تاریخچه معافیت مالیاتی هنرمندان و اصحاب فرهنگ

قانون مربوط به معافیت مالیاتی هنرمندان و اصحاب فرهنگ در بهمن ۱۳۸۱ به تصویب رسید. به‌موجب این قانون، درآمدهای ناشی‌از فعالیت تحت مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه فرهنگ و هنر و انتشارات و مطبوعات به‌طور کامل از مالیات معاف است اما نمایندگان مجلس در جلسه علنی ۵ اسفند ۱۳۹۹، در جریان بررسی جزئیات لایحه بودجه ۱۴۰۰ با نشان دادن روی موافق به بند الحاقی ۳ تبصره ۶ ماده واحده مقرر کردند؛ معافیت مالیاتی فعالیت‌های مربوط به انتشارات کمک‌درسی و فعالیت‌های هنری از قبیل بازیگری موضوع بند (ل) ماده (۱۳۹) قانون مالیات‌های مستقیم، فقط تا سقف ۲ میلیارد ریال در سال قابل‌اعمال است و پس‌ازآن حسب مورد به نرخ ماده (۱۰۵) یا ماده (۱۳۱) قانون مالیات‌های مستقیم، مشمول مالیات می‌شود. به‌عبارت ساده، قرار شد هنرمندانی با درآمد بیش از ۲۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ مشمول مالیات شوند. تصمیم نمایندگان برای سال ۱۴۰۰ در حالی بود که سال گذشته با دستور رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، این بند که «تمامی فعالیت‌های انتشاراتی و مطبوعاتی، فرهنگی و هنری دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مشمول ۵۰ درصد معافیت مالیاتی هستند» حذف شد. این تصمیم، واکنش‌های بسیاری را به‌همراه داشت و یک‌ماه پس از اعلام این خبر، مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی ضمن تاکید بر غیرمنطقی بودن معافیت مالیاتی فعالیت‌های هنری در کشور، پیشنهاد داد ضمن در نظر گرفتن حداقلی از درآمد و اعطای معافیت مالیاتی تا آن سقف، درآمد حاصل از فعالیت‌های هنری نیز مانند درآمد سایر مشاغل، مشمول پرداخت مالیات قرار گیرد. همین گزارش مرکز پژوهش‌ها بود که باعث شد کمیسیون تلفیق چنین طرحی بدهد و سایر نمایندگان حتی دایره همان طرح را وسیع‌تر کردند. آیین‌نامه داخلی مجلس بر این اساس است که یک نماینده از کمیسیون تلفیق، مصوبات این کمیسیون را در صحن علنی مجلس مطرح می‌کند. در جلسه ۵ اسفند ۱۳۹۹، درباره تبصره‌های بودجه بند ل ماده ۱۳۹ که معافیت هنرمندان جزو این بند است، بحث شد. نماینده‌ای که از کمیسیون تلفیق موضوع را مطرح می‌کرد، عدد ۵۰۰ میلیون تومان را به‌عنوان سقف درآمد برای معافیت مالیاتی اعلام کرد. وقتی این پیشنهاد کمیسیون تلفیق در صحن به رای گذاشته شد و نمایندگان موافق و مخالف نظر دادند، آنها نظر کمیسیون تلفیق را اصلاح کرده و سقف را به ۲۰۰ میلیون تومان رساندند تا دامنه و گستره مالیاتی فراتر رود. چنانکه می‌دانیم، این مالیات در سال ۱۴۰۰ در نهایت اخذ نشد.

دولت قبل باقدرت تمام و به دلایل سیاسی با وضع چنین قانونی مخالفت می‌کرد و مجلس گذشته هم به‌نسبت با آن دولت همسوتر بود اما مجلس جدید که به‌عنوان نخستین و آخرین‌بار، بودجه دولت قبل را به رای می‌گذاشت، باوجود اینکه از تریبون‌های مختلف اعلام می‌کرد نسبت‌به بسیاری از سیاست‌های دولت دیدگاه متفاوتی دارد، در این زمینه پافشاری چندانی نکرد و شمول مالیات بر فعالیت‌های هنرمندان به سال ۱۴۰۰ نرسید.

طبق آنچه در صحن مجلس مطرح شد، بند ل ماده ۱۳۹ باید به این ترتیب اصلاح می‌شد که هنرمندان تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان درآمد سالانه، از مالیات معاف باشند و بعدازآن مشمول مالیات شوند. البته این عدد بعدا به ۲۰۰ میلیون کاهش پیدا کرد. این شد که سال ۱۴۰۰ هم به‌سر آمد و اخذ مالیات از هنرمندانی که بالای ۲۰۰ میلیون تومان درآمد دارند، اجرا نشد.

برخی از فعالان عرصه فرهنگ و هنر باور دارند حذف معافیت مالیاتی کلیتی به‌نام فرهنگ و هنر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و آن را با آسیب‌های جدی روبه‌رو می‌کند. بعضی معتقدند معافیت‌ها باید به‌صورت موردی ابقا شود. برخی هنرمندان با ابراز نگرانی از پیامدهای این تصمیم بر هم‌صنفان خود، آنها را مشمول معافیت می‌دانند و برخی دیگر با تفاسیر متعدد، این طرح را محل ایراد می‌دانند. گروهی از هنرمندان کار را تمام‌شده می‌دانند در حالی‌که گروهی دیگر می‌گویند هنوز مصوبه‌ای در مجلس شورای اسلامی تصویب و قطعی نشده است. برای بازکردن باب گفت‌وگو دوباره در این زمینه و روشن‌تر شدن دل‌نگرانی‌های دست‌اندرکاران عرصه فرهنگ و هنر با چند نفر از آنها گپ‌وگفتی داشتیم.

سال سخت سینما

محمد متوسلانی، مالک سینما آزادی بابل در گفت‌وگو با درباره حذف معافیت مالیاتی هنرمندان در بودجه ۱۴۰۱ گفت: به نظر من هر کسی که درآمد زیادی دارد باید مالیاتش را هم بپردازد. وقتی کارگر و کارمند با درآمد مختصر مالیات می‌پردازند، منصفانه نیست کسانی که ارقام بزرگی می‌گیرند، تافته جدابافته باشند.

این سینمادار درباره معافیت مالیاتی صنف خود اظهارکرد: سینمادارها که واجب‌الزکات هستند. سینما درآمدی ندارد که بخواهد مالیات هم بدهد. در تمام ایران شاید ۲، ۳ مجموعه سود ببرند.

این تهیه‌کننده باسابقه سینما به میزان فروش نوروزی فیلم‌ها اشاره کرد و گفت: با این آمار فروش، سینما سال سختی پیش‌رو خواهد داشت و اگر به همین منوال پیش برود، بسیاری از همکاران ما ورشکست خواهند شد.

وی افزود: شورای صنفی نمایش برای نوروز فیلم‌هایی انتخاب کرده بود که از تنوع خوبی برخوردار باشند و احتمال فروش را بالا ببرد، با همه این‌ها، میزان استقبال تماشاگران فاجعه بود. وی یکی از علل ریزش تماشاگران را بهای بلیت دانست و گفت: بلیت گران نیست اما از سطح درآمد مردم بالاتر است. فعلا مردم غم نان دارند و سینما و تفریحاتی از این دست، در رده‌های بعدی است.

کلاف سردرگم مالیات

متوسلانی در ارزیابی نکات مثبت و منفی اخذ مالیات از هنرمندان، گفت: این موضوع شبیه کلافی سردرگم است و پیامدهایش، خواسته یا ناخواسته، کلیت سینما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: از یک سو برای اینکه چرخ سینما بچرخد و دست‌اندرکاران و اهالی آن، شغل خود را از دست ندهند، باید از سوپراستارها و هنرپیشه‌های شناخته‌شده و محبوب استفاده کرد، چون تولیدات سینمایی باید سودآور باشند و یکی از مهم‌ترین فاکتورهای رونق سینما و سودآوری فیلم‌ها بکارگیری سوپراستارهاست. پس سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده برای اینکه تولیدش بازدهی داشته به سراغ این قبیل افراد می‌رود و آنها هم اگر ببیند بحث مالیاتی جدی است، شرایط دیگری برای دستمزد خود در نظر می‌گیرند؛ بنابراین محاسبه میزان دستمزد آنها دشوار و حتی غیرممکن می‌شود.

اشاره متوسلانی به خبری است که چندی پیش از قول همایون اسعدیان، تهیه‌کننده و کارگردان منتشر شد. او در دیدار با محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس گفته بود بعضی از سلبریتی‌ها و چهره‌های شاخص بازیگری که دستمزد بالایی می‌گیرند، راه‌های فرار از مالیات را هم پیدا می‌کنند. مثلا بخواهند دستمزدشان به دلار باشد و به حسابی خارج از کشور واریز شود یا مطالبات خود را از طریق رمزارز دریافت کنند.

سال‌های انتظار

متوسلانی در ادامه این گفت‌وگو به نکته دیگری اشاره کرد و افزود: باید این موضوع را از منظر هنرپیشه‌ها هم بررسی کرد. چه‌بسا هنرپیشه‌هایی که برای ایفای یک نقش، چندین سال انتظار می‌کشند و بعد از پایان یک پروژه، مدت‌ها بیکار خواهند بود.

این تهیه‌کننده و کارگردان سینما با اشاره به اینکه هر سلبریتی و سوپراستاری چندصباحی در اوج قرار دارد، گفت: اگر پیش از این معافیت‌هایی در نظر گرفته می‌شد، برای این بوده که این افراد بیمه بیکاری و حقوق بازنشستگی و مزایایی از این قبیل ندارند و باید از فرصت محدودی که در اختیار دارند، استفاده کنند و به قول معروف بار خود را برای تمام عمر ببندند. متوسلانی در پایان ابراز امیدواری کرد روزی عدالت در زمینه پرداخت مالیات برقرار شود تا هیچ‌کس تحت‌فشار قرار نگیرد.

مشمولان مالیاتی چه کسانی هستند؟

احمد نادعلیان، هنرمند تجسمی، فعالان حراجی‌های آثار هنری را مشمول این مصوبه دانست و به صمت اظهارکرد: موضوع حذف معافیت مالیاتی بیشتر متوجه افرادی است که گفته می‌شود از محل حراج تهران، درآمد سرشاری کسب کرده‌اند. وی درباره صحت شنیده‌های خود در این‌باره ابراز تردید کرد و گفت: نمی‌دانم ادعاهای ردوبدل شدن این مبالغ کلان تا چه حد درست است. وقتی می‌بینم هنرمندی که نامش جزو پردرآمدترین‌هاست و با ارقام بالاسر و کار دارد، برای کرایه تاکسی چانه می‌زند، به شنیده‌ها درباره درآمدهای افسانه‌ای آنها شک می‌کنم.

وسوسه ارقام افسانه‌ای

نادعلیان که از سرشناس‌ترین هنرمندان حوزه هنر محیطی است، در ادامه افزود: دولت بی‌پول هر چیزی که دلش می‌خواهد می‌برد و می‌دوزد. شاید وقتی خبر چکش‌خوردن آثار هنری با آن ارقام وسوسه‌انگیز منتشر شد، دوستان را به فکر حذف معافیت مالیاتی انداخت. هرچند بازهم می‌گویم مشخص نیست این ارقام واقعی است یا صوری. او گفت: من در اشل خودم موسسه خیریه‌ای در جزیره قشم و هرمز راه‌اندازی کرده‌ام که هدفش حمایت از کسب‌وکارهای کوچک زنان محلی است. اما چند وقت پیش تلویحا به من گفتند باید این مرکز را با عنوان شرکت ثبت کنم و مالیاتش را بپردازم. البته تا جایی‌که بتوانم از قبول این موضوع سر باز خواهم زد و فعلا در حال نامه‌نگاری هستم اما اگر راه به‌جایی نبرم مجبورم این مبلغ را روی کالاها بیاورم یا دستمزدها را کاهش دهم.

پیاز یا هنر، مسئله این است

نادعلیان در ادامه به محل فعالیت خود که جزیره کیش و قشم است، اشاره کرد و گفت: محل فعالیت ما جزو مناطق آزاد و تابع ضوابط و مقررات خاص این مناطق است. پس ارتباطی با مصوبه اخذ مالیات از هنرمندان ندارد. وقتی چنین انتظاری از یک فعالیت خیریه وجود دارد، چرا باید کسانی که در حراجی‌های بزرگ درآمدهای آن‌چنانی دارند، معاف شوند؟ وی افزود: پیش از این فکر می‌کردم با توجه به برنامه‌ها و اهداف دولت برای مناطق محروم، بهتر است کار فرهنگی انجام دهم و سودی برسانم اما به‌تازگی متوجه شده‌ام کار امثال من، چندان تفاوتی با فعالیت‌های کلان اقتصادی یا پولشویی ندارد و همه به یک چشم دیده می‌شوند. نادعلیان با اشاره به اینکه دولت بر ثبت همه دستگاه‌های کارتخوان اصرار دارد، گفت: با این حساب، مشخص است هیچ فرقی ندارد پیاز بفروشیم یا هنر، به هرحال باید مالیات بپردازیم.

آدرس را اشتباه آمده‌اند

سیف‌الله صمدیان، بنیان‌گذار و دبیر جشن تصویر سال در گفت‌وگو باصمت مخالفت خود را با حذف معافیت مالیاتی هنرمندان اعلام کرد و افزود: دوستان آدرس را اشتباه آمده‌اند! حساب ۴، ۵ نفر سلبریتی از حساب دیگر آدم‌های این عرصه جداست. وی اظهارکرد: من در مرکز رویداد بزرگی به اسم تصویر سال هستم و می‌دانم کارکردن بدون بودجه و کمک دولت، چه بلایی سر آدم می‌آورد. صمدیان گفت: هیچ‌کس شک ندارد که اخذ مالیات در نظام اقتصادی کشور از الزامات است اما چالش برسر مشمولان دریافت این مالیات است.

وی افزود: در موضوع اخذ مالیات از هنرمندان نیز باید آنهایی که از کنار هنر و هنرمند به نان‌و‌نوایی رسیده‌اند، شناسایی کرد، نه امثال من که از سر پررویی به این مسیر ادامه می‌دهیم.

شوخی تلخ

صمدیان که در حوزه عکاسی، فیلمبرداری و فیلم‌سازی فعال است، درباره سقف معافیت مالیاتی گفت: با توجه به هزینه‌های جاری، سقفی که برای معافیت در نظر گرفته شده، فقط یک شوخی تلخ است. وی افزود: به‌عنوان مثال، امسال مجبور شدیم ۲۵۰ میلیون تومان برای تمدید قرارداد اجاره دفتر که وسعت زیادی هم ندارد، بپردازیم. دیگر خودتان از این مجمل، حدیث مفصل را بخوانید.

دغدغه، موضوع دیگری است

ایرج ‌راد، بازیگر کهنه‌کار تئاتر، سینما و تلویزیون، پرداختن به این موضوع را بیهوده دانست و بهصمت گفت: سال گذشته به‌اندازه کافی درباره این موضوع بحث شد، بعد مجلس مصوبه را پس گرفت اما چند روز بعد دوباره از کار خود منصرف شد و همه‌چیز به نقطه اول برگشت!

راد که در حال‌حاضر رئیس هیات مدیره خانه تئاتر است، مهم‌ترین دغدغه این روزهای اهالی تئاتر را بحث تشکیل انجمن‌های صنفی دانست و افزود: به اعتقاد من مطرح کردن دوباره بحث مالیات، موضوع انجمن‌های صنفی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

سخن پایانی

عرصه فرهنگ و هنر تاکنون موردحمایت ویژه دولت بوده اما در بزنگاهی که هنوز از پیامدهای بحران کرونا و بحران‌های اقتصادی رنج می‌برد، در آستانه تغییر و تحولی بزرگ قرارگرفته است.

این تغییر رویه به‌خودی‌خود جامعه هنری را دچار التهاب کرده و به نظر می‌رسد این میزان ابهام و خوانش‌های ضدونقیض به رکود حوزه فرهنگ و هنر دامن می‌زند.

جا دارد با توجه به این نقصان، باب بحث و گفت‌وگو دراین‌باره گشوده شود تا عموم مردم و به‌ویژه هنرمندان با آگاهی کامل به استقبال تغییرات بروند و کسی در این رهگذر مورد بی‌عدالتی قرار نگیرد.