آمار و اطلاعات از اهمیت و اثرگذاری بالایی در فرآیند سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و به‌دنبال آن توسعه برخوردار است. بر همین اساس نیز اول آبان با هدف شناساندن اهمیت آمار روز آمار و برنامه‌ریزی نام گرفته است. بدون در دست داشتن آمار و اطلاعات دقیق و شفاف، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، تعیین اهداف، راهکارها و فعالیت‌ها و در نهایت ارزیابی نتایج مربوطه امکان‌پذیر نیست. همین کمبودهای آماری در بخش تولید و تجارت، عملا امکان فعالیت در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. برای بررسی این موضوع، با فعالان بخش معدن و صنایع معدنی گفت‌وگو کرده‌ایم. این کارشناسان آمار و اطلاعات دقیق را پیش‌شرط نخست برای توسعه عملکردی صنایع می‌دانند.

گام نخست برنامه‌ریزی و توسعه

سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: آمار و اطلاعات دقیق، رکنی اساسی برای برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و انتخاب استراتژی در حوزه‌های گوناگون است. در همین حال، امکانی برای ارزیابی عملکردهای گوناگونی را فراهم می‌کند. مدیران و مسئولان با تکیه بر همین آمار اقدام به تدوین استراتژی در حوزه‌های مختلف صنعتی و اقتصادی می‌کنند؛ بنابراین چنانچه خللی در این آمار وجود داشته یا صحت آنها زیر سوال برود، عملا سیاست‌های حاکم بر حوزه‌های گوناگون صنعتی و اقتصادی، از درجه اعتبار ساقط می‌شوند.

وی افزود: ارائه تصویری دقیق از عملکرد صنایع از گذشته تا به حال، ارزیابی مسیر توسعه و انطباق آن با برنامه‌ریزی‌های از پیش انجام‌شده، نیازمند وجود داده‌های آماری دقیق، جامع و به‌روز است.

برزگر گفت: آمار و اطلاعات و به‌دنبال آن برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق از الزامات توسعه به‌شمار می‌آیند. بر همین اساس نیز کیفیت و صحت اطلاعات، یکی از فاکتورهای اصلی برای تشخیص میزان توسعه‌یافتگی کشورهاست. با توجه به اهمیت آمار در فرآیند توسعه و برنامه‌ریزی، انتظار می‌رود آمار در عمل موردتوجه قرار گیرند. بدین‌ترتیب بسیاری از چالش‌های ساختاری حاکم بر عملکرد صنایع برطرف خواهد شد.

این کارشناس صنعتی و معدنی گفت: نبود مرجعی واحد برای ارائه آمار مرتبط با حوزه تولید و تجارت و خلأ قابل‌توجه در این حوزه، طی سال‌های گذشته به چالشی جدی در مسیر فعالیت تولیدکنندگان بدل شده است. در چنین شرایطی، امنیت تولید و سرمایه‌گذاری از بین می‌رود و نمی‌توان به بهبود شرایط تولید امید داشت. این ضعف در برخی حوزه‌ها از جمله بخش معدن و صنایع معدنی جدی‌تر است و عملا فرآیند تولید و توسعه را در صنایع یادشده با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کند.  وی افزود: با وجود اهمیت بیان آمار و اطلاعات در قالبی شفاف، در موارد متعددی شاهد هستیم که سیستمی شفاف برای بیان آمار و ارقام در کشور وجود ندارد. در مواردی برخی مدیران با هدف حمایت از عملکرد خود، عددسازی می‌کنند و آمارهای اشتباه و خلاف واقعیت را ارائه می‌دهند که همین موضوع نیز آسیب‌های قابل‌توجهی را به آن حوزه وارد خواهد کرد. آماردرمانی راه‌حل مناسبی برای رفع معضلات اقتصادی کشور نیست؛ بنابراین ارائه آماری دقیق در حوزه‌های گوناگون تولید و تجارت ضروری و پیش‌نیازی در مسیر بهبود تولید است. وی افزود: آمار دقیق در حوزه‌های مختلف کسب‌وکار، فرصت‌های ویژه‌ای را در اختیار تحلیلگران، سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکارها قرار می‌دهد؛ بنابراین در فقدان آمار دقیق و شفاف، کسب‌وکارها و صنایع مختلف با چالش‌های جدی در روند فعالیت خود مواجه می‌شوند. برزگر تاکید کرد: نبود وحدت نظر میان آمار ارائه‌شده از سوی مراجع گوناگون اقتصادی، مانع برنامه‌ریزی در مسیر تولید است. این در حالی است که اگر به ظرفیت‌های آماری در کشور اهمیت بدهیم و شاخص‌های اقتصادی را مطابق نرم‌های جهانی اعلام کنیم، بسیاری از مشکلات حاکم بر نظام اقتصادی کشور برطرف خواهد شد.

وی گفت: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که نبود شفافیت در اقتصاد ما، علت اصلی بروز چنین اختلافاتی است. اگر شفافیت به اصلی اساسی در اقتصاد ما بدل شود، کمبودهای آماری نیز برطرف خواهد شد و در نهایت اقتصاد به شرایط اصولی و شفاف بازمی‌گردد. بدین‌ترتیب صاحبان کسب‌وکار می‌توانند با برنامه‌ریزی دقیق در مسیر بهبود شرایط گام بردارند. با این‌وجود در حال حاضر، از این شرایط ایده‌آل فاصله جدی داریم. بدین‌ترتیب تولیدکنندگان یا صاحبان کسب‌وکارهای گوناگون امکان برنامه‌ریزی و اصلاح شرایط را ندارند.

تحمیل خسارت درنتیجه بی‌توجهی به اطلاعات

حسن حسینقلی، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: تدوین و ارائه آمار دقیق از ضروریات فعالان صنعتی و اقتصادی برای برنامه‌ریزی در حوزه‌های گوناگون است. شروع یک فعالیت تولیدی، به برنامه‌ریزی و تدوین استراتژی نیاز دارد.  فعالان صنعتی و معدنی با تکیه بر همین آمار و اطلاعات اقدام به تدوین برنامه برای شروع یک فعالیت یا ادامه آن می‌کنند. در شرایطی که آمار دقیق و شفافی در دسترس نیست یا امکان تکیه بر این آمار وجود ندارد، عملا روند فعالیت صنایع تحت‌تاثیر منفی قرار می‌گیرد. حسینقلی گفت: خلأ آماری در حوزه‌های معدن و صنایع وابسته به آن جدی‌تر است و همین موضوع آسیب‌های قابل‌توجهی را به عملکرد صنایع تحمیل می‌کند؛ بنابراین تجدیدنظر در سیاست‌های حاکم بر این بخش ضروری به‌نظر می‌رسد.  این فعال معدنی گفت: البته در مواردی، آمار دقیق هم وجود دارد، اما سیاست‌گذاران در تدوین برنامه یا مقررات، به این اطلاعات توجه کافی نمی‌کنند. به‌عنوان مثال، میزان تولید سرب و روی در کشور به مراتب بالاتر از نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود. با این‌وجود در طول یک سال گذشته، تولیدکنندگان ملزم به عرضه محصولات خود در بورس کالا شده‌اند. در واقع بی‌توجهی به این آمار و اطلاعات و سیاست‌گذاری اشتباه، تولیدکنندگان و صنایع گوناگون را متحمل خسارت‌های جدی کرده است.

عوامل توسعه پایدار

علی رهبری، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در عصر حاضر از آمار و اطلاعات، برنامه‌ریزی و مدیریت به‌عنوان عوامل توسعه پایدار یاد می‌شود. نخستین گام در شناسایی درست وضعیت موجود و سپس برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت، در گرو در دسترس بودن آمار و اطلاعات درست است. در واقع شناسایی و حل مسئله ارتباط تنگاتنگی با در دسترس بودن و صحت آمار دارد. وی افزود: برای داشتن یک کسب‌وکار، طرح درست برای تولید کالا در حوزه صنعت داشتن آمار واردات، آمار میزان تولید کالا، آمار صادرات و ظرفیت طرح‌های در حال احداث موردنیاز است. براساس آمار واردات و تولید کالا، میزان عرضه تخمین زده می‌شود و مقدار تقاضای کالا نیز براساس آمار ثبت مواد اولیه موردنیاز در واحدهای تولیدی و میزان صادرات کالا تخمین زده خواهند شد. میزان تقاضا و عرضه در سال‌های بعد نیز براساس آمار ظرفیت و مواد اولیه موردنیاز واحدهای در حال احداث تخمین زده خواهد شد. این کارشناس اقتصاد گفت: امروزه آمارهای مربوط به حوزه صنعت و بازرگانی را می‌توان از سازمان‌ها و مراکزی مانند مرکز آمار ایران، سازمان صنعت، معدن و تجارت، گمرک جمهوری اسلامی ایران، سازمان توسعه تجارت، وزارت اقتصاد و امور دارایی و بانک مرکزی دریافت کرد که این تعدد مراکز ثبت آمار و در برخی موارد شکل نادرست ارائه آمار باعث ایجاد مشکلاتی در استفاده از آمارها می‌شود.  رهبری با اشاره به تناقضات آماری از سوی فعالان صنعتی و اقتصادی، گفت: تناقض ارقام مربوط به آمارهای منتشرشده توسط این سازمان‌ها و مراکز یکی از این مشکلات است. این تناقضات گاها به‌دلیل تهیه آمار از روش‌های گوناگون است. به‌طور مثال، آمار واردات در بانک مرکزی به‌وسیله گواهی‌های ثبت آماری و در گمرک جمهوری اسلامی ایران براساس اظهارهای گمرکی و HS کدها تهیه می‌شوند. وی افزود: به‌دلیل متفاوت بودن تعرفه‌های گمرکی کالا، بازرگانان عموما از HS کدهای با تعرفه گمرکی کمتر استفاده می‌کنند و در پاره‌ای از موارد یک HS کد برای گونه‌های مختلف یک کالا استفاده می‌شود که این امر باعث بروز اشکالات جدی در تهیه آمار است و صحت اطلاعات تهیه‌شده را زیر سوال می‌برد.  این کارشناس اقتصاد تاکید کرد: درباره آمارهای منتشر شده مربوط به میزان تولید کالاهای صنعتی و ظرفیت طرح‌های در حال احداث نیز اطلاعات براساس پروانه‌های بهره‌برداری، سامانه آمار تولید واحدهای صنعتی و جوازهای تاسیس صادر شده از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت تهیه می‌شوند. در زمینه پروانه‌های تولید می‌توان گفت ظرفیت‌های اسمی وگاه غیرواقعی درج‌شده روی پروانه‌های بهره‌برداری واحدهای صنعتی ایجاد انحراف در آمار می‌کنند. به این انحراف، آمار تولیدکننده‌های بدون مجوز و پروانه بهره‌برداری را نیز اضافه کنید. این امر درباره جوازهای تاسیس و سهولت تغییر ظرفیت اسمی در جوازهای تاسیس واحدهای در حال احداث و سامانه بهین‌یاب نیز صدق می‌کند که صحت آمار تهیه شده بر این اساس را زیر سوال می‌برد. درباره سامانه آمار تولید واحدهای صنعتی نیز می‌توان گفت به‌دلیل یکپارچگی فرآیندها و استفاده از این آمار در سایر فرآیندهای وزارتخانه از جمله فرآیند دریافت مواد اولیه از بورس و پتروشیمی و دو نرخی بودن قیمت کالاهای سهمیه‌ای، عموما از سوی صنعت‌گران اطلاعات درست درج نمی‌شود تا سهمیه‌های بهین‌یاب واحدهای صنعتی برای خرید مواد اولیه از بورس و پتروشیمی‌ها کاهش پیدا نکند. کافی است نگاهی به اختلاف قیمت حواله‌های مواد اولیه‌ای که بدون سهمیه بهین‌یاب در بازار خریدوفروش می‌شوند، بیندازید! رهبری گفت: به‌علاوه در بسیاری از موارد، آمارهای واحدهای صنعتی به روز نیست؛ بنابراین هیچ‌یک از آمارهای موردنیاز برای طراحی بیزینس‌پلن برای سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت درست و دقیق نیست و در نتیجه باعث بالا رفتن خطا و ریسک سرمایه‌گذاری می‌شود. سرمایه‌گذاران همواره به‌دنبال بازارهای شفاف هستند و این شفافیت محقق نمی‌شود، مگر با ارائه آمارهای درست و بروزرسانی‌شده از سوی سازمان‌ها و مراکز متولی تهیه آمار.

سخن پایانی

آمار علم استخراج، بسط و توسعه دانش‌ها، تنظیم، پرورش و تحلیل داده‌های تجربی است. علم آمار، علم فن فراهم کردن داده‌های کمی و تحلیل آنها به‌منظور به‌دست آورد‌ن نتایجی است که در خور اعتماد هستند. آمار به‌عنوان یک موضوع علمی شامل مفاهیم و روش‌هایی است که امکان تجزیه‌وتحلیل را در حوزه‌های گوناگون فراهم می‌کند. با این‌وجود در حوزه آمار و اطلاعات با کمبودهای جدی روبه‌رو هستیم. از یک‌سو آمار ارائه شده در بسیاری از حوزه‌های صنعتی و اقتصادی دقیق و جامع نیستند. از سوی دیگر نیز شفافیت بر فضای پردازش داده‌های آماری وجود ندارد و همین موضوع عملا کارایی این داده‌ها را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد. علاوه بر این، میان آمار و اطلاعات ارائه‌شده از سوی نهادهای گوناگون، همخوانی وجود ندارد. موارد یادشده عملا کارایی و عملکرد صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد؛ بنابراین تجدیدنظر در حوزه آمار و اطلاعات کشور ضروری و لازمه توسعه اقتصادی است.