ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است
قریب یک ماه از نخستین سال قرن گذشته است. سالی که با شعار «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» روی ریل افتاد و رفته‌رفته بر سرعتش افزوده شد.
موضوع گزارش حاضر، راهکارهای تحقق محورهای شعار سال از منظر فعالیت حوزه معدن است. به این منظور صمت با علی معصومی، دبیرکل انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن ایران و سعید عسکری‌زاده، دبیر انجمن سنگ‌آهن گفت‌وگویی داشته که در قالب آن به فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی دولت در دستیابی به اهداف شعار سال اشاره شده است.
برقراری ارتباط وزارتخانه با عاملان زنجیره تولید
علی معصومی، دبیرکل انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن ایران بااشاره به نحوه چینش کلمات مطرح در شعار سال گفت: این کلمات طوری کنار هم چیده شده‌اند که ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر دارند و هدف این است که تولید را به‌سوی دانش‌بنیان شدن سوق دهند.
وی در گفت‌وگو با صمتبه این نکته اشاره کرد که یکی از بهترین و کارآمدترین روش‌های رفع موانع تولید، ارتباط مستمر وزارتخانه با تشکل‌های صنفی، صنعتی و تجاری است که در طول زنجیره تولید قرار دارند. فرآیند تامین مواد اولیه، تولید، توزیع و صادرات، جدا از قوانین و بسترهای لازم، نیازمند ارتباط مداوم و مستمر تشکل‌های صنفی است.
وی با تاکید بر اینکه جلسات بررسی روند تحقق این شعار نباید جداگانه برگزار شود، گفت: گاهی اشکال عمده این است که دست‌اندرکاران در طول زنجیره تولید هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند. به‌عقیده وی ارتباط با تشکل‌ها باید به‌صورت سیستمی و مداوم وجود داشته باشد.
معصومی درباره علل فقدان این نوع ارتباط گفت: نگاه و طرز تفکر ما کاملا سنتی است. پس نشست‌های هم‌اندیشی جداگانه و مستقل با صنوف را دیکته می‌کند. به این ترتیب هیچ‌گاه نمی‌توان حلقه‌های مفقوده را یافت. همان‌طور که اشاره کردم باید ارتباطات از شکل عرضی خارج شود و در طول زنجیره تولید امتداد پیدا کند.
وی افزود: جلسات باید منظم، مستمر و سیستمی برگزار شود. از پیش کاملا برنامه‌ریزی شود، سرفصل‌ها و موضوعات روشن باشد و دستورجلسه تعیین تا مذاکرات مثمر ثمر شود.
راهکار رفع موانع تولید
معصومی درباره راهکارهای حذف موانع تولید گفت: این موانع تولید زمانی برطرف خواهد شد که به‌جای تلاش برای رونق دستوری و بخشنامه‌ای بخش تولید، در راستای ایجاد بازار برای تولیدات خود گام برداریم. مسئله ریشه‌ای ما منابع مالی نیست، نوع نگاهی است که به بازار و مدیریت بنگاه‌های معدنی داریم. مهم‌ترین چالش ما ارتقای سطح مدیریت بنگاهی است.
وی در توضیح این موضوع گفت: مدیریت بنگاهی در مقیاس محلی نمی‌تواند توجه بازارهای جهانی را جلب کند. در گام اول باید این بنگاه‌ها را ارتقا داد و در گام بعدی حلقه اتصال به بازار را برای تجارت و صادرات ایجاد کرد.
جوایز صادراتی، شاه‌کلید افزایش تولید
معصومی گفت: به‌نظر می‌رسد، هم‌اینک بازار داخلی ما اشباع شده است پس باید برای رونق تولید به‌سوی افزایش صادرات برویم و حلقه‌های صادراتی تشکیل بدهیم یا حلقه‌های موجود را با سرعت زیاد تقویت کنیم. نمایشگاه‌های سازمان توسعه تجارت که هرازگاهی برگزار می‌شود، دردی از ما دوا نمی‌کند. اگر می‌خواهیم به بخش تولید رونق دهیم و از ظرفیت‌های خالی استفاده کنیم، راهی نیست جز اینکه شرکت‌های مدیریت صادرات را تقویت کنیم و جوایز صادراتی را افزایش دهیم که مستقیما بر رونق تولید اثر می‌گذارد.
وی برای شرح این موضوع مثالی آورد و گفت: اگر برای قطعه‌سازی که در حال حاضر ۱۰۰۰ عدد محصول تولید می‌کند، امکان صادرات وجود داشته باشد، تولیدات خود را به ۵۰۰۰ عدد می‌رساند، در غیر این صورت چرا باید ریسک افزایش تولید را بپذیرد؟ پس رونق تولید، نیازمند افزایش صادرات است و افزایش صادرات در گرو افزایش جوایز صادراتی است.
رونق بازار در گرو افزایش صادرات
علی معصومی سخنان خود را چنین ادامه داد: مثلا اگر اعلام شود به‌ازای هر ۳۰ درصد صادرات، ۱۰ درصد امتیاز واردات اعطا می‌شود، آن وقت تولید جان می‌گیرد و رشد می‌کند. رسیدن به این نقطه زمان زیادی نمی‌طلبد و می‌توان نهایتا در عرض ۴ ماه بازار را از رکود و رخوت خارج کرد.
وی برای روشن‌تر شدن موضوع به پدیده کولبری اشاره کرد و گفت: چرا باوجود تمام سختی‌ها، ریسک فراوان و مخاطرات موجود، هنوز کولبری اتفاق می‌افتد؟ چون درآمد زیادی دارد. این مدل در زمینه مورد بحث ما کاربرد دارد. دولت نباید مطلقا نگران راه و روش‌ها باشد چون دست‌اندرکاران راه را بلدند و بهترین و هوشمندانه‌ترین مسیر را پیدا می‌کنند درست مثل همان کولبری که در دشوارترین شرایط و سخت‌ترین مسیرها کار خود را پیش می‌برد.
معصومی افزود: وظیفه دولت تنها آسان کردن کارها و کوتاه کردن مسیر است. اقداماتی مثل آنلاین شدن و حذف موانع و تسهیل امور مربوط به صادرات. اگر این مقدمات فراهم شود حتی بی‌کیفیت‌ترین کالاهای ایرانی را هم می‌توان صادر کرد و در ازای آن دست به واردات زد. در این مسیر حقوق گمرکی نیز پرداخت می‌شود و دولت نیز از این چرخه منتفع خواهد شد؛ رونق تولید یعنی صادرات و صادرات یعنی ارزآوری و اشتغالزایی.
سریع‌ترین راهکار
وی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: سریع‌ترین راهکار تحقق شعار سال در محورهای زیر خلاصه می‌شود: توجه به نقش مهم تشکل‌ها در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت، ارتقای مدیریت بنگاهی در ایران، برگزاری دوره‌های آموزشی مرتب و مستمر و ایجاد رونق در بازار واردات و صادرات.
شرکت‌های دانش‌بنیان راه ورود به بازارهای جهانی
معصومی که به موضوع دانش‌بنیان‌ها اشاره کرد، گفت: اگر چشم‌اندازمان ورود به بازارهای جهانی باشد، چاره‌ای نداریم جز دانش‌بنیان کردن شرکت‌های بزرگ. درباره مجموعه‌های دانش‌بنیان ملاک و معیارها چندان درست نیست و برداشت اشتباهی وجود دارد. شرکت‌های بزرگ دانش‌بنیان باید شاخص‌هایی داشته باشند. نه‌اینکه فقط محصول آنها دانش‌بنیان باشد. از مهم‌ترین این ویژگی‌ها داشتن رویکرد تحقیق و توسعه، مدیریت نوآوری و تکنولوژی است. وی ادامه داد: اگر مجموعه‌ای از چنین ویژگی‌هایی برخوردار باشد، می‌توان آن را دانش‌بنیان نامید. تنها چنین مجموعه‌ای با توان دانش‌بنیان خود تصمیم می‌گیرد و به سمت بازارهای جهانی حرکت می‌کند و به‌صورت خودکار توسعه را رونق می‌بخشد چرا که هوشمند شده و تعالی سازمانی پیدا کرده است.
ایجاد بازار، تنها راه اشتغال‌آفرینی
وی درباره اشتغال‌آفرینی نیز گفت: صحبت‌های مقدمه بحث را به مسئله اشتغال‌آفرینی ربط می‌دهم. اگر وزارت صنعت، معدن و تجارت عزم خود را برای اشتغال‌آفرینی جزم کرده، کوتاه‌ترین راه، ایجاد بازار است. وی افزود: ازاین طریق واحدهای صنعتی خود به خود علاقه‌مند می‌شوند نیرو استخدام کنند. اشتغال‌آفرینی مستلزم ایجاد بازار برای محصولات ایرانی در داخل، با افزایش قدرت خرید و در خارج، با توسعه صادرات است.
مزاحم نشویم، راه بسته نیست
معصومی ورود دولت به مسئله ایجاد شغل، پرداخت وام و توزیع پول و اقداماتی از این قبیل را اشتباه دانست و گفت: باید به شم اقتصادی اهالی بازار باور داشت. اگر دولت می‌خواهد سریعا در زمینه اشتغال‌آفرینی اقدام کند، باید اراده خود را بر افزایش صادرات و در نظر گرفتن جوایز اقتصادی بگذارد. وی افزود: می‌شود کار کرد، به شرط آنکه ما مزاحمت ایجاد نکنیم. در این صورت هیچ مانعی؛ نه تحریم، نه کرونا و نه هیچ مانع دیگری نمی‌تواند راه صادرات را سد کند. تولیدکننده اگر لازم باشد تا عراق تونل می‌زند و کالاها را می‌برد و می‌فروشد، به شرط اینکه کار سودآور باشد.
تفکر دومینویی، بلای جان تولید
وی در پایان سخنان خود به این موضوع اشاره کرد که مهم‌ترین مشکل ما تفکر غیرسیستمی و سنتی دولت است. این نوع تفکر به شکل دومینو است یعنی حتما باید مهره اول را بیندازیم تا نتیجه نهایی حاصل شود. حال آنکه ما نیازمند تفکر سیستمی هستیم. تفکری که می‌گوید همان نقطه‌ای را تصحیح باید کرد که دیگر نقاط را فعال می‌کند.
توسعه، دغدغه‌محوری حاکمیت
دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران سخنان خود را بااشاره به این نکته آغاز کرد که موضوع تولید سال‌ها است که مطرح می‌شود چرا که محور توسعه برای کشوری مانند ایران نمی‌تواند چیزی جز تولید باشد.
سعید عسکری‌زاده در گفت‌وگو با صمتافزود: ما باید تولید را با محوریت دانش و استفاده از نیروی کارآفرین جوانی که در اختیار داریم، محقق کنیم. وی ادامه داد: قرار گرفتن این کلمات در کنار هم معنایی دارد و نشان می‌دهد دغدغه کل حاکمیت بر مدار توسعه قرار گرفته است و این فرصت خوبی برای به‌نتیجه رساندن اقتصاد بی‌نیاز به نفت است.
تکیه بر اقتصاد بدون نفت
عسکری‌زاده سخنان خود را چنین ادامه داد: شعار امسال را می‌توان با جمله اقتصاد بدون نفت تلفیق کرد. مجموعه معدن و صنایع معدنی بخشی از نظام تولیدی کشور است که در عین مغفول ماندن ظرفیت‌ها، جذابیت‌های فراوانی دارد. وی ادامه داد: باتوجه به همه ظرفیت‌ها و امکانات این حوزه از جمله نیروی کار، اگر مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند شرایطی ایجاد کند که منجر به بهبود وضعیت اقتصادی کشور شود. ظرفیت اشتغال‌آفرینی‌ای که در بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد، بسیار بالاتر از دیگر بخش‌های صنعتی است. این بخش هم نیازمند نیروی کار است و هم به شکل عجیب و غریبی موتور محرک دیگر صنایع است. عسکری‌زاده ادامه داد: وقتی رویکرد عرضه‌محور را در بخش معدن حاکم کنیم، محصولات صنایع معدنی که برای ورود به صنعت آماده شده‌اند خود به خود قابلیت ارزآوری خواهند داشت. به این ترتیب توجه سرمایه‌گذاران هم، به بخش معدن و صنایع معدنی جلب خواهد شد. معدن جزو صنایع بالادست به‌شمار می‌رود که محرک اقتصادی است و تاثیرات فراوانی در حوزه اشتغال دارد. عسکری‌زاده با اشاره به اینکه بی‌توجهی به معدن، کماکان فعالان این حوزه را آزار می‌دهد، گفت: متاسفانه نگاه به معدن تقاضامحور است. ما آن را توسعه ندادیم مگر متقاضی داشته باشد. معدن این بضاعت را دارد که درصورت شناسایی و شکوفایی، هم به طور مستقیم ارزآوری کند و هم عامل بهبود و موتور محرک صنایع دیگر باشد. وی درباره راهکار این مشکل گفت: اقبال اصلی در بخش معدن زمانی رخ می‌دهد که بتواند به شکل قابل‌قبولی رقابت‌پذیر باشد. این رقابت‌پذیری ارتباط مستقیمی با فناوری دارد.
فناوری، محور توسعه پایدار
وی درباره نقش دانش‌بنیان‌ها گفت: منظور و مقصود کسانی که در حوزه دانش‌بنیان شروع به فعالیت کردند، تاسیس شرکت‌های فناوری‌بنیان بود که عامل رقابت‌پذیری است. اگر فناوری مبنای بخش‌های مختلف باشد و بنگاه را رقابت‌پذیر کند، محور اصلی توسعه پایدار خواهد بود.
عسکری‌زاده افزود: توسعه پایدار زمانی اتفاق می‌افتد که با فناوری و دانش عجین شود. ما باید شرکت‌های موجود را به سمت و سوی دانش‌بنیان شدن سوق دهیم و در حوزه معادن دست‌مان برای این کار کاملا باز است.
این فعال حوزه صنعت و معدن ادامه داد: در حال حاضر شرایط دنیا به سمت و سویی می‌رود که علاوه بر واحدهای تحقیق و توسعه، واحدهای دیگری شکل می‌گیرد تا ارتباط مستقیمی با مجموعه‌های دانش‌بنیان برقرار کنند و از آنچه حاصل خلاقیت و نوآوری فعالان عرصه دانش‌بنیان است برای رفع مشکلات خود استفاده مطلوب کنند.
تولید، چشم‌انداز حاکمیت است
عسکری‌زاده درباره راهکار تحقق سریع شعار سال گفت: مهم‌ترین عامل تغییر رویکرد است. وقتی رویکرد اصلاح شود همه اتفاقات مدنظر رخ خواهد داد. سال‌هاست که از زبان مسئولان می‌شنویم که بودجه بسته شده و شعار سال را نمی‌توان در قالب آن محقق کرد و همه رویکردها به شکل ظاهری در راستای شعار سال قرار می‌گیرند. در حالی که تولید چند سالی است، محور چشم‌انداز حاکمیت است و اگر همان سال اول که این موضوع مطرح شد، رویکردها را اصلاح می‌کردند، حداقل بنیان‌ها اصلاح می‌شد و در سال بعد، ادامه پیدا می‌کرد تا در نهایت منجر به تغییرات جدی و اساسی شود.
وی گفت: ما نمی‌توانیم انتظارات خلق‌الساعه داشته باشیم و نیازمند تداوم و ثبات در این زمینه هستیم. به اعتقاد من باید سریع‌تر چاره‌ای بیندیشیم و شروع کنیم که ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است.
سخن پایانی
ارتباط فعالان حوزه معدن در طول زنجیره تولید، ایجاد بازار و تعریف جوایز صادراتی، تغییر تفکر دومینویی، حرکت در مسیر دستیابی به اقتصاد بدون نفت، افزایش رقابت‌پذیری و بکارگیری ظرفیت‌ها و اصلاح بنیان‌ها مهم‌ترین سرفصل‌های گزارش فوق بود. هرچند به نظر می‌رسد مسیر تحقق آنها پرفراز و نشیب است اما دور از دسترس نیست. مهم‌ترین نکته این است که باید دست به کار شد که ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است.
