فعالان معدنی به‌اتفاق یکی از اصلی‌ترین چالش‌های بخش معدن را ضعف در حوزه اکتشاف می‌دانند و عدم تخصیص بودجه کافی به این بخش، وجود قوانین دست‌وپا گیر و بخشنامه‌های متعدد، کارشکنی سازمان‌ها و نهادها و... را از جمله دلایل این ضعف معرفی می‌کنند.متولی اصلی اکتشاف سازمان‌ زمین‌شناسی است و سازمان‌های دیگری هم، مثل وزارت نفت، وزارت نیرو، سازمان انرژی اتمی و... در این زمینه فعال هستند اما گلایه اصلی فعالان حوزه معدن این است که فعالیت آنها جزیره‌ای است و اطلاعات به‌دست آمده را با دیگری به اشتراک نمی‌گذارند و حتی سازمان زمین‌شناسی هم در ارائه دادن اطلاعات به فعالان اقتصادی دست و دلبازی نشان نمی‌دهد. در گزارش امروز صمت نگاهی داریم به جدید‌ترین اظهارنظرها در زمینه اکتشاف.

آینده اکتشافات مواد معدنی

احسان عاشوری، کارشناس حوزه اکتشاف شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات در یادداشتی با اشاره به اینکه: هر از چندگاه، مطالبی در زمینه اکتشاف در گزارش‌های خبری به‌ گوش می‌رسد، نوشته است: تمایل شدیدی به توسعه اکتشافات مواد معدنی در سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی کشور در سال‌های اخیر، که موجب کشف ذخایر جدید و توسعه ذخایر شناخته شده در کشور شده اما وزارت صمت که مرجع صدور گواهی کشف در کشور است، تاکنون آماری در مورد افزایش ذخایر مواد معدنی گوناگون ارائه نکرده و این اطلاعات جهت بررسی توسط تحلیلگران و خبرگان این رشته در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد. اطلاعات در ذخایر کشف شده، تنها در اختیار کسانی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در آن پروژه شرکت داشته‌اند و انتقال اطلاعات در سطح کلی جامعه به‌ صورت سینه‌به‌سینه است. در بخش دیگری از این یادداشت در مورد ضرورت انتشار آمار آمده: بررسی جامع چنین اطلاعاتی کمک شایانی به شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی می‌کند تا استراتژی مناسبی را در کوتاه‌مدت و بلندمدت جهت توسعه اکتشاف مواد معدنی اتخاذ کنند.

سه مرحله اکتشاف

عاشوری در بخش دیگر از یادداشت خود به این نکته اشاره کرده است که: معمولا اکتشاف مواد معدنی شامل سه مرحله متوالی توسعه مدل و استراتژی کسب‌وکار (انتخاب نوع ماده معدنی، اندازه آن و …)؛ مرحله هدف‌یابی و اکتشافات مستقیم می‌شود.وی آورده است: نحوه نگرش و ذهنیت سازمان‌ها نسبت به این سه مرحله، نقش مهمی در توسعه اکتشاف مواد معدنی ایفا می‌کند. در صورت دسترسی به آمار و نتایج اکتشافات در کشور، می‌توان به تحلیل و اتخاذ استراتژی مناسب به خصوص در مرحله هدف‌یابی پرداخت. قبل از ادامه بحث باید یاد‌آوری کنم که در یک نگرش کلی، مهم‌ترین خصوصیات اهداف اکتشافی (کانسار‌ها) توزیع ناهمگن، توزیع نمایی اندازه-فراوانی و مقیاس‌‎پذیری آنها است.

عاشوری شرح داده است که: از نقطه نظر آمارهای جهانی در مورد کشف ذخایر معدنی، همیشه شاهد دوره‌های رکود بعد از یک دوره از کشف ذخایر جدید بوده‌ایم. این دوره‌های کشف می‌تواند مبنی بر توسعه مدل‌های مفهومی جدید یا تجهیزات اکتشافی باشد و دوره‌های رکود در پی بلوغ این مدل‌ها یا روش‌های اکتشافی اتفاق می‌افتند. این نوع تغییرات و همگام شدن با آنها می‌تواند ایده‌های اکتشافی با ارزشی در اختیار سازمان‌ها و شرکت‌ها قرار دهد.

فقدان ابزار مناسب

این کارشناس حوزه اکتشاف در بخش دیگری از یادداشت خود آورده است: هنوز نگرش‌های مبتنی بر اکتشافات چکشی و بی‌توجهی به مدل‌های کانساری، سیستم‌های کانی‌سازی، تعریف دقیق از مناطق امیدبخش بر اساس یک مدل مناسب و معنای ردپای کانسارها «Foot print» در عموم جامعه اکتشافی قابل مشاهده است. خوشبختانه توجه بسیاری از متخصصان زمین‌شناسی صحرایی به پدیده‌های زمین‌شناسی مرتبط با کانی‌سازی و توسعه دانش آنها در این زمینه جای امیدواری است اما متاسفانه ابزار اندازه‌گیری متناسب با دانش شخصی متخصصان در کشور رشد نیافته است. به طور مثال، استفاده از دستگاه‌های پرتال شیمیایی و کانی‌شناسی (به خصوص در محدوده طیفی SWIR) در صحرا، کمک شایانی به جهت‌گیری مسیر پی‌‌جویان مواد معدنی در سیستم‌های تعریف شده‌ای مثل اپی‌ترمال، پورفیری و ماسیوسولفید خواهد کرد.

در ادامه می‌خوانیم: در بسیاری از مدل‌های کانساری مورد هدف، ردپای کانسار‌ها در مقیاس‌های ایالت‌های متالوژنی و مناطق معدنی به خوبی قابل شناسایی است. بسیاری از مناطق امیدبخش کشور مورد اکتشاف قرار گرفته‌اند و کانسارهای بزرگ دارای برونزد کشور کشف شده‌اند. معمولا در یک ایالت متالوژنی تعداد کمی کانسار بزرگ وجود دارد و خلاف ادعای عدم اکتشاف سیستماتیک در کشور به‌ نظر می‌رسد سطح قابل ملاحظه‌ای از کشور اکتشاف شده است. وی با اشاره به اینکه: بعضی از مناطق امیدبخش در کرمان، آذربایجان‌شرقی، خراسان‌جنوبی و سیستان‌و‌بلوچستان هنوز می‌توانند حامل کانسارهای با اندازه متوسط باشند، نوشته است: در دو گروه طلا و سرب و روی هنوز می‌توان به اکتشافات ذخایر متوسط تا بزرگ با رویه فعلی امیدوار بود. اگر این مناطق و بعضی دیگر از مناطق امیدبخش که با چالش‌های قانونی روبه‌رو هستند را کنار بگذاریم، لزوم اکتشافات کانسارهای پوشیده و عمیق بر کسی پوشیده نیست.

توسعه آرام و پیوسته

در پایان گزارش آمده است: ابزار‌های این گونه اکتشافات در کشور به آرامی در حال توسعه است، البته معمولا تغییرات کوچک و آرام از چشم اکثریت یک جامعه پوشیده می‌ماند و نظرگاه‌های قبلی با وجود منسوخ شدن در عرصه عمل و واقعیت در ذهن افراد باقی می‌ماند. استفاده و توجه به روش‌های ژئوفیزیکی جدیدتر مانند الکترومغناطیس و مگنتوتلوریک، حفاری‌های عمیق در بعضی از کانسارها و استفاده از مغناطیس‌سنجی برای تحلیل ساختارها از نشانه‌های این تغییرات است. سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های اکتشافی فعلی از این نوع نگرش و تجهیزات به صورت گسترده به منظور عمق بخشیدن به کیفیت و کمیت اکتشافات استفاده کنند.

۲۶۰ هزار متر مربع حفاری اکتشافی

مدیر اکتشافات ایمیدرودر گردهمایی مدیران و کارشناسان اکتشاف ایمیدرو و شرکت‌های زیرمجموعه اظهار کرد: براساس برنامه‌ریزی حفاری که برای محدوده‌های اکتشافی واحدهای زیر مجموعه ایمیدرو و ایمیدرو انجام گرفت. برای امسال، ۴۰۰ هزار متر اکتشاف پیش‌بینی شده بود که طی ۶ ماهه نخست امسال، ۲۶۰ هزار متر اکتشاف انجام گرفته است. وی افزود: این آمار نشان می‌دهد ۶۵ درصد برنامه پیش‌بینی شده، به مرحله اجرا درآمده است.

به گزارش روابط عمومی ایمیدرو، احمد فتاحی افزود: با توجه به اینکه ایمیدرو تضمین خوراک صنایع معدنی در کشور را بر عهده دارد، نیاز است اکتشافات عناصر پایه کانسنگ آهن، زغال‌سنگ و پلی متال را در دستور کار داشته باشد؛ به همین منظور پروانه‌های اکتشافی جدیدی وجود دارد که به نام ایمیدرو ثبت شده است و امیدواریم با انجام عملیات اکتشافی، به ذخایر جدیدی دست پیدا کنیم.

شناسایی ۲۶ محدوده اکتشافی بوکسیت

فتاحی درباره فعالیت‌ها و برنامه‌های اکتشافی شرکت آلومینای ایران بیان کرد: با توجه به اختصاص یافتن ذخایرکشف شده بوکسیت برای مصرف در شرکت آلومینای ایران و همچنین محدودیت‌های موجود در این ذخایر، نیاز بود که اکتشافات و توسعه ذخایر جدید در دستور کار ایمیدرو قرار بگیرد.

وی افزود: بر این اساس، نتایج مطالعات این پهنه منجر به شناسایی ۱۰ محدوده اکتشافی در استان خراسان شمالی، ۱۲ محدوده در استان سمنان، ۴ محدوده در کهگیلویه و بویراحمد شد که امیدواریم با اکتشاف سیستماتیک در این محدوده‌ها، ذخایر جدیدی به ذخایر بوکسیت کشور اضافه کنیم.

وی افزود: در این رابطه طی ۶ ماهه نخست امسال، ۲۶۰ هزارمتر اکتشاف انجام شد که نسبت به برنامه پیش‌بینی شده، ۶۵ درصد عملیاتی شده است.

سرمایه‌گذاری در حوزه اکتشاف «فملی»

معاون اکتشافات و توسعه ذخایر معدنی شرکت ملی صنایع مس ایران گفت: اکتشافات نخستین حلقه فرآوری معدنی است و یک نوع سرمایه‌گذاری برای ایجاد ارزش افزوده به‌ شمار می‌رود؛ به همین دلیل در تمام دنیا اکتشافات را در سرفصل هزینه سرمایه‌گذاری قرار می‌دهند.شهریار متوکل گفت: اکتشافات، نخستین حلقه فرآوری معدنی است و یک نوع سرمایه‌گذاری برای ایجاد ارزش افزوده به‌ شمار می‌رود؛ به همین دلیل در تمام دنیا، اکتشافات را در سرفصل هزینه سرمایه‌گذاری قرار می‌دهند.به گزارش روابط عمومی شرکت ملی صنایع مس ایران، شهریار متوکل بیان کرد: از سال ۱۳۹۷، بر اساس استراتژی جدیدی که در اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران پایه‌گذاری شد، از محدودیت‌های اکتشافات رها شدیم و سرمایه‌گذاری‌های خوبی انجام شد.

خرد جمعی و دانش بومی

وی افزود: در همین راستا، مجموعه‌ای از جوانان نخبه کشور دعوت به‌کار و در این حوزه مشغول به فعالیت شدند و با خرد جمعی و دانش بومی کشور، بزرگ‌ترین ذخیره معدن مس بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که کانسار دو سرچشمه و سریدون است، با ذخیره‌ای بالغ بر 3میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن در سال ۱۳۹۸ اکتشاف شد.معاون اکتشافات و توسعه ذخایر معدنی شرکت ملی صنایع مس ایران اظهارکرد: تعداد زیادی محدوده اکتشافی خوب به‌دست آوردیم و ۲۴ پروانه اکتشاف هم اضافه شده که امیدواریم با معرفی ذخایر جدید، ارزش افزوده کشور و صنعت مس را بیشتر کنیم. متوکل در پایان خاطرنشان کرد: مجموع ذخایر مس به ۱۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن رسیده و نویدبخش آن است که حداقل در ۱۰۰ سال آینده تولید پایدار را خواهیم داشت؛ این یعنی سهام شرکت ملی صنایع مس ایران «فملی»، از ارزشمندترین سهام‌های کشور به شمار می‌رود.

سخن پایانی

آینده بخش معدن و صنایع معدنی درگرو توسعه اکتشاف است و به نظر می‌رسد اگر عزم دولت و مجلس جزم شود و برخی موانع اساسی و چالش‌های اصلی این بخش را برطرف کنند، می‌توان امیدوار بود تحولی در این بخش رقم زده شود.