نیاز مالی، مانع از خطرپذیری می‌شود
ارائه و بررسی بودجه ۱۴۰۲ همچنان با حاشیه‌های بسیاری همراه است.
در حالی که بسیاری از نمایندگان مجلس تاکید دارند که بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه باید تحول عظیمی در مسائل اقتصادی کشور ایجاد کند، بررسی این لایحه در مجلس با حدود یک ماه تاخیر همراه است. پیرو جلسه روسای 3 قوه، مقرر شده، هم برنامه هفتم توسعه و هم بودجه سال ۱۴۰۲ در مجلس پیگیری شود و به تصویب برسد. بودجه ای که بتواند همراه با برنامه هفتم توسعه، اقتصادهای مردم محور، دانش بنیان و تولید را دنبال کند. به هر شکل بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه باید یک تحول عظیمی را بر مسائل اقتصادی کشور ایجاد کند تا ما بتوانیم در راستای تثبیت قیمت ها و اشتغال، معیشت مردم، مسکن و آن نیازهای اصلی و اساسی کشور؛ قدم های موثری را برداریم. براساس نخستین اعداد و ارقام منتشرشده از بودجه ۱۴۰۲ در ظاهر ردیف بودجه ای دانش بنیان ها با ۳۰ درصد افزایش همراه است که باید منتظر بررسی لایحه دولت در مجلس باشیم.در این پرونده که با محوریت بودجه ۱۴۰۲ منتشر می شود، به ضرورت توجه به دانش بنیان ها در لایحه بودجه سال آینده پرداخته است.
سرمایه گذاری روی دانش بنیان ها
سال ۱۴۰۱ در حالی که با شعار تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین آغاز شد، با گذشت ۱۰ ماه از سال، فعالان دانش بنیان همچنان با مشکلات بسیاری مواجهند. در صورتی که کارشناسان بر این باور هستند با همکاری سازمان برنامه و بودجه و تخصیص اعتبارات لازم در راستای تحقق قانون جهش تولید دانش بنیان می توان کمک جدی به توسعه این اکوسیستم کرد، همچنین با ورود و کمک شرکت های دانش بنیان و درآمدزایی از طریق صادرات مواد و محصولات تولیدی این شرکت ها، ضمن توسعه زنجیره ارزش تولید، کشور از مرحله خام فروشی عبور خواهد کرد.
برای بررسی نگاه دولت به پیشبرد اهداف توسعه ای کشور، کافی است نگاهی به ردیف های هزینه ای و درآمدی بودجه سالانه بیندازید. در فرآیند بررسی بودجه وقتی ردیف بودجه ای برای ستاد یا برنامه ای مشخص می شود، لازم الاجراست و باید به مرحله عملیاتی برسد. محمد مخبر، سخنگوی دولت، در پنجمین جلسه ستاد ویژه رفع موانع، تقویت و توسعه شرکت های دانش بنیان که اواخر خرداد برگزار شد، بیان کرد: تاکنون توجه کافی به توسعه شرکت های دانش بنیان در بودجه جاری کشور نشده است. وی بااشاره به اهمیت شعار سال گفت: به دنبال آن هستیم تا در بودجه ریزی سالانه دولت، توازنی در اختصاص بودجه معاونت علمی و فناوری با سایر دستگاه ها و بخش ها به وجود آید. با در اختیار گذاشتن امکانات مالی و زیرساختی به حوزه دانش بنیان، تمامی وزارتخانه ها موظف به دانش بنیان کردن دستگاه های متبوع خود و همچنین اشتغالزایی در این بخش هستند.
کیومرث سرمدی واله، عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱ هم در این رابطه گفته است: یکی از احکامی که در لوایح بودجه موردتوجه قرار دارد، کمک های بلاعوض دولتی به دانش بنیان ها و اعطای اعتبار مالیاتی معادل ۳۰ درصد سرمایه گذاری شرکت های بورسی است. باتوجه به اینکه یکی از منابع درآمدی دولت، درآمدهای حاصل از نفت و حامل های انرژی و خصوصی سازی است، توسعه دانش بنیان ها در این عرصه، ارزآوری چشمگیری را به دنبال خواهد داشت، بنابراین می توان تخصیص بودجه به دانش بنیان ها را نوعی سرمایه گذاری تلقی کرد.
توجه جدی به قانون جهش تولید دانش بنیان
سیاوش ملکی فر ـ معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی: در لایحه بودجه، اجرای ۸ برنامه ویژه با هدف توسعه پژوهش های علمی و فناوری های جدید موفق به دریافت ردیف های اعتباری در بخش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شد.
به این ترتیب، مبلغی معادل ۹۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص داده شده که گفته می شود این رقم بیشترین رقم تخصیص بودجه در اکوسیستم دولتی دانش بنیان ها به شمار می رود.
مطابق قانون دانش بنیان (مصوب ۱۳۸۹ )، سرمایه اولیه صندوق نوآوری و شکوفایی ۳ هزار میلیارد تومان است که تا سال ۱۳۹۶ ، کمی بیش از ۲ هزار و 600میلیارد تومان آن تادیه شده است، البته مطابق قانون، مقرر شده سالانه معادل نیم درصد از بودجه عمومی کشور به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی افزوده شود که آن نیز تاکنون محقق نشده است.
این در حالی است که تعداد شرکت های دانش بنیان به طور طبیعی در حال رشد و تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بر شتاب آن افزوده است. فروش دانش بنیان ها هم که در سال ۱۳۹۹ به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود، همچنان در حال افزایش است. از اینها گذشته، تورم هم موجب افزایش نیازهای مالی شرکت ها شده.
بدیهی است، صندوقی که کل سرمایه آن به ۳ هزار میلیارد تومان نمی رسد، نمی تواند به تنهایی پشتیبان شرکت های دانش بنیان موجود و نیازهای فزاینده آنها باشد.
به علاوه اینکه، آیا همه بار تامین مالی توسعه و تجاری سازی فناوری را باید دولت تامین کند؟ جواب به طورمشخص منفی است. شواهد حاکی از آن است که در اقتصادهای توسعه یافته، شرکت های بزرگ بخش خصوصی و بازار سرمایه عمده نیازهای مالی فناوری را تامین می کنند.
این در حالی است که دانش بنیان ها سهم یک درصدی در اقتصاد کشور دارند. قانون جهش تولید دانش بنیان، به هر دو موضوع پرداخته است؛ هم اشاراتی به افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی دارد و هم مشوق هایی را برای جلب مشارکت بخش خصوصی و بازار سرمایه در نظر گرفته است.
ماده ۳ این قانون، تاکید دارد که برای واردات ماشین آلات و تجهیزات خدمات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حقوق ورودی در نظر گرفته شود و از این محل، منابعی به سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی تخصیص یابد که انتظار داریم از اواخر امسال یا نهایت سال آینده عملیاتی شود.
در ابتدای مطرح شدن طرح جهش تولید دانش بنیان همان گونه که مطرح شد، از زمان تصویب این سرمایه تاکنون ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت شده و هنوز سرمایه اولیه این صندوق در طول این سال ها تامین نشده است.
این سرمایه در زمان خودش پاسخگوی نیازها بود، اما این مبلغ برای امروز و تامین مالی شرکت های دانش بنیان کافی نیست و باید افزایش یابد، چرا که امروز تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ شرکت رسیده است.
در قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور، ۵ هزار میلیارد تومان برای تامین مالی دانش بنیان ها در نظر گرفته شده است.
باوجود تمام موارد یادشده، به نظر می رسد امسال برای توسعه فناوری و نوآوری در کشور، سازکار لازم در قالب مصوبات صندوق نوآوری و شکوفایی و دیگر قوانین مربوطه طراحی و اجرا شد. حال باید دید حمایت از دانش بنیان ها در بودجه ۱۴۰۲ چگونه خواهد بود؟
رهایی از دره مرگ، بودجه می خواهد
امید رضایی فر ـ سرپرست دفتر پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم: همواره دانش بنیان بودن به فناوری های «های تک» (فناوری های نوین با ساختار پیچیده) اشاره داشته است، در حالی که شمار نیازهایی که با فناوری های غیرهای تک در کشور برطرف می شوند، کم نیست و می توانیم با حمایت و ارائه تسهیلات به توسعه فعالیت آنها بپردازیم.
شاید شکاف اصلی در زمینه حل مشکلات کشور به دست فناوران و لازم است، بخشی از بودجه در نظر گرفته شده به این افراد و فعالیت شان اختصاص پیدا کند. به عبارت روشن تر، استارت آپ های زیادی می توانند با این ایده حمایت شوند و توسعه پیدا کنند.
طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت هایی که از سوی معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری به عنوان دانش بنیان شناخته می شوند، تسهیلات ارائه می دهد و حمایت مالی می کند.
در این شرایط، باید مجموعه ای وجود داشته باشد که از یک سری مراحلی که به عنوان دره مرگ شناخته می شود هم، حمایت کند.
در حال حاضر، برای مراحل ابتدایی اکوسیستم دانش بنیان، حمایت درخوری انجام نمی شود و امروز مشکل اصلی کشور تبدیل دانش به فناوری است که در این زمینه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کمابیش اقداماتی را مدنظر قرار داده است، اما آن گونه که باید، هنوز اقدامات درخوری انجام نشده است.
استارت آپ ها سرچشمه دانش بنیان ها هستند که روند حمایتی مشخصی در نهادها برای آنها وجود ندارد.
در واقع، مشکل اصلی در ایجاد شرکت های دانش پایه است که خوب است، در این زمینه، بودجه تخصیص داده شود. شرکت های دانش پایه به آن دسته از شرکت هایی گفته می شود که برمبنای فناوری و دانش موجود به رفع نیازهای موجود می پردازند.
ناگفته نماند که طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی مجوز کافی برای حمایت از استارت آپ ها را ندارد، اما تلاش می کند و تا حدی هم به صورت پراکنده بودجه هایی را تخصیص داده است.
واقعیت این است که این نوع حمایت ها به اندازه کافی نیست و نمی توان این مجموعه را موردبازخواست قرار داد. باید قانونی در این زمینه تدوین شود تا فرآیند تبدیل ایده به فناوری تسهیل شود.
فقدان یک ساختار به هم رسانی رفع نیازها در سیستم وزارتخانه ای کشور احساس می شود و جایی را نداشته ایم که به نیازها با فناوری و دستاوردهای فناورانه پاسخ بدهیم.
وزارت علوم با طراحی نظام ایده ها و نیازها که به اختصار (نان) خوانده می شود، این اتفاق را تا حدی رقم زد و توانستیم در بودجه ۱۴۰۰ قرارش بدهیم، اما هنوز این فرآیند به نقطه موردنظر نرسیده است.
اگر مجموعه های دولتی یا خصوصی، نیازها و ضرورت کاربرد فناوری در حل معضلات خود را در بستری شفاف ارائه دهند، فناورانی هم که کلید حل مشکل را در دست دارند، می توانند تعامل موثری را با آنها برقرار کنند.
متاسفانه مجموعه های دولتی نظیر وزارتخانه ها، انگیزه کافی برای بکارگیری فناوری با هدف حل مشکلات خود را ندارند.
برای حل این معضل، طراحی تضامین و بیمه های فناوری یک راهکار جدی است که امیدواریم استفاده از فناوری های تولیدشده در داخل توسعه پیداکند.
برای مثال، وقتی همه گیری کرونا جامعه را فرا گرفت، به توان دانش بنیان ها باور پیدا کردیم. به همین دلیل، انگیزه لازم باید به نحوی ایجاد شود و فرآیندی به وجود بیاید که وزارتخانه ها به سوی دانش بنیان شدن بروند.
این نوع حمایت ها به عنوان خرید تضمینی یا دولتی شناخته می شوند که یکی از بخش های چندگانه کمک به تولید داخلی هستند.
یکی از موضوعاتی که به صورت چالشی مطرح می شود، ورود به صندوق های خطرپذیر است که در عمل این مجموعه ها خود را در وضعیت خطرپذیر قرار نمی دهند و عموما به سمت فعالیت های کم خطرتر می روند.
باید حمایت هایی در قالب اوراق تضمینی برای صندوق های خطرپذیری واقعی به وجود بیاید تا بودجه ای برای آنها پیش بینی شود. این روند می تواند تاثیر جدی در توسعه اکوسیستم دانش بنیانی داشته باشد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، یکی از راهکارهای کمک به چرخه اکوسیستم دانش بنیان ها، تخصیص بودجه و مدنظر قرار دادن آنها در گودال حل مشکلات کشور است. به عبارت روشن تر، طبق یک اصل روانشناسی که اگر برای هر مولفه ای هزینه صرف شود، در ذهن اهمیت پیدا می کند، شاید تخصیص بودجه بتواند تاثیر جدی در دانش بنیان کردن نهادهای کشور در زمینه های گوناگون بگذارد. باتوجه به اینکه دانش بنیان ها می توانند با توسعه خود نه تنها ارزآوری داشته باشند، بلکه از خروج ارز هم بکاهند؛ تخصیص بودجه به صورت مستقل می تواند نوعی از سرمایه گذاری میان مدت و بلند مدت به حساب بیاید. همچنین، لازم است صندوق های خطرپذیر باتوجه به رسالتی که دارند؛ با حمایت های دولتی در لوایح بودجه، به سمت دنیای خطرپذیری اکوسیستم دانش بنیانی سوق پیدا کنند.
