غبار کمرنگ آلودگی بر قاره سبز
جهان رفته‌رفته با تهدیداتی روبه‌رو می‌شود که هر روز ماهیتی پیچیده‌تر به خود می‌گیرند.
اروپا صنایع آلاینده خود را به آسیا منتقل کرد
جهان رفته رفته با تهدیداتی روبه رو می شود که هر روز ماهیتی پیچیده تر به خود می گیرند. یکی از این تهدیدات، تخریب محیط زیست است که به صورت مستقیم تهدیدی جدی برای حیات و نوع انسان است. ازیک سو،گسترش اقتصاد جهانی و مصرف گرایی جوامع بشری همراه با نبود توازن در تولید، توزیع و مصرف منابع اقتصادی همراه بود و از سویی دیگر، توسعه و رشد جمعیت همراه با الگوی پخش نامتعادل و شیوه های نادرست تعامل انسان با محیط جغرافیایی سبب شده است، زیستگاه اصلی بشر در مخاطره قرار گیرد، از این رو، مسائل محیط زیستی از دهه ۱۹۶۰ در سیاست جهان جای خود را باز کرده و نهضت هایی چون صلح سبز و دوستداران زمین را در امریکای شمالی، استرالیا و اروپای غربی به این منظور شکل گرفتند. طی دهه های گذشته، هر یک از کشورهای جهان رویکردهای متفاوتی نسبت به کنترل و مدیریت انتشار آلاینده ها داشته و برخی موفق و عده زیادی هم ناموفق بوده اند. صمت در این گزارش، به بررسی عملکرد کشورها در مسئله مدیریت آلودگی و کاهش تخریب های محیط زیست پرداخته است.
کاهش آلودگی هوا در اروپا
ماهیت صنعتی بیشتر کشورهای اروپایی، می تواند انگشت اتهام جدی را به سمت این منطقه برای افزایش آلودگی های محیط زیستی نگه دارد، هرچند کشورهای جهان اول کم و بیش با معضل آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی دست وپنجه نرم می کنند، اما با نگاهی اجمالی به وضعیت آب وهوای جهان در می یابیم که کم آلاینده ترین شهرهای جهان، در جغرافیای کشورهای اروپایی قرار دارند، بنابراین توجه کردن به رویه ای که این کشورها برای مدیریت آلودگی های محیط زیستی خود در پیش گرفته اند، می تواند برای کشوری مانند ایران و سایر کشورهای خاورمیانه مفید باشد. باوجود تلاش های انجام شده برای مدیریت آلودگی هوا در قاره سبز، کیفیت هوای اروپا همیشه مطابق با کاهش عمومی انتشار آلاینده های هوا (ناشی از انسان) بهبود نیافته است. به طورمعمول منابع مختلفی برای آلودگی هوا وجود دارد. این دلایل می توانند منشأ انسانی و حتی طبیعی داشته باشند. استفاده از سوخت های فسیلی در تولید برق، حمل ونقل، صنعت، مصارف خانگی،فرآیندهای صنعتی و استفاده از حلال، به عنوان مثال در صنایع شیمیایی و معدنی، کشاورزی، فعالیت های مربوط به از بین بردن ضایعات و زباله ها (مانند سوزاندن زباله ها، دفن آنها و ...) جزو دلایلی با منشأ انسانی برای ایجاد آلودگی هوا هستند. فوران های آتشفشانی، گردوغبار ناشی از باد، اسپری نمک دریا و انتشار ترکیبات آلی فرار از گیاهان، نمونه هایی از منابع انتشار طبیعی آلودگی در هوا به شمار می روند.
محصولات کشاورزی در معرض آسیب
آلودگی هوا نه تنها به سلامت انسان ها آسیب می رساند، بلکه فعالیت چرخه محیط زیست را مختل می کند. اروپا در سده گذشته به عنوان یکی از حوزه های مهم تولید آلودگی شناخته می شد؛ دلیل اصلی آن انقلاب صنعتی، رایج شدن فرهنگ مصرف گرایی و در نتیجه افرایش استعمال سوخت های فسیلی بود. در دهه های گذشته با افزایش توجه به تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین، کشورهای اروپایی درصدد کنترل انتشار گازهای گلخانه ای خود برآمدند. در این مدت، انتشار بسیاری از آلاینده های هوا به طورقابل توجهی کاهش یافته که این اقدام، منجر به بهبود کیفیت هوا در سراسر منطقه شده است. با این حال، غلظت آلاینده های هوا در برخی کشورهای اروپایی بالا است و مشکلات کیفیت هوا همچنان ادامه دارد. به گزارش eea . europa . eu ، بخش قابل توجهی از جمعیت اروپا در مناطقی زندگی می کنند که کیفیت هوا پایین تر از استانداردهای جهانی است. نکته مهم و قابل توجه آن است که اثرات آلودگی هوا به سرعت از بین نمی رود و تاثیرات طولانی مدت جدی به ویژه در چرخه های محیط زیست دارد. کارشناسان معتقدند بخشی از مشکلات منطقه اروپا، از اسیدی شدن مناطق حساس اکوسیستم اروپا در طول سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ و آلوده شدن مناطق به رسوب اسیدی و نیتروژن اضافی سرچشمه می گیرد. هرچند طی سال های اخیر میزان اسیدی بودن این مناطق کاهش یافته، اما آسیب ها به طورکامل بهبود نیافته اند. یکی از مهم ترین زیان های آلودگی هوا، کاهش کیفیت تولیدات کشاورزی است. آسیب به محصول در اثر قرار گرفتن در معرض غلظت بالای ازن ایجاد می شود و در اروپا بیشتر محصولات کشاورزی در معرض این آسیب قرار دارند. این شرایط به طورقابل توجهی در جنوب، مرکز و شرق اروپا حاکم است.
سیاست های اتحادیه اروپا
هدف بلندمدت اتحادیه اروپا دستیابی به سطوحی از کیفیت هوا است که منجر به آثاری غیرقابل قبول و خطراتی برای سلامت انسان و محیط زیست نشود. اتحادیه اروپا تلاش های متعددی را برای کاهش آلودگی هوا انجام داده؛ بخشی از این تلاش ها در بستر ایجاد قانون و محدودیت کاهش تولید آلاینده انجام شده است. همکاری با بخش های مسئول آلودگی هوا، مقامات بین المللی، ملی و منطقه ای و سازمان های غیردولتی برای وضع چارچوب های کارآمد، اقدامی است که کشورهای اروپایی برای کاهش فعالیت های مخرب محیط زیست در پیش گرفته اند. به گزارش eea . europa . eu ، هدف سیاست های اتحادیه اروپا، کمتر قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، تعیین محدودیت ها و مقادیر هدف برای کیفیت هوا است. در اواخر سال ۲۰۱۳ ، کمیسیون اروپا یک بسته پیشنهادی کیفیت هوای پاک شامل اقدامات جدید برای کاهش آلودگی هوا را تصویب کرد که تا به امروز بخش زیادی از کشورهای اروپایی به آن وفادار مانده اند. در همین راستا، آژانس محیط زیست اروپا ( EEA ) مرکز داده های آلودگی هوا اتحادیه اروپا بوده و از اجرای قوانین اتحادیه اروپا در ارتباط با انتشار هوا و کیفیت هوا پشتیبانی می کند. EEA همچنین به ارزیابی سیاست های آلودگی هوای اتحادیه اروپا و توسعه استراتژی های بلندمدت برای بهبود کیفیت هوا در اروپا کمک می کند. براساس گزارش EEA ، 8 شهر برتر اروپایی با پاک ترین هوا عبارتند از: فونچال (پرتغال)، تامپره (فنلاند)، ناروا (استونی)، استکهلم (سوئد) اوپسالا (سوئد)، تالین (استونی)، برگن (نروژ) و ریکیاویک (ایسلند).
راهکار کشورها برای کنترل آلودگی
سوئد به عنوان کشوری با هوای پاک در تمام روزهای سال، قوانین سفت و سختی را برای انتشار گازهای گلخانه ای دارد. این کشور ردیف مالیاتی تحت عنوان مالیات بر انتشار اکسیدهای نیتروژن، به اصطلاح مالیات اکسید نیتروژن ( NOx ) دارد. این مالیات به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از تولید برق و گرما و احتراق صنعتی کمک شایانی کرده است. با پاسخگو بودن این روش برای کشور سوئد، سایر کشورها در اروپا نیز کم و بیش تلاش کردند تا با وضع مالیات، بتوانند انتشار گازهای گلخانه ای توسط صنایع خود را کنترل کنند.
آلمان به عنوان یکی از کشورهای سردمدار در توسعه صنعتی، به منظور کنترل آلایندگی صنایع خود، تلاش کرد تا استفاده از زغال سنگ در جای سوخت در صنایع و واحدهای تولیدی را کاهش دهد. نیمی از انرژی در کشور آلمان از زغال سنگ و سوخت های فسیلی تامین می شود. انرژی هسته ای، گاز، سوخت های بیو، خورشیدی و باد از دیگر منابع تامین انرژی در این کشور است. پس از تغییراتی که در کل دنیا درباره جایگزین کردن سوخت های فسیلی با سوخت های تجدیدپذیر به وجود آمد، آلمان روی این نوع انرژی ها، سرمایه گذاری زیادی کرد، به طوری که نسبت استفاده این منابع در حال تغییر است. آلمان نخستین کشور در بین کشورهای صنعتی بود که متعهد شد تا برای تامین انرژی خود، انرژی های تجدیدپذیر را جایگزین سوخت های فسیلی کند. در دوره صدارت مرکل (صدراعظم پیشین آلمان) توجه به توسعه سبز و کاهش آسیب به محیط زیست یکی از دغدغه های این کشور محسوب می شد. از اقدامات مهم مرکل در راستای کاهش آسیب های زیست محیطی، می توان به دستور جمع شدن نیروگاه های هسته ای و تاکید بر استفاده از سوخت سبز اشاره کرد. وضعیت اروپای شرقی و غربی در امکانات، تجهیزات و حتی کیفیت هوا را نمی توان یکسان دانست. به طورمعمول، اروپای شرقی شرایط نامساعدتری از نظر آب وهوایی داشته و دلیل این موضوع را می توان کمبود امکانات برای فعالیت های صنعتی و کم توجهی به مسائل محیط زیستی دانست. به گزارش aalep . eu ، به عنوان مثال آلبانی از جنگل زدایی، فرسایش خاک، آلودگی آب از پساب های صنعتی و خانگی، از دست دادن تنوع زیستی به دلیل کمبود منابع برای مدیریت صحیح زیست محیطی رنج می برد.
تحمیل صنایع آلاینده به آسیا
در نگاه کلی و باتوجه به آمار و ارقام مربوط به شاخص های آلایندگی در قاره سبز، کشورهای اروپایی را به نسبت می توان موفق تر از سایر کشورها در مدیریت آلودگی هوا دانست، اما با بررسی جزئی تر خواهیم فهمید مهم ترین سیاست اروپایی ها برای کنترل صنایع آلاینده، دور کردن آنها از خود است.
بعضی از کشورهای صنعتی اروپایی، بنا به دلایل مختلفی از جمله ارزان تر بودن نیروی کار، مواد اولیه و گردن نگرفتن هزینه های زیست محیطی، کارخانه های آلاینده خود را به کشورهای آسیایی و خاورمیانه منتقل کرده اند. این کارخانه ها با استفاده گسترده از سوخت های فسیلی مخرب مانند زغال سنگ، آلودگی هوا را به مردمان خاورمیانه تحمیل کرده اند و دست های خود را در مسائل محیط زیستی تمیز نشان می دهند. در طول تاریخ کشورهای اروپایی سرمداران تخریب های محیط زیستی شمرده می شوند؛ استفاده از ذخایر نفتی برای توسعه های صنعتی برای پاسخ دادن به مصرف گرایی افراطی که از اواخر سده ۱۸۰۰ گریبان جهان را گرفت، طراحی نقشه های گسترش سدسازی و استفاده های بی رویه از منابع چوبی جنگل ها، سوزاندن زغال سنگ برای کاهش نرخ تمام شده صنایع، تاسیس نیروگاه های اتمی برای مقاصد مختلف، برای نخستین بار در کشورهای اروپایی رخ داد. در حال حاضر نیز انتقال صنایع آلاینده به بخش دیگری از جهان برای از سر باز کردن مشکلات زیست محیطی زمین، از دیگر ابتکارات سیاستمدارانه کشورهای اروپایی به شمار می رود. به طورکلی نمی توان نحوه مدیریت شهری کشورهای اروپایی را با کشورهایی مانند ایران یکی دانست. تولید وسایل حمل ونقل پیشرفته و کم آلاینده برای عموم مردم، کنترل کردن موثر ترافیک در سطح شهرهای پرتردد، افزایش کیفیت سوخت بنزین های مصرفی و سایر موارد این چنینی، به یقین از مدیریت صحیح، اصولی و کارشناسی شده شهری و صنعتی مدیران اروپایی سرچشمه می گیرد. متاسفانه این سبک از مدیریت، هنوز در کشورهای خاورمیانه دیده نمی شود.
یک خاورمیانه آلوده
به گزارش ccacoalition . org ، ۹۲ درصد از جمعیت آسیا و اقیانوسیه (حدود ۴ میلیارد نفر) در معرض سطوحی از آلودگی هوا هستند که خطر قابل توجهی برای سلامتی آنها به همراه دارد. آلودگی هوا در منطقه آسیا و اقیانوسیه نه تنها یک خطر بزرگ برای سلامتی است، بلکه آثار مخربی بر محیط زیست و عملکرد محصولات کشاورزی نیز دارد.
این تاثیرات پیامدهای اقتصادی قابل توجهی دارد که بر رشد اقتصادی و همچنین رفاه تاثیر می گذارد. آلوده ترین نقاط جهان در آسیا و خاورمیانه قرار دارد؛ دهلی در هند، پکن در چین، تهران در ایران، داکا در بنگلادش و لاهور در پاکستان همواره در صدر لیست شهرهای آلوده جهان قرار دارند. بیش از ۹۰ درصد جمعیت هند در مناطقی زندگی می کنند که کیفیت هوا کمتر از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی است. وجود نیروگاه های زغال سنگ، کارخانه ها و وسایل نقلیه از جمله منابع اصلی آلودگی هستند. نه تنها در هند، بلکه سایر کشورهای آلوده جهان نیز از نبود مدیریت صحیح و کارآمد رنج می برد. احتراق سوخت های فسیلی به عنوان منبع اصلی آلودگی هوا شناخته شده که در این رابطه، تمام انواع وسایل حمل ونقل با سوخت فسیلی نظیر خودروها، اتوبوس ها، قطارها، هواپیماها و کشتی ها، نیروگاه ها و صنایع زغالی و نفتی بیشترین نقش را ایفا می کند. در واقع، هرگونه اقدامی که به سوزاندن چوب یا فسیل و انتشار گازهای آلاینده را در پی دارد و به آلودگی هوا منجر می شود. حال اگر به این عوامل، ناکارآمدی و بی کفایتی های مدیریت شهری و صنعتی را اضافه کنیم، پازل آلودگی خاورمیانه تکمیل خواهد شد.
سخن پایانی
یک سال از نشست گلاسکو می گذرد، اما اتفاقات متعدد اقتصادی و سیاسی دیگر، توجه جهان را از بحران گرمایش زمین و تخریب زمین دور کرد. از کشوری که در دنیای امروز به قصد جهان گشایی، به کشور دیگری حمله می کند، نمی توان انتظار توجه به انتشار گازهای گلخانه ای را داشت. گرمایش زمین، کاهش منابع آبی در سطح جهانی، کاهش تصاعدی کیفیت هوای شهرها به ویژه در کشورهای جهان سوم، همگی از معضلات جدی امروز جهان هستند، اما همچنان منافع، قدرت و ثروت در صدر دغدغه های جهانی است. در موضوعات محیط زیستی نیز هر کشوری که ثروتمندتر باشد، می تواند صنایع آلاینده خود را با پول، به کشور دیگر منتقل کند؛ این سوءاستفاده ابزاری را می توان در سیاست کشورهای اروپایی مشاهده کرد. به عنوان یک خبرنگار، راهکار برون رفت از شرایط تاریک فعلی را تنها بیدار شدن وجدان جهانی می دانم. زمانی که باور کنیم تنها یک زمین برای زنده ماندن داریم، شاید دولت ها نگاه های خود را از شعار دور کنند. به نظر می رسد در جهان امروز می توان هوا، آب و زندگی را ودر واقع با پول خرید؛ حواس مان نبود و زندگی هم خریدنی شد.
