غفلت از یک سرمایه‌گذاری دوسر برد
شاید شما هم درباره بانک زمان سوئیس شنیده باشید.
قصه بانک زمان سوئیس که از زبان یک ایرانی چند سال قبل سوژه شبکه های اجتماعی، به خصوص تلگرام شده بود. در این روایت از بانک زمان همسایه آقای زینت بخش که یک فرد سالمند است برای کمک به فردی مسن تر از خود اعلام آمادگی می کند و هر هفته زمانی را به این کار اختصاص می دهد. زمانی که پای این خانم بر اثر حادثه ای شکسته، بانک زمان سوئیس از این زمانی که خانم برای همیاری فرد دیگر صرف کرده برداشت می کند و فردی را برای کمک به این خانم می فرستد. البته ما در ادامه قصه مفصل این جریان را آورده ایم، اما جالب تر این است که بدانید بانک زمان سوئیس تنها یکی از چند هزار بانک زمان موجود در دنیاست و بانک های زمان اتفاقا پدیده جدیدی هم نیستند!
روش محاسبه در بانک زمان
فرض کنید در یکی از گروه های بانک زمان یکی از افراد نیاز داشته باشد فردی او را تا مطب پزشک همراهی کند. بعد از اینکه این درخواست ثبت شد، بقیه اعضای گروه می توانند این درخواست را با زمان و مکانش ببینند و اگر بتوانند فرد را همراهی کنند. اگر زمان موردنیاز این کار ۳ ساعت باشد، بعد از اینکه این کار انجام شد، بانک زمان ۳ ساعت از اعتبار فرد درخواست دهنده کم و آن را به اعتبار فرد همراه اضافه می کند. ممکن است فرد یاری دهنده خودش نیاز داشته باشد تا کسی خریدهایش را تا منزلش حمل کند که ۳۰ دقیقه طول می کشد؛ بنابراین این فرد می تواند با ثبت درخواستی نیم ساعت از ۳ ساعت زمان به دست آمده را صرف کند تا آن کار برای او انجام شود.
فعالیت ۲۰۰۰ بانک زمان در جهان
در دنیا بیشتر از ۲ هزار بانک زمان وجود دارد. کشورهایی مانند انگلیس و امریکا هر یک بیش از ۳۰۰ بانک زمان دارند. در منطقه ما هم ترکیه از سال ۲۰۱۱ بانک زمان راه اندازی کرده و کشورهای امارات و عربستان سعودی هم بانک های زمان خود را دارند. آن طور که پژوهش ها نشان می دهند نخستین بانک زمان در دهه ۱۹۷۰ در ژاپن شکل گرفت. ایده این بانک موردتوجه یک خبرنگار اهل ایالات متحده قرار گرفت و با انتشار گزارشی از این بانک زمان در ایالات متحده، ایده بانک زمان در ایالات متحده در دستور کار قرار گرفت و کشورهای زیادی ایده بانک زمان را به کار گرفتند. در دهه ۱۹۹۰ ایده بانک زمان توسط ادگار کاهن در ایالات متحده تبدیل به یک کتاب و مقالات جدی درباره آن منتشر شد. حتی در حال حاضر برنامه های آماده ای برای مدیریت بخش آنلاین بانک زمان در دنیا وجود دارد. البته بانک زمان در دهه ۱۹۹۰ به ژاپن برگشت و در این کشور یکی از پیشروترین بانک های زمان یعنی فوریا کیپو تشکیل شد. بانک های زمان در دنیا انواع مختلفی دارند که باید در مقاله ای جداگانه به آنها پرداخت. طراحی بانک زمان بر پایه اتصال افراد به یکدیگر ذیل یک اجتماع و اجتماع ها به یکدیگر استوار است. ذیل هر اجتماع در بانک زمان خدمت هایی تعریف شده که افراد می توانند در این خدمت ها با یکدیگر مشارکت کنند. مثلا یک اجتماع می تواند به اعضای خود اجازه دهد خدمت های آموزش و حمل ونقل را درخواست کنند یا ارائه دهند. پس اعضای این اجتماع می توانند برای اینکه فردی آنها را به مرکز درمانی برساند، درخواست بدهند و فرد دیگر از این اجتماع با دیدن این درخواست، آن را بپذیرد و در ساعت و محل مشخص شده حاضر شود و فرد را به محل مرکز درمانی برساند و در برابر آن اعتبار بانک زمان دریافت کند. این فرد در آینده می تواند از اعتبارهای خود برای دریافت خدمت در اجتماع استفاده ببرد. این موارد خلاصه و هسته اصلی بانک زمان را تشریح می کند.
همان طور که گفته شد، بانک زمان در بستر اجتماع ها معنا دارد. دلیل این موضوع آن است که تبادل خدمت در بانک زمان برپایه احساس مسئولیت و اعتماد و همراهی انجام می شود؛ بنابراین آغاز بانک زمان نیز باید برپایه اجتماع ها باشد.
اجرای ایده بانک زمان در سوئیس
سوئیس یک کشور پیشرفته است که سیاست های آن عمدتا سوسیالیستی است. معمولا سطح رفاه و تامین اجتماعی در این کشور بالاست و طرح های تامین اجتماعی و بازنشستگی و درمان آنقدر عالی است که بازنشسته ها نیازی به داشتن شغل دیگر و اشتغال پس از بازنشستگی ندارند. ایده بانک زمان یا بانک مراقبت از سالمندان نخستین بار در سال ۲۰۱۲ و در شهر اس تی گلن سوئیس که جوان ترین جمعیت را دارد، مطرح و پیاده شد. اجرا کردن این گونه طرح ها در کشورهای دارای جمعیت سالمند نه تنها هزینه های بیمه و مراقبت در دوران سالمندی را کاهش می دهد، بلکه موجب تقویت اتحاد و همبستگی میان نسل ها می شود. در کشور سوئیس، داوطلبان شرکت کننده در این طرح، در حساب شخصی شان در سیستم امنیت اجتماعی، زمانی را برای خود در بانک زمان پس انداز می کنند تا در زمانی که توان حرکتی ندارند یا نیاز به مراقبت دارند، از آن برداشت کنند. طبق این قرارداد، یک سال بعد از انقضای خدمات متقاضی (سپرده گذاری زمان)، بانک زمان میزان ساعات خدمات را محاسبه و به او یک «کارت بانک زمان» می دهد. هنگامی که داوطلب نیازمند کمک دیگران باشد می تواند با استفاده از آن کارت، زمان و بهره آن را برداشت کند. بعد از تایید، بانک زمان داوطلبانی را برای مراقبت از او در بیمارستان یا منزل تعیین می کند. متقاضیان سپرده گذاری زمان، باید سالم و تندرست، دارای مهارت های ارتباطی خوب و پر از عشق و علاقه به همنوعان باشند. داوطلبان در این طرح می توانند حداقل هفته ای دو بار برای مراقبت از سالمندان اقدام کنند و فعالیت هایی نظیر خرید، آشپزی، نظافت منزل و حتی گپ زدن با سالمندان را انجام دهند و زمان را برای خود سرمایه گذاری کنند تا در صورت نیاز، درخواست برداشت از بانک زمان را ارائه دهند. فرد داوطلب به محض بهبودی، می تواند دوباره مشغول کار مراقبت از دیگران شود.
یک تجربه تاریخی
امیرعباس زینت بخش که برای ادامه تحصیل به سوئیس رفته، ماجرا را اینطور نقل می کند: صاحبخانه من که یک خانم ۶۷ ساله بود، کار پیدا کرده بود که باعث تعجبم شد. کار او نگهداری از یک پیرمرد ۷۸ ساله بود. از او پرسیدم آیا برای نیاز به پول این کار را می کند!؟ پاسخش من را متحیر کرد! من برای پول کار نمی کنم، بلکه «زمان» خودم را در «بانک زمان» سپرده می کنم تا در زمانی که مثل این پیرمرد توان حرکت ندارم، آن را از بانک بیرون بکشم! این نخستین بار بود که درباره مفهوم بانک زمان می شنیدم! وقتی بیشتر درباره آن تحقیق کردم، متوجه شدم بانک زمان یک طرح بازنشستگی برای مراقبت از سالمندان است که توسط وزارت تامین اجتماعی فدرال سوئیس تدوین و توسعه داده شده است! داوطلبان، زمان مراقبت از سالمندان را در حساب شخصی شان در «سیستم امنیت اجتماعی» پس انداز می کنند تا وقتی خود پیر و ناتوان شدند یا نیاز به مراقبت داشته باشند، از آن برداشت کنند! صاحبخانه ام هفته ای دو بار برای مراقبت از پیرمرد سرکار می رفت و هر بار هم دو ساعت وقت برای خرید، تمیز کردن اتاق، آفتاب گرفتن پیرمرد و گپ زدن با او سرمایه گذاری می کرد! اتفاقا یک روز دانشگاه بودم که تماس گرفت و گفت در حالی که شیشه اتاق منزل خود را تمیز می کرده، از چهارپایه افتاده است. من فورا مرخصی گرفتم و او را به بیمارستان رساندم. مچ پای او شکسته بود و برای مدتی نیاز داشت روی تخت بماند! داشتم کارهای تقاضا برای مرخصی به منظور مراقبت خانگی از او را انجام می دادم که به من گفت جای نگرانی نیست، چراکه برای برداشت از بانک زمان درخواست داده است. ظرف کمتر از دو ساعت بانک زمان یک داوطلب فرستاد که به مدت یک ماه هر روز با گپ زدن و پختن غذاهای لذیذ از او مراقبت می کرد. او به محض بهبودی، دوباره مشغول کار مراقبت از دیگران شد و گفت می خواهد برای روزهای پیری زمان سپرده گذاری کند!
