای فناوری و صنایع مربوط به فناوری، سهم زیادی در رشد اقتصادی شرکت‌های تجاری دارند. به‌گزارش بنیاد ملی علوم امریکا و به‌نقل از برخی رسانه‌ها، متوسط سهم ارزش‌افزوده صنایع مبتنی بر دانش و فناوری در امریکا در سال ۲۰۲۰ به رقمی بالغ بر 7هزار و ۲۴۵ دلار رسید. تولیدات این صنایع، سهم زیادی از اقتصاد این کشور را به خود اختصاص و به‌طورمتوسط، حدود ۱۱درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل داده است. به‌گفته مدیران اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور و بنا بر آمارهایی که از فروش محصولات دانش‌بنیان در نیمه نخست سال ارائه داده‌اند، می‌توان نسبت به تاثیرگذاری محصولات فناوری در رشد اقتصادی کشور در سال‌های آتی امیدوار بود. به‌گفته رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی، میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲ نیز به رقم ۶۵۰ میلیون دلار رسیده است. ناگفته نماند که این امیدواری به‌معنای تحقق اهداف در نظر گرفته شده در این اکوسیستم نیست، چراکه قرار بود تا امسال سهم دانش‌بنیان در اقتصاد کلی کشور به ۵ درصد برسد. این در حالی است که رئیس هیات‌عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی را ۱.۵ درصد دانست. بنابراین، با هر میزان تولید محصولات فناورانه، اگر هدف ایفای نقش پررنگ محصولات دانش‌بنیان در رشد اقتصادی است، باید راهکارهای مشخص‌تری را با هدف فروش در بازارهای جهانی در پیش گرفت. گزارش امروز صفحه دانش‌بنیان صمت درباره نقش صادرات محصولات دانش‌بنیان در رشد اقتصادی کشور است که در ادامه شرح کامل آن را می‌خوانید.
صادرات ۶۵۰ میلیون دلاری دانش‌بنیان‌ها در 6ماه نخست ۱۴۰۲
امیرحسین میرآبادی در نشست خبری که چندی پیش در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری برگزار شد، بااشاره به اینکه این مرکز مسئولیت توسعه ارتباطات بین‌المللی در حوزه علمی و فناورانه را برعهده دارد، گفت: در سال ۱۴۰۰ آمار صادرات رسمی و ثبت‌شده محصولات دانش‌بنیان به سایر کشورها حدود ۶۰۵ میلیون دلار بوده است، اما این آمار کل دانش‌بنیان‌ها نیست. این میزان صادرات در سال گذشته ۸۷۰ میلیون دلار و در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ نیز به رقم ۶۵۰میلیون دلار رسیده است.
رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی گفت: میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان در سال گذشته ۸۷۰ میلیون دلار و در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲، ۶۵۰ میلیون دلار بوده است.
میرآبادی توسعه کسب‌وکارها را از دیگر محورهای فعالیت این مرکز دانست و گفت: در دوره جدید معاونت علمی، علاوه بر علم و فناوری، مسئولیت اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان یک ماموریت به معاونت علمی از سوی رئیس‌جمهوری محول شد؛ چراکه یکی از ارکان تحقق رشد اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه بازارهای بین‌المللی است.
وی تبادلات فناوری و ارتباطات بین‌المللی در لایه همکاری دولتی را به‌عنوان یکی دیگر از برنامه‌های در دستور کار این مرکز نام برد و خاطرنشان کرد: ایجاد ارتباط میان دولت‌ها، استفاده از ظرفیت عضویت کشورها در نهادهای بین‌المللی، پیمان‌های چندجانبه، استفاده از ظرفیت نهادهای بین‌المللی فعال در حوزه علم و فناوری و بهره‌برداری از کمیسیون‌های مشترک از موضوعاتی است که در این مرکز دنبال می‌شود.
پیگیری سند جامع توسعه روابط علمی بین‌المللی
این مقام مسئول معاونت علمی ادامه داد: سندی به نام سند جامع توسعه روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران را داریم که مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است و مسئولیت اجرایی‌سازی این سند برعهده معاونت علمی است که این سند در مرکز تعاملات در حال پیگیری است.
میرآبادی در پاسخ به سوالی درباره نحوه تعامل وزارت امور خارجه با این معاونت برای کمک به ایجاد بازارهای بین‌المللی برای دانش‌بنیان‌ها گفت: یکی از بندهای مهم سند جامع توسعه روابط علمی بین‌المللی، توسعه ارتباطات با دستگاه‌هایی چون وزارت امور خارجه است که در این حوزه کار می‌کنند و برای اجرایی‌سازی این سند، یک کمیته مشترک بین مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علمی ریاست‌جمهوری و معاونت دیپلماسی وزارت امور خارجه و تاکنون هم ۲۲ جلسه این از این کمیته مشترک تشکیل شده است. موضوعات و مسائلی که شرکت‌های دانش‌بنیان در تعاملات خارجی با آنها مواجهند و به وزارت امور خارجه مربوط است، همچون صدور ضمانتنامه‌ها برای شرکت‌های ایرانی، در این جلسات مطرح و پیگیری می‌شود.
ارسال ۲۲ سبد صادراتی دانش‌بنیان‌ها به وزارت امور خارجه
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با بیان اینکه یکی از نیازمندی‌های سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور برای معرفی دستاوردهای فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان، ارائه سبد و فهرست مشخص محصولات صادراتی به زبان انگلیسی است، گفت: محصولات دانش‌بنیان را در حوزه‌های مختلف در قالب ۲۲ سبد صادراتی آماده کرده و برای ارسال به سفارتخانه‌ها در اختیار وزارت امور خارجه قرار داده‌ایم.
معرفی ۷۰۰ محصول دانش‌بنیان از طریق سفارتخانه‌ها
وی همچنین برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای را یکی دیگر از اقدامات سفارتخانه‌ها در راستای حمایت از حوزه نوآوری و فناوری کشور در بخش بین‌المللی عنوان کرد و گفت: در حال حاضر تعدادی از سفارتخانه‌ها، درخواست برگزاری نمایشگاه محصولات دانش‌بنیان را در سفارتخانه یا مکان تعیین‌شده دیگر دارند. در حال حاضر ۷۰۰ محصول دانش‌بنیان از طریق سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور به بازارهای خارجی در حال معرفی است.
هموارسازی مسیر پیشرفت دانش‌بنیان‌ها
علی طهاری، مدیرعامل باشگاه صادرات دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به تاثیر رشد کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان در صادرات محصولات فناورانه گفت: روند رو به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان به‌لحاظ کمی و کیفی از اوایل دهه ۹۰ آغاز شد. به‌عبارت دیگر، شرکت‌هایی بودند که گام‌به‌گام و به‌تدریج توانستند محصولات های‌تک طبق استاندارد جهانی تولید و روانه بازارهای جهانی کنند. اغلب‌شان از یک تز دانشگاهی کار خود را آغاز کردند و به‌تدریج توانستند به تولیدات فناورانه نظیر پایلوت‌های نیمه‌صنعتی دست یابند. این افراد در فرآیند تدریجی پیشرفت خود فهمیدند که چه زمانی باید به ارتقای فناوری برای تولید محصولات بپردازند و آن را در جریان تولیدات خود نهادینه کنند. به‌عبارت‌دیگر، آنها برای حضور در مجامع بین‌المللی با هدف معرفی محصولات خود از قبل گام‌های مشخص و تعیین‌شده‌ای را برداشتند تا اینکه در نهایت توانستند پتنت‌های خود را ثبت و بعد به بازارهای بین‌المللی دسترسی پیدا کنند. در نتیجه، فرآیند تاثیر محصولات فناورانه در رشد اقتصادی یک کشور از یک زنجیره پیروی می‌کند.
به‌گفته وی، از ابتدای امسال تاکنون، میزان صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار و این عدد نسبت به پارسال که تقریبا ۷۰۰ میلیون دلار بوده، نشان‌دهنده رشد ۱۰۰ درصدی صادرات محصولات دانش‌بنیان است. تجربه این شرکت‌ها نشان داد که اگر یک حمایت مشخص و استانداردی از شرکت‌های دانش‌بنیان که صاحب محصولات فناورانه هستند، وجود داشته باشد؛ رشد اقتصادی قابل‌توجهی را از فروش کالاهای فناوری خواهیم دید.
طهاری افزود: همواره مهم‌ترین چالش در مسیر توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان، حضور در بازارهای داخلی و خارجی است. بازار ایران برای برخی محصولات فناورانه و های‌تک کوچک است و دانش‌بنیان‌ها با هدف رشد و ارتقا باید تلاش کنند که چه در داخل و چه در خارج، بازارهای جدیدی را پیدا کنند. به‌عبارت دیگر، صادرات محصولات فناورانه، نیازمند زیرساخت‌های اساسی است. مهم‌ترین نکته‌ای که در این فرآیند باید به آن توجه کرد، پیچیدگی فناوری است و براساس این پیچیدگی، باید دید که چه میزان مزیت رقابتی در بازار هدف ایجاد می‌شود و اینکه آیا این مزیت رقابتی روی قیمت، کیفیت و نوع فناوری اثرگذار است یا خیر؟ مدیرعامل باشگاه صادرات دانش‌بنیان گفت: خوشبختانه در چند سال اخیر، بخش‌هایی در اکوسیستم دانش‌بنیان توسعه پیدا کرده که در نهایت منجر به ارتقای برند ملی کشور در حوزه کالاهای های‌تک و دانش‌بنیان شده است. باتوجه به اینکه برخی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور موفق شدند تا محصولات خود را به کشورهایی نظیر چین، اندونزی و چند کشور مشابه دیگر صادر کنند، همین امر به تقویت برند ملی کشور و هموارسازی مسیر برای دیگر دانش‌بنیان‌ها انجامید و بی‌شک باعث شد برخی صاحبان دیگر شرکت‌ها، برای این موضوع وقت بگذارند و حتی سرمایه‌گذاری کنند. تجربه نشان داد که در برخی کشورهایی که برنامه‌ریزی صادراتی انجام گرفته، جاده برای دیگر دانش‌بنیان‌ها نیز هموارتر شده است. وی بااشاره به اهمیت حضور در مجامع بین‌المللی گفت: حضور ایران در رویدادهای مختلف بین‌المللی و تعاملاتی که با کشورهای مختلف دارد، باعث شد که برند ملی ایران در نگاه برخی کشورها از یک تولیدکننده محض مواد اولیه و خام‌فروش به تولیدکننده کالاهای «های‌تک» تغییر پیدا کند. به‌اعتقاد من، هرچقدر این برند ملی ارتقا پیدا کند، راه برای سایر شرکت‌ها با هدف گسترش تعاملات باز می‌شود. به‌گفته طهاری، در کشور چین فرصت‌های زیادی هم برای آرندی مشترک و هم برای تبادل محصولات پیشرفته وجود دارد. همچنین، در برخی کشورهای افریقایی به‌شدت فرصت برای صادرات محصولات فناورانه و دانش‌بنیان فراهم است. گفتنی است، در بسیاری از این کشورها حتی محصولات های‌تک هم کاربرد ندارد و محصولات دانش‌بنیان متوسط به‌لحاظ فناوری صادرات خوبی دارند. خوشبختانه محصولات مربوط به حوزه تجهیرات پزشکی و داروهای پیشرفته ایرانی برای برخی کشورها نظیر برزیل جذابیت دارند. مدیرعامل باشگاه صادرات دانش‌بنیان گفت: به‌همین‌دلیل است که نهادهای دولتی نظیر معاونت علمی و هم وزارت صمت باید سازکاری حمایتگر را فراهم کنند تا زمینه حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در رویدادهای بین‌المللی و نمایشگاه‌ها را سهل‌تر و شناخت دقیق‌تری از ایران و محصولات فناورانه در این کشورها کسب شود. اگر بتوانیم روی راهکارهای جدید تمرکز کنیم؛ نظیر تولیدات فراسرزمینی، کمک می‌کند که بازار محصولات ایرانی در بسیاری از کشورها روز‌به‌روز گسترش می‌یابد. طهاری گفت: هم‌اکنون سهم بالای صادرات به پلیمرهای پیشرفته دانش‌بنیان اختصاص دارند. همچنین، از جایی که حوزه سلامت و تجهیزات دارویی برای بسیاری از کشورها حائزاهمیت است و چون دانش‌بنیان‌های فعالی هم در این حوزه داریم، هرچقدر دولت بتواند زمینه حضور و فعالیت آنها را در رویدادهای بین‌المللی فراهم و حمایت کند، همانقدر می‌توانیم نسبت به رشد صادرات آن، امیدوار باشیم.
سخن پایانی
محصولاتی که به طریق دانش‌بنیان تولید می‌شوند، همواره جای پیشرفت دارند و مانند منابع‌طبیعی تمام نمی‌شوند. با پیشرفت در این حوزه، می‌توانیم شاهد رشد و شاخه‌دار شدن آن باشیم. پس محصولاتی که مبتنی بر این دانش پایه شکل می‌گیرند، مولد تولیدات آینده خواهند بود و راه‌ها را برای تلاش‌های جدید باز خواهند کرد. پیشرفت در این حوزه باید با سرمایه‌گذاری روی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی انجام بگیرد. با همکاری که بین صنایع و دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد، طرح‌های اقتصادی و پیشرو باید از بین طرح‌های پیشنهادی بسیاری انتخاب شوند و موردبررسی قرار بگیرند؛ پس از این مراحل، می‌توان این دانش را به خطوط تولید نیز وارد کرد.
