کدام یک برنده‌اند؟ کاغذ یا هوش‌مصنوعی
مرتضی زینعلی-کارشناس صنعت نشر
بیشتر کارشناسان حوزه نشر قریب به اتفاق معتقدند، فناوری ها از جمله فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی یکی از بازیگران اصلی در آینده صنعت نشر خواهند بود. در واقع، تعامل نشر دیجیتال با نشر مکتوب یک اتفاق قطعی است. تشریح آینده پژوهی نشر، نیازمند بررسی ۲ پارادایم مهم است. نخست باید پیش بینی کنیم که صنعت نشر در آینده دستخوش چه تحولاتی خواهد شد؟ در این پارادایم افراد باتوجه به تخصص و دانشی که دارند، پیش بینی هایی را مطرح می کنند، اما پارادایم دوم به آینده نگاری اختصاص دارد. یعنی براساس داده ها و اطلاعات موجود به احتمالات رخ داده در آینده می پردازند و براساس سناریوهای مطرح شده برنامه ریزی می کنند و دست اندرکاران و عوامل صنعت نشر را برای تحولات آتی آماده می کنند. گاهی ممکن است پیش بینی ها براساس مستندات علمی بیان نشده باشند، بنابراین اتکایی هم نمی توان به آن داشت. اینکه آینده صنعت نشر با نشر الکترونیک گره خورده، امری واضح است، اما اینکه آیا نشر الکترونیکی بر نشر مکتوب غلبه خواهد کرد یا خیر و اینکه چه زمانی این اتفاق رخ خواهد داد، هنوز کارشناسان و دانشمندان در سراسر دنیا پاسخ مطمئن و روشنی برای آن ندارند و به نتیجه نرسیده اند، گرچه به استناد مرکز آمار جهانی در دوران همه گیری کرونا شاهد رشد کتاب های الکترونیک بوده ایم. کتاب های الکترونیک در بدو ورود به دنیای نشر رشد خوبی داشتند، اما پس از گذشت مدت زمانی دوباره رو به افول رفتند، بنابراین نمی توان گفت که ناشران الکترونیک بازیگران اصلی صنعت نشر در آینده خواهند بود؛ چرا که در پایان این ۲ سال که جهان درگیر همه گیری کووید ۱۹ بود، باز شاهد جان گرفتن رشد کتاب های کاغذی شدیم و ناشران کتاب های کاغذی و مکتوب همچنان گوی سبقت را از ناشران الکترونیک ربودند. به استناد آمارهای انجمن ناشران امریکا، کتاب های کاغذی هنوز بر نشر غلبه دارند، براساس آمار انجمن ناشران امریکا تنها ۱۱ تا ۱۲ درصد صنعت نشر جهان به فعالیت نشر الکترونیک و استارت آپ های این حوزه اختصاص دارد و همچنان نشر مکتوب سهم بزرگی از نشر کتاب را در اختیار دارد. در کل، نمی توان با اطمینان صرف درباره آینده صنعت نشر جهان صحبت کرد و این نبود اطمینان بر همه کشورها حاکم است.
ناشران مکتوب همچنان با استفاده از فناوری های نوین و کاغذهای تولیدشده با روش های جدید، در تلاش هستند که جایگاه خود را حفظ کنند، بنابراین همواره در صنعت نشر میان ناشران الکترونیک و مکتوب جدال بر سر به دست گرفتن بازار وجود داشته است، اما هنوز ناشران الکترونیک نتوانسته اند که نقش جدی در این رقابت ایفا کنند، اما ناشران مکتوب هم باید بدانند که تحولات جدی و حضور فناوری در نشر یکی از مولفه هایی است که نمی توان آن را انکار کرد.متاسفانه ضعفی که کشور در مسیر توسعه صنعت نشر دارد، به نبود سیاست جدی در این عرصه برمی گردد. هنوز سیاست گذاران ما به صورت جدی وارد این عرصه نشده اند، به همین دلیل آمار دقیقی هم از میزان فروش کتاب های الکترونیک در کشور نداریم و همواره براساس حدس ها و گمانه زنی ها این آمار منتشر شده است، بنابراین نمی توانیم به طور دقیق از سهم نشر الکترونیک و دانش بنیان ها در صنعت نشر کشور اطلاعاتی ارائه کنیم. براساس آمارهای جهانی، چین نخستین رتبه را در فروش کتاب های الکترونیک دارد و در صدر ایستاده است. امریکا دومین کشوری است که میزان استفاده از کتاب های الکترونیک در آن بالا است و فضای بازتری برای ناشران الکترونیک فراهم کرده است. به همین دلیل، بهتر است ناشران مکتوب، فناوری و دانش بنیان های حوزه نشر را جدی بگیرند، چرا که در عمل فعالیت آنان می تواند به سود نشر مکتوب و تقویت آنها بینجامد. از آنجایی که فناوری یک مولفه پویاست و روزبه روز در حال تغییر است، می تواند نیازهای زیادی از ناشران را مرتفع کند و به توسعه نشر بپردازد. باتوجه به آنچه پیش تر هم اشاره شد، فناوری ها و نشر الکترونیک بازوی تقویت کننده مهمی برای نشر مکتوب به حساب می آیند و در بسیاری از موارد می توانند به سود صنعت نشر باشند. به گفته زینعلی، شاید یکی از عوامل تشدیدکننده بازار کپی های غیرمجاز، منتشر نشدن برخی کتاب هایی باشد که موردنیاز بازار است. این نبود نشر مجدد که بیشتر در زمینه نشر دانشگاهی اتفاق می افتد، باعث می شود که کپی های غیرمجاز رشد زیادتری داشته باشند، بنابراین انتشار مجدد در قالب E - book می تواند تاثیری جدی بر پیشگیری و جلوگیری از تخلف های صنعت نشر داشته باشد. به اعتقاد من، در دل نوآوری ها و نشر الکترونیک فرصت های زیادی برای بهبود و توسعه نشر مکتوب وجود دارد و می تواند برای ناشران مکتوب یک بازوی کمک کننده باشد.
