تیم‌سازی، تقویت نیروی انسانی و آگاهی از زوایای تولید و ارائه یک محصول، مولفه‌هایی هستند که شاید بیشتر از ارائه وام‌ها و تسهیلات مادی به‌کار فناوران ‌بیایند. واقعیت این است که الان صنایع کشورمان دانش‌بنیان نیستند و باید سیاست‌گذاری‌های جدی‌تری در راستای رسوخ فناوری به آنها در پیش گرفت. آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان را که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مطرح شد، می‌توان به‌عنوان‌ هاب‌ اصلی پیشبرد فناوری در صنایع به‌شمار آورد و همین امر در جایگاه پیشران‌های اقتصاد دانش‌بنیان به‌شمار می‌آید. مهم‌ترین اتفاقی که در نیمه نخست سال در اکوسیستم نوآوری افتاد، تدوین و اجرایی شدن آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان و رشد چندپله‌ای صادرات محصولات فناورانه بود. در نیمه دوم سال، مقامات مسئول این اکوسیستم، تمرکز خود را بر ارتقای روابط بین‌المللی ایران در صادرات فناوری و ترویج برند ملی کشور در محصولات دانش‌بنیان گذاشته‌اند. بر همین اساس، صمت در گزارش پیش‌رو به مهم‌ترین اهداف اکوسیستم نوآوری در توسعه بازار داخلی و صادرات دانش‌بنیان‌ها در شش‌ماهه دوم سال پرداخته است.

افزایش تعاملات بین‌المللی بر بستر فناوری

روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، رئیس معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت، اکوسیستم فناوری کشور را رو به توسعه دانست و گفت: سیاست جدی معاونت علمی تا پایان سال و البته در زمان‌های آتی هم برمبنای چند رکن استوار است؛ رکن نخست توسعه فناوری برای آیندگان است و رکن دوم به توسعه دستاوردهای کنونی اختصاص دارد. با هدف پایبندی به این دو مولفه مهم، ۲محور اساسی طراحی شده که محور نخست به توسعه همکاری‌های داخلی و محور دوم منوط به توسعه روابط بین‌الملل است. بر این اساس، می‌توان گفت، کمابیش از آغاز دور جدید معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان تقریبا هر هفته یا میزبان هیات‌های خارجی بودیم یا شرکت‌های دانش‌بنیان، مهمان شرکت‌های خارجی با هدف تعاملات بین‌المللی بوده‌اند. در کل، توسعه تعاملات بین‌الملل محور اصلی سیاست‌های معاونت علمی تا پایان سال است.

وی گفت: براساس هدف‌گذاری تدوین‌شده قرار است سالانه دست‌کم ۱۲ کشور به سبد همکاری بین‌المللی در حوزه علم و فناوری اضافه شوند و می‌خواهیم تا پایان دولت سیزدهم این عدد را به ۴۰ کشور برسانیم.

«علم برای صلح» به ریاست ایران در ژنو

نشست مجمع کمیسیون اجتماعی سازمان ملل در ژنو با محوریت «نقش علم و فناوری در توسعه عدالت عمومی و صیانت از حقوق بشر» برگزار می‌شود. دهقانی بااشاره به مجمع بین‌المللی حقوق بشر که به ریاست ایران برگزار می‌شود، گفت: مجمع عمومی سازمان ملل دارای مجامع مختلفی است که یکی از آنها با عنوان مجمع حقوق بشر شناخته می‌شود و ریاست امسال آن، برعهده جمهوری اسلامی ایران است و باتوجه به اینکه محوریت اصلی این اجلاس، نقش علم و فناوری در پیشبرد اهداف بشردوستانه است، به پیشنهاد وزارت خارجه، معاونت علم و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان به نمایندگی از کشور ما حضور دارد.

وی افزود: اصلی‌ترین تاکید ایران در این اجلاس، معرفی علم و فناوری به‌عنوان ابزار توسعه‌دهنده عدالت در جهان است. باتوجه به اینکه نگرش حاکم بر علم و فناوری در کشور عدالت‌طلبی و کاهش فاصله طبقاتی با کمک دستاوردهای علمی است، در تلاش هستیم که به ترویج چنین دیدگاهی در جهان بپردازیم. بی‌شک علم و دستاوردهای فناورانه یکی از ابزارهایی است که می‌تواند عدالت را توسعه دهد و فاصله طبقاتی را کم کند. چنین نگرشی موجب رعایت بیشتر حقوق بشر به‌موازات رشد علم و فناوری است.

این مقام مسئول گفت: هرچه فناوری در بدنه زندگی مردم توسعه پیدا کند، موازین عدالت هم نمود بیشتری در جوامع می‌یابد. برای مثال، با گسترش فضای وب و افزایش سرعت اینترنت، دسترسی به محتوا برای تمامی آحاد جامعه میسر شد و یکی از نتایج این فرآیند پررنگ‌تر شدن عدالت آموزشی بود. بنابراین، هرچقدر از فناوری و دستاوردهای حاصل از آن به‌درستی استفاده شود، می‌تواند پایه‌های حقوق بشر را محکم‌تر کند. البته با این پیش‌شرط که نباید به‌عنوان ابزار فشار و سلطه‌طلبی از سوی کشورها موردبهره‌برداری قرار گیرد، چراکه علم و فناوری ابزاری برای گفتمان و رفاه اکثریت مردم است.

به‌گفته دهقانی، ماهیت علم و فناوری بی‌طرفی است؛ به‌عبارت دیگر، سفید است و هیچ کشوری نسبت به آن موضع منفی ندارد. بر همین اساس هم می‌تواند به‌عنوان زبان مشترک میان تمدن‌ها در نظر گرفته شود و ابزاری برای گفتمان صلح‌طلبانه باشد.

چشم‌انداز بازاردر نانویی‌ها

عماد احمدوند، رئیس ستادنانو و میکرو معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت، درباره بازار شش‌ماهه دوم محصولات ایران‌ساخت در حوزه نانو گفت: باتوجه به گزارش‌های شش‌ماهه نخست سال، احتمال تکرار آن با کمی تغییرات در بازار در شش‌ماهه دوم سال هم وجود دارد؛ همان‌گونه که باتوجه به گستردگی و بزرگی بازار صنعت ساختمان، سهم بیشتری از بازار نانویی‌ها در اختیار فعالان این حوزه خواهد بود. می‌توان پیش‌بینی کرد که در شش‌ماهه دوم سال، شرکت‌های نانویی در صنعت ساختمان، فروش بیشتری را تجربه کنند.

وی افزود: علاوه بر حوزه عمران و ساختمان، پیش‌بینی می‌شود که باتوجه به تولیدات قابل‌توجهی که در حوزه حمل‌ونقل وجود دارد، حجم بازار قابل‌توجهی را نسبت به شش‌ماهه نخست تجربه خواهیم کرد. همچنین، در زمینه تولید کاتالیست‌هایی که در صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی استفاده می‌شوند، پیشرفت‌های قابل‌توجهی حاصل شده و بالغ بر ۵۰ نوع نانوکاتالیست تاییدیه نانومقیاس گرفته است و به‌احتمال‌زیاد پیشران‌های بازار خواهند بود.

احمدوند بااشاره به رشد آن دسته از محصولاتی که اندازه بازار بزرگی ندارند، اما تولیدات آنها منجر به افزایش کیفیت زندگی می‌شود و در اولویت‌ ستاد نانو هم قرار دارند، گفت: حوزه‌هایی نظیر سلامت یا آب و انرژی باتوجه به اینکه سهم‌شان در بازار کمتر است و به گستردگی دیگر حوزه‌ها نیست، جزو محورهای اولویت‌دار ستاد نانو است، چراکه حجم بازار، شاخص اصلی موفقیت دستاوردهای نانویی نیست و در کیفیت زندگی جامعه نقش مهم‌تری دارد.

رئیس ستاد نانو و میکرو معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان گفت: باتوجه به اینکه سناد نانو یک مرکز توسعه‌محور است، عمده برنامه‌های آن، رنگ‌وبوی توسعه فناورانه دارد. البته با این پیش‌شرط که توسعه فناوری در بسیاری از موارد، خود را باید در قالب یک دسترسی به محصول نشان دهد. بی‌شک در سطوح پایین‌تر که معمولا در دانشگاه‌ها انجام می‌شود، اصراری بر ساخت محصول به‌عنوان یک شاخص وجود ندارد، اما در سطوح بالاتر، شرکت‌های دانش‌بنیان باید محصولی را تولید کنند که به‌رفع مشکلی مشخص بپردازد و قابلیت ورود به بازار را هم داشته باشد.

ترویج برند «ایران‌ساخت» در ماه‌های آتی

علی طهاری، مدیرعامل باشگاه صادرات دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت، حضور دانش‌بنیان‌ها در رویدادهای بین‌المللی را اصلی‌ترین برنامه معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان در امر صادرات تا پایان سال دانست و گفت: یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های توسعه صادرات محصولات دانش‌بنیان، حضور شرکت‌ها در رویدادهای مهم بین‌المللی است. بی‌شک با حضور در نمایشگاه‌های تجاری که در اقصی نقاط دنیا برگزار می‌شود و معمولا کشورهای مورد هدف معاونت علمی برای رایزنی‌های فناورانه نیز هستند، زمینه توسعه صادرات دانش‌بنیان فراهم می‌شود.این امر موجب آشنایی مسئولان دیگر کشورها با فناوری‌های توسعه پیداکرده ایران را فراهم می‌کند و باعث می‌شود تا نگاه دیگران نسبت به توانمندی‌های ایران تغییر کند. برای مثال، امسال در سفر رئیس‌جمهوری به اندونزی و در حاشیه این سفر، گزارشی از استفاده اندونزیایی‌ها در استفاده از ربات جراح سینا منتشر شد. این اتفاق کمک می‌کند که کشورهای دیگر نگاه‌شان نسبت به تجهیزات پزشکی ایران تغییر کند و بدانند که می‌توانند محصولات پیشرفته‌تری را از دانش‌بنیان‌های ایرانی خریداری کنند. بنابراین، هرچقدر که تعاملات بین‌المللی و حضور شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در رویدادهای مختلف بین‌المللی افزایش پیدا کند، موجب ترویج برند ایران‌ساخت در دنیای فناوری می‌شود.

وی افزود: از ابتدای امسال، معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان تقویم سالانه را از حمایت و حضور شرکت‌های داشن‌بنیان در پذیرش نمایشگاه‌های تجاری منتشر کرد و علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به سایت کریدور صادرات دانش‌بنیان و مشاهده این تقویم، به برنامه حضور ایران در رویدادهای فناورانه بین‌المللی دسترسی داشته باشند. این تقویم به آن دسته از دانش‌بنیان‌هایی که برای توسعه فروش و صادرات برنامه مشخصی دارند، یاری زیادی می‌رساند.

به‌گفته طهاری، اتفاق دیگری که در معاونت علمی در حال رخ دادن است، باشگاه صادرات دانش‌بنیان با هدف پیدا کردن صادرکنندگان برتر قصد دارد تا با معرفی آنها به معاونت علمی، این دست از شرکت‌ها را مشمول حمایت‌های متفاوت‌تری کند. از آنجایی که همه دانش‌بنیان‌ها توان صادرات ندارند، در این فرآیند غربالگری و شناسایی شرکت‌های برتر انتخاب می‌شوند و در قالب حمایت‌های ویژه، می‌توانند جهش صادراتی متفاوت‌تری را تجربه کنند.

وی با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری ویژه در امر صادرات دانش‌بنیان گفت: صادرات حداکثری محصولات فناورانه نیازمند سرمایه‌گذاری ملی و زمانی ویژه‌تری است و با هدف حفظ بازار، باید استراتژی ورود به بازارهای جهانی را تغییر دهیم. باید در کنار تغییر نگرش دانش‌بنیان‌ها دولت حمایت ویژه‌تری را با هدف ارتقای برند ملی در دستور کار خود ببیند. ناگفته نماند که باید دانش‌بنیان‌ها برنامه داشته باشند و در حوزه صادرات استقامت به‌خرج دهند.

مدیرعامل باشگاه صادرات دانش‌بنیان گفت: متاسفانه برند ملی کشور در حوزه صادرات فناورانه نیست و این احتیاج به زمان دارد. برای مثال، ربات جراح سینا بعد از ۳ سال رایزنی به مرحله صادرات رسید. بنابراین، می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که صادرات فناوری از ایران، نیازمند اقناع مخاطبان است.

سخن پایانی

اقتصاد مبتنی بر دانش، به یک محرک حیاتی برای رشد اقتصادی و رقابت در این عصر دیجیتال تبدیل شده و مشخصه آن نیز تولید، مدیریت و توزیع دانش، نوآوری و خلاقیت است. شرکت‌های دانش‌بنیان نقش مهمی در پیشبرد رشد و توسعه اقتصادی دارند. این شرکت‌ها معمولا با ماهیت نوآورانه و مبتنی بر فناوری و توانایی آنها در ایجاد محصولات و خدمات با ارزش‌افزوده بالا مشخص می‌شوند. موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان تا حد زیادی به توانایی آنها در نوآوری و توسعه فناوری‌های جدید بستگی دارد که به‌نوبه خود نیازمند زیرساخت تحقیق و توسعه (R&D) قوی و اکوسیستم حمایتی است. با این حال، در بسیاری از کشورها، سیستم ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌خوبی توسعه نیافته است و به‌اندازه کافی از رشد و توسعه این شرکت‌ها حمایت نمی‌کند. در این زمینه، تسهیل ورود به اقتصاد دانش‌بنیان و ساده‌سازی فرآیند ثبت شرکت دانش‌بنیان برای تقویت رشد، ایجاد اشتغال و ارتقای نوآوری حیاتی است.