براساس سخن کارشناسان، مسئله اصلی بازار فعلی، تیراژ تولید است. در این راستا، سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت در ابتدای سکانداری خود در این وزارتخانه، وعده افزایش تولید و در نتیجه کاهش نرخ خودرو را داد. البته منظور از کاهش نرخ در بازار است، زیرا قرار است نرخ کارخانه با توجه به نرخ تورم درصدی در هر فصل افزایش پیدا کند.

فعالان این صنعت معتقدند باید نرخ کارخانه و بازار به‌هم نزدیک شود تا سود به جیب دلالان نرود؛ علاوه‌بر اینکه با افزایش نرخ خودرو در کارخانه تیراژ تولید افزایش یافته و ساماندهی موردانتظار محقق می‌شود. حال پرسش این است که بازار شب عید خودرو آرامش خواهد داشت؟ از نگاه تولیدکننده افزایش تولید در ۳ ماه پایانی سال رخ می‌دهد و بازار به آرامش نسبی دست می‌یابد اما از نظر فعالان بازار این‌گونه نخواهد شد.

افزایش آمار خودروهای ناقص

پس از بی‌توجهی به هشدار سازمان بازرسی مبنی بر پایش روند تجاری‌سازی و تکمیل خودروهای ناقص به وزارت صنعت، معدن و تجارت و خودروسازان، سازمان یادشده دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا را برای ارائه توضیحاتی درباره عدم‌اعتنا به افزایش خودروهای ناقص و عدم‌تکمیل آنها، فراخوانده است. این در حالی است که آمار تولید و فروش ۹ ماه خودروسازان نشان می‌دهد افزون بر ۴۳ هزار خودرو تولیدی ایران‌خودرو و سایپا در این مدت تجاری نشده و ناقص کف پارکینگ خودروسازان باقیمانده است.

به‌گزارش ایسنا، به‌دنبال نشست‌های تخصصی و بازدیدهای میدانی سازمان بازرسی کشور از دو خودروساز بزرگ کشور و قطعه‌سازان، با استناد بر اسناد و مدارک، به‌منظور پایش روند تجاری‌سازی و تکمیل خودروهای ناقص، هشدار مقتضی به وزارت صنعت، معدن و تجارت و خودروسازان به‌منظور ارائه برنامه زمان‌بندی و ضرورت کاهش خودروهای ناقص در جهت کاهش التهاب بازار خودرو داده شد.

بر این اساس عدم‌اقدام اجرایی با برنامه‌های مطرح از ناحیه خودروسازان، افزایش تعداد خودروهای ناقص و روند کند تکمیل و عرضه خودروهای یادشده این دو شرکت خودروساز بزرگ، موجب شد سازمان بازرسی کل کشور این اقدام خودروسازان را از مصادیق احتکار منجر به اخلال در رقابت تلقی کرده و هیات‌مدیره دو شرکت خودروساز بزرگ کشور را (با تفهیم اتهام به اعضای هیات‌مدیره خودروسازان) برای ارائه توضیحاتی درباره این بی‌توجهی به کاهش خودروهای موجود در کف پارکینگ‌ها، آن هم با وجود اعمال افزایش قیمت‌ها محصولات آنها فرا خواند.

در متن نامه غلام‌عباس ترکی، معاون نظارت و بازرسی امور تولیدی خطاب به اعضای هیات‌مدیره دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا، اعلام کرده است: 

«احتراما، نظر به تشکیل پرونده کلاسه ۱/۱۴۰۰/۵۱۱/۰۰۲۶ و پیرو جلسات متشکله، بازدیدهای میدانی و مکاتبات انجام‌شده طی نامه‌های شماره ۱۸۶۳۸۱ و ۱۸۶۳۷۹ - ۴ مهر ۱۴۰۰ و هشدار اعلامی به وزیر صنعت، معدن و تجارت به‌منظور ارائه برنامه زمان‌بندی و ضرورت کاهش خودروهای ناقص مستقر در کف پارکینگ خودروسازان طی نامه شماره ۵۰۰.۲۴۸۹۳۴ تاریخ سوم آذر ۱۴۰۰ و با عنایت به تصویب افزایش نرخ کارخانه‌ای خودروها در ستاد تنظیم بازار و اجرای آن توسط خودروسازان و اقدامات انجام‌شده در راستای تزریق نقدینگی جدید به خودروسازان از قبیل مصوبات کمیته خودرو مبنی بر موافقت با اجرای انواع طرح‌های فروش ملی یک‌ماه اخیر که قسمتی از آن اجرایی شده و همچنین فراهم شدن زمینه استفاده از اعتبار مطرح از ناحیه شورای پول و اعتبار به‌منظور جبران بخشی از مطالبات قطعه‌سازان، ملاحظه شد تغییر قابل‌توجهی در کاهش خودروهای موجود در کف کارخانه آن شرکت‌ها ایجاد نشده که مراتب گویای عدم‌اقدام و اهتمام جدی خودروسازان در کاهش تعداد خودروهای موجود در کف و کاهش التهاب نرخ خودرو در بازار بوده که با امعان نظر به آن و مستند به بند (۳) قسمت (الف) ماده ۴۵ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، موضوع از مصادیق اخلال در رقابت تلقی می‌شود.

با عنایت به مراتب یادشده مقتضی است نسبت به ارائه دفاعیات خود در انطباق با مفاد ماده ۳۳ این آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور در مدت حداکثر ۷ روز کاری به این مرجع اقدام کنند.»

افزایش تیراژ در دستور کار

فرهاد به‌نیا، سخنگوی انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرویی درباره وضعیت تیراژ تولید قطعات به صمت گفت: یکی از برنامه‌های وزیر صنعت، معدن و تجارت افزایش تیراژ و کاهش نرخ محصولات در بازار خودرو بود؛ از این‌رو این امر در دستور کار شرکت‌های خودروساز قرار گرفت. وی افزود: در راستای حل مشکل نرخ خودرو باید نرخ در کارخانه و بازار به‌هم نزدیک و با تزریق نقدینگی عرضه افزایش یابد. با مذاکرات بسیار در نهایت مسئولان دولتی و مدیران مربوط، افزایش ۱۸ درصدی نرخ خودروها را نهایی کردند. با این اقدام تا حدودی نقدینگی به واحدهای صنعتی تزریق شد. با پرداخت بدهی، قطعه‌ساز می‌تواند مواد اولیه بیشتر خریداری کند و تیراژ تولید قطعات را به همان نسبت افزایش دهد.

مشکلات جهانی و تجاری نشدن محصولات

حدود یک ماه است نرخ خودرو در کارخانه ۱۸ درصد افزایش یافته است. برای افزایش تیراژ و تامین بازار شب عید باید برنامه‌ریزی از آذر و سفارش‌گذاری قطعات انجام‌شده باشد. سخنگوی انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرویی در پاسخ به این پرسش که آیا خودروساز در چند وقت اخیر افزایش سفارش‌گذاری داشته‌، گفت: سفارش قطعات از سوی خودروساز ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش یافته است. البته بیان این نکته ضروری است که با افزایش بازار تقاضای چیپ‌ست‌ها و قطعات نیمه‌هادی در بازار جهانی، خودروسازان داخلی هم در تامین قطعات الکترونیکی دچار مشکل شدند.

صنعت خودرو در قطعات «های‌تک» الکترونیکی وابستگی ارزی دارد، زیرا تولید آنها در داخل توجیه ‌اقتصادی ندارد. کمبود قطعات الکترونیکی سبب شد آمار خودروهای ناقص کف کارخانجات افزایش یابد. از این‌رو در این برهه زمانی خودروساز سفارش قطعات را به زنجیره تامین کاهش داد تا حجم این خودروها بیشتر نشود.

این فعال صنعت خودرو در توضیح بیشتر عنوان کرد: این افزایش ۳۰ تا ۳۵ درصد در واقع همان کاهش تیراژ تولید به‌دلیل کمبود قطعات الکترونیکی بود که با تامین این قطعات، سفارش خودروسازان افزایش یافته است. اما به‌طور قطع با تامین قطعات موردنیاز خارجی، سفارش‌گذاری در داخل هم روند صعودی خواهد شد.

بازار خودرو در شب عید

به‌نیا در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه زنجیره تامین به‌دنبال افزایش تولید و کاهش نرخ تمام‌شده محصولات است، گفت: با توجه به برنامه‌هایی که قطعه‌سازان زیرمجموعه خودروسازی دارند می‌توان پیش‌بینی کرد بازار شب عید با کمترین مشکل برای خریداران همراه باشد، زیرا با دریافت مطالبات و تزریق نقدینگی می‌توان آمار تولید را بالا برد. این فعال صنعت قطعه یادآور شد: اگر نرخ مواد اولیه نوسان نداشته باشد، در تولید و بازار خودرو با چالش‌های کمتری روبه‌رو خواهیم بود.

سخنگوی انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرویی اضافه کرد: تمام تلاش زنجیره تامین، تحویل به موقع محصولات به خط تولید و رسیدن خودرو در زمان مقرر به‌دست مشتریان است.

عرضه پاسخگو نیست

در ادامه علی خسروانی از کارشناسان بازار خودرو نسبت به آرامش بازار شب عید خودرو نظر دیگری دارد و معتقد است مشکلات فعلی این بازار حاکی از آن است که نمی‌توان برای ۳ ماه آینده انتظار معجزه داشت. خسروانی در ادامه گفت: بازار خودرو با ۳ چالش بزرگ روبه‌رو است. نخستین مشکل، در بازار تقاضاست. به‌طور قطع با انباشت تقاضا در چند سال اخیر و تامین نشدن به‌موقع خودروهای موردنیاز، افزایش تیراژ فعلی نمی‌تواند از سقف مشخصی بیشتر باشد که شاید فقط بخش کوچکی از نیاز بازار را پوشش دهد. او افزود: حدود ۳ سالی است آمار تولید نسبت به گذشته بسیار کاهش داشته و آمار سال‌های قبل با نیازهای جدید، عدد بزرگی شده است. پوشش این نیاز با تیراژ فعلی و حتی تیراژ بیش از یک میلیون خودرو هم امکان‌پذیر نیست. 

افزایش نرخ تورم و اقبال به خرید

این کارشناس حوزه بازار در ادامه چالش‌های فعلی بازار خودرو به مسئله دوم اشاره کرد و گفت: تجربه نشان داده با افزایش تورم، اقبال مردم برای خرید کالاهای سرمایه‌ای افزایش می‌یابد؛ در نتیجه اگر نرخ تورم افزایش پیدا کند، به همان نسبت، پول تبدیل به کالا می‌شود و بازار خودرو یکی از محل‌هایی است که مردم در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. او اضافه کرد: در نتیجه باید آمارهای اینچنینی را به بازار تقاضا اضافه کرد.

خسروانی اظهارکرد: در چند سال اخیر به‌دلیل پاندومی کرونا و تاکید به ماندن مردم در خانه، بخش زیادی از سفرها متوقف شده بود اما پیش‌بینی می‌شود شب عید امسال با حجم زیادی سفر روبه‌رو باشیم که بخشی از آنها با خودروهای شخصی خواهد بود؛ بنابراین آمار تقاضای شب عید بازار خودرو بیش از سال‌های گذشته است.

افزایش تیراژ بدون بیان جزییات

خسروانی در ادامه به سومین چالش در حوزه خودرو اشاره کرد و گفت: مدیران دولتی و خودروسازان از افزایش تیراژ می‌گویند اما آیا مشخص است که این افزایش برای کدام محصولات باشد؟ به‌عنوان مثال، اگر یک میلیون کوییک تولید شود یا یک میلیون پژو ۲۰۶ پاسخگوی بازار سراتو یا پژو ۲۰۰۸ خواهد بود؟ او ادامه داد: مدیران کلی‌گویی می‌کنند اما جزییات را بیان نمی‌کنند که افزایش تیراژ تولید دارای چه بخش‌هایی است.

خسروانی در ادامه خاطرنشان کرد: تمام تقاضای بازار خودرو برای چند مدل محدود نبوده و هر فرد با توجه به سطح درآمد خود به‌‌دنبال خرید یک مدل خاص است. از این‌رو پیش‌بینی می‌شود بازار پایان سال با مشکلات فعلی همراه باشد.

هزارتوی بازار خودرو

برخی تولیدکنندگان عنوان می‌کنند بازار شب عید امسال پس از دو سال تعطیلی فروشگاه‌ها، بازار پررونقی خواهد بود. این صنعتگران معتقدند با برگشت شرایط زندگی به وضعیت عادی نسبت به دو سال قبل، خریدوفروش پایان سال مطلوب خواهد بود. 

در این‌باره یکی از تولیدکنندگان محصولات چرمی با توجه به معیشت مردم و کاهش قدرت خرید عنوان کرده مشتریان پایان سال برندهای داخلی، خریداران قدیمی نخواهند بود، بلکه متقاضیان برندهای خارجی با یک سطح پایین‌تر به سراغ برندهای داخلی می‌آیند. مشتریان قدیمی برندهای داخلی نیز با سقوط به یک سطح پایین‌تر، به‌دنبال خرید محصولات معمولی‌تر خواهند بود.

خسروانی در پاسخ به این پرسش که چقدر ممکن است این اتفاق برای بازار خودرو رخ دهد و خریداران محصولات خارجی مشتری محصولات داخلی شوند، گفت: این امر برای بازار خودرو نمی‌تواند رخ دهد، زیرا خودرو تبدیل به کالای سرمایه‌ای شده و علاوه بر این، این مسئله به مشکلات آن دامن می‌زند.

این کارشناس بازار خودرو عنوان کرد: درحال‌حاضر مشکل اصلی کمبود عرضه نسبت به تقاضاست. انباشتی از تقاضا در چند سال اخیر حتی اگر سلیقه‌ها با توجه به قدرت خرید، تفاوت کرده باشد، مشکلی را حل نمی‌کند.

او گفت: بازار محصولاتی مانند کیف و کفش ممکن است دچار این تغییر رویکردی در تقاضا شوند و تولیدکننده بتواند پاسخگوی این نیازها باشد اما معضل فعلی بازار خودرو، تبدیل آن به کالای سرمایه‌ای است که افراد برای تبدیل ریال به سرمایه به این بازار هجوم آورده‌اند.

خسروانی در پایان تاکید کرد: برای ساماندهی بازار و بازار شب عید، ضرورت دارد عرضه با توجه به محصولات موردتقاضا باشد. نمی‌توان با تامین نیاز یک بخش، تلاطم موجود در بازار خودرو را از بین برد.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، تولیدکننده درباره وضعیت بازار شب عید خودرو پیش‌بینی می‌کند افزایش عرضه محقق ‌شود و مشتریان بتوانند خودروهای موردنیاز خود را خریداری کنند. این در حالی است که فعالان و کارشناسان بازار خودرو نسبت به این موضوع خیلی خوش‌بین نیستند و عنوان می‌کنند با رشد نرخ تورم، هجوم به بازار خودرو بیشتر می‌شود؛ بنابراین همچنان با تقاضای کاذب در این بازار روبه‌رو خواهیم بود. یکی دیگر از نکات مهم در بازار خودرو، انباشت تقاضا از سال‌های قبل به‌ویژه در ۳ سال اخیر است. از نگاه فعالان این بازار حتی افزایش تیراژ نمی‌تواند تمام بازار تقاضا را پاسخ دهد، زیرا این عدد بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار خودرو است که در بهترین شرایط در کشور تولید می‌شد.

همچنین در حالی که زنجیره تامین به افزایش ۳۰ تا ۳۵ درصد سفارش‌گذاری از سوی خودروساز اشاره می‌کند، زیرا تعداد خودروهای تجاری‌نشده در حال کاهش است اما گزارش آخر سازمان بازرسی از ۴۳ هزار خودرو ناقص کف کارخانه حکایت دارد که هنوز تجاری نشده‌اند. اگر وعده آمار افزایش عرضه مربوط به این بخش از تولیدات باشد، نمی‌توان انتظار اتفاق خاصی در بازار خودرو پایان سال داشت، چون به همین نسبت آمار تعهدات معوق‌شده، دردسر خودروسازان را افزایش می‌دهد.