آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد که تا پایان آبان ۱۳.۲ میلیون تن کالا به عراق صادر شده، این در حالی است که تا پایان ۸ ماه سال گذشته بیش از ۲۱ میلیون تن به این کشور صادر شده بود. به‌عبارت‌دیگر در ۸ ماه نخست امسال، شاهد کاهش ۳۹ درصدی صادرات به عراق از لحاظ وزنی هستیم. بررسی دقیق روند صادراتی ایران به عراق در امسال بیانگر آن بوده که در سال ۱۴۰۱، به‌طور میانگین ماهیانه ۱.۶ میلیون تن کالا به عراق صادر شده اما در سال ۱۴۰۰ به‌طور میانگین ماهیانه ۲.۵ میلیون تن کالا به عراق صادر شده بود.  صمت در این گزارش به بررسی تاثیر فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی بر تجارت پرداخته است.

عوامل کاهش صادرات ایران به عراق

علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق  کاهش صادرات ایران به عراق را تحت‌تاثیر چند عامل مختلف دانست و گفت: صادرات کالای کشور به عراق در چند دسته کالاهای پرمصرف کم‌دوام، صنایع ساختمانی، برق، پتروشیمی و میعانت تقسیم می‌شود. وی ادامه داد: به دلیل حذف ارز ترجیحی، شاهد کاهش صادرات در بخش کالاهای پرمصرف کم‌دوام نظیر شکلات، بیسکویت، چیپس و مواد غذایی بوده‌ایم؛ اما حجم این کاهش درمجموع آمار چشمگیر نیست، در واقع با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، قدرت رقابتی مواد غذایی ایرانی کاهش پیدا کرده است، اما درمجموع این عامل تأثیر بالایی در آمار کلی ندارد. به گفته شریعتی، بهتر است در آمارها باید طبقه‌بندی صورت گیرد و حجم کاهش صادرات هر بخش مورد ارزیابی قرار گیرد تا بتوان به شکل دقیق علت کاهش صادرات به عراق را عنوان کرد.

آمار صادرات برق و گاز بروزرسانی نمی‌شود

عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق افزود: به‌طورکلی می‌توان گفت در برخی از کالاهای صادراتی نظیر برق، گمرک آمار را به‌روزرسانی نمی‌کند و آمارها چندماهه اعلام می‌شود و شاید عواملی از این دست نیز در کاهش آمار صادرات مثمر ثمر باشد. شریعتی در ادامه تصریح کرد: در بحث پروژه‌های عمرانی و خدمات فنی و مهندسی و فروش میعانت که عمده فروشنده دولت است، شواهد حکایت از افت محسوس دارد، به عبارتی ازآنجایی‌که بانک‌های عراقی عمدتاً با بانک‌های اروپایی و امریکایی کار می‌کند به سبب حضور ایران در لیست سیاه FATF مشکلاتی برای فعالان این حوزه به وجود آمده است. عضو اتاق بازرگانی تأکید کرد: در واقع در بحث‌های ضمانت‌نامه و انتقال پولی مشکلاتی به وجود آمده است و همین امر موجب کاهش تمایل طرف عراقی با شرکت‌های ایرانی به‌خصوص در حوزه پروژه‌های عمرانی و خدمات فنی و مهندسی شده است.

اختلال اینترنت موجب مشکلات مقطعی شد

این فعال اقتصادی در بخش دیگری از اظهارات خود به موضوع اختلالات اینترنتی و روند تجاری کشور اشاره و اعلام کرد: آب همیشه مسیر خود را پیدا می‌کند، به عبارتی با وجود اختلال اینترنت و مشکلات ایجاد شده؛ اما رفته‌رفته شرایط بهتر شده و ارتباطات شکل‌گرفته است، اما این نکته را باید در نظر گرفت که درصورتی‌که طرف مقابل احساس کند با یک کشور بی‌ثبات مواجه است، قدرت چانه‌زنی تجار به سبب افزایش ریسک بازار کاهش پیدا می‌کند. وی در انتها گفت: در عراق اتفاق خاصی نظیر تحریم کالاهای ایرانی رخ نداده است؛ ولی همان‌طور که گفته شد باید سهم هر بخش از صادرات به‌دقت مورد بررسی قرار گیرد و با واکاوی دقیق علت کاهش صادرات به عراق مشخص گردد. این در حالی است که علی شریعتی چندی پیش درباره تاثیر قطعی اینترنت بر فعالیت‌های تجاری، عنوان کرد: گزارشی را کمیسیون فناوری اطلاعات اتاق بازرگانی ایران تهیه و واکاوی کرد و در این خصوص هشدار داد. بنابر آمار گویا حدود ۹ میلیون نفر به‌طور مستقیم از این بستر استفاده می‌کنند. گروه‌های دیگری هم مثل ما که کارمان تجارت است و می‌خواهیم با مشتریان خارجی‌مان در ارتباط باشیم، با مشکل مواجه شده‌ایم چراکه به‌هرحال نمی‌توانیم به مشتریان‌مان بگوییم سروش نصب کنند. سال ۹۶ هم مشابه این اتفاق افتاد، هشدارهایی هم داده شد ولی اهم و فی الاهمی که مسئولان کردند، این قطعی‌ها را انجام دادند. آن موقع خیلی آرام تلگرام را فیلتر کردند، الان هم واتساپ و اینستاگرام. از طرف دیگر دولت بودجه‌های کلان و بی‌حسابی که به اپلیکیشن‌های داخلی داده است که به قول عده‌ای از بیت‌المال پول داده شده است ولی در مقابل ابراز می‌کنند برای قلم‌گیری و کارهای اولیه گرفته‌اند. علی‌ای‌حال این ایپلیکیشن‌ها در این بزنگاهی که باید مورد استفاده قرار گیرند، متاسفانه هیچ‌کدامشان قابلیت جایگزینی را نداشتند و تمام کارها مغفول مانده است. عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق درباره کسب‌وکارها خرد، گفت: فعالان فروشگاه‌های آنلاین هم چک اجاره، مواد و نیروی انسانی‌شان دارد سر می‌رسد و هیچ حمایت و کمکی به آنها نشده است. کمک‌ها به سمت یک سری اپلیکیشنی سوق داده شده است که خروجی و بازدهی‌شان آنطور که باید باشد، نیست.

ضعف اینترنت، مانع جدید تجارت ایران و روسیه

هادی تیزهوش تابان با اشاره به سفر ماه قبل هیات بزرگ تجاری روسیه به ایران گفت: در جریان این سفر جلسات مختلف کاری و B۲B برگزار شد. شرکت‌های مختلف آمدند و تجار دو طرف ارتباطات خوبی برقرار کردند. این‌ها اتفاقات خوبی بود و حتماً این ارتباطات به نتایج خوبی در زمینه تأمین نیازهای دو طرف خواهد رسید. چه در بخش صادرات و چه در بخش واردات مواد اولیه و نیازهای ما در زمینه تأمین غلات ارتباطات خوبی برقرار شد. به گزارش ایسنا، وی با اعلام این خبر که قرار است هیات بزرگ تجاری نیز بهمن‌ماه از ایران به روسیه برود، ادامه داد: این سفر در چارچوب گفت‌وگوهای رئیس اتاق ایران و رئیس اتاق بازرگانی و صنعت روسیه و در تکمیل سفر هیات روسی به ایران انجام خواهد شد تا بتوان ارتباطات بیشتری برقرار کرده و موضوعات را به صورت عملیاتی و حضوری دنبال کرد. رئیس اتاق ایران و روسیه با اشاره به موانع تجاری میان ایران و روسیه گفت: همچنان مهم‌ترین مانع میان تجار دو کشور، مشکلات مالی و بانکی است که باید هر چه زودتر حل شود. دو طرف در این زمینه به راه‌حل‌هایی هم رسیده‌اند، فقط باید هر چه زودتر این راه‌ها اجرایی شود. همچنین باید زیرساخت‌های ارتباطی خودمان را تجهیز کنیم. ما می‌توانیم حجم بزرگ صادرات به روسیه داشته باشیم؛ اما به این شرط که لجستیک هوایی، زمینی و دریایی آماده باشد. تیزهوش با بیان اینکه روسیه کشور بزرگی است و نیازهای متنوعی دارد که بسیاری از آنها به‌ویژه در حوزه مواد غذایی جزو مزیت‌های ما محسوب می‌شود به سایت اتاق ایران گفت: متاسفانه قطع یا محدودسازی اینترنت و فیلترینگ تأثیر منفی بر مراودات ما با تجار خارجی از جمله تجار روس گذاشته است. در واقع این موضوع را هم باید به‌عنوان مانع جدید در مسیر مراودات تجاری خارجی تعریف کرد. انتظار داریم هر چه زودتر با رفع این مشکل بتوانیم امکان ارتباطات مستقیم و باکیفیت را مثل گذشته برقرار کنیم.

قرار بود از دانش‌بنیان‌ها حمایت شود

سید حمید حسینی، فعال بخش خصوصی درباره تاثیرات و تبعات محدودیت‌های اینترنتی ایران بر روابط تجاری با سایر کشورها گفت: بسیاری از ارتباطات بخش خصوصی کشور از طریق اینترنت و فضای مجازی صورت می‌گیرد برای نمونه حداقل همه امور زندگی شهروندان عراق از طریق فیس‌بوک یا واتساپ انجام می‌شود و اصلا تلفن ثابت ندارند؛ بنابراین همه ارتباطات و روابط، ردوبدل کردن مدارک، اسناد و... از طریق اقتصاد دیجیتال انجام می‌شود. وی تصریح کرد: در سالی که قرار بود از دانش‌بنیان‌ها و افزایش تولید حمایت شود؛ اقتصاد دیجیتال را مختل کرده‌اند و به اصطلاح دل‌خوشیم که اینترنت داریم درحالی‌که باید توجه داشت عراقی‌ها اصلا اهل استفاده از ایمیل در مراودات خود نیستند و بدین‌صورت تجارت خارجی با عراق دچار مشکلات جدی شده است.

بازارهای اطراف ایران چگونه مراوده دارند؟

عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی گفت: البته شاید برخی کشورهای دیگر در مراودات تجاری از ایمیل استفاده می‌کنند اما در مورد عراق، سوریه، افغانستان و... چنین امکانی وجود ندارد و کمتر اهل استفاده از ایمیل هستند.

وی تاکید کرد: بنابراین در مراوده با این کشورها به شبکه‌های اجتماعی متکی بودیم و محدودیت‌ها و قطع شدن شبکه‌های اجتماعی باعث شده ارتباطات ما با این کشورها به‌شدت لطمه بخورد و بازار بعضی از اقلام صادراتی را در عراق، سوریه و برخی کشورهای همسایه از دست بدهیم.

سقوط عملکرد لجستیک

مدیر گروه مطالعات و پژوهش‌های فناوری و نوآوری موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صمت از بُعدی دیگر موضوع اثر اختلال و سپس قطعی کامل اینترنت بر تجارت خارجی را بررسی کرده است. محمد جلیلی در گفت‌وگو با اکوایران با اشاره به اینکه شاخص بین‌المللی عملکرد لجستیک ( LPI ) شاخصی چندبعدی است که عملکرد بخش لجستیک یک کشور را ارزیابی می‌کند؛ گفت : صرفا برای بررسی اثر منفی قطعی اینترنت بر تجارت می‌توان اثر این رویداد را بر روی شاخص بین‌المللی عملکرد لجستیک  ( LPI ) بررسی کرد. براین اساس نیز می‌توان گفت، اثر منفی این قطعی بر 4 شاخص از جمله 6 شاخص LPI قطعی است. او افزود: کارایی فرایندهای ترخیص کالا یعنی سرعت، سادگی و قابل پیش‌بینی بودن تشریفات اداری مثل فرایندهای گمرکی اولین شاخصی است که اثر منفی قطعی اینترنت بر آن صددرصد است. در مورد شاخص «سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی» نیز این امر صادق است. در شاخص «شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی» ما باز شاهد اثر منفی قطعی اینترنت بر آن خواهیم بود. شاخص بعدی «توانایی در تعقیب و ردیابی کالاهای ارسالی» است که اثر منفی اختلال و قطعی اینترنت بر روی آن صددرصد است. این اتفاق در مورد شاخص «مناسب بودن زمان تحویل محموله‌ها به مشتری در زمان برنامه‌ریزی شده یا زمان مورد انتظار» نیز مصداق دارد. در شاخص«زیرساخت‌های تجاری و جابجایی» نیز در حوزه تکنولوژی اطلاعات می‌توان اثر منفی قطعی اینترنت را دید.

سخن پایانی

به دنبال قطعی اینترنت در کشور، مطالعه‌ای در سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در رابطه با اثرات این اتفاق بر تجارت داخلی و خارجی تهیه شده است. در این پژوهش از ۱۰۸ شرکت پرسش‌هایی درباره اثرات اختلال و قطعی کامل اینترنت بر تجارت داخلی و خارجی پرسیده شده است. حال نتایج ابتدایی این مطالعه نشان می‌دهد؛ در ۱۰ روز نخست قطعی سراسر اینترنت، حدود ۸۹ درصد ارتباطات شرکت‌های ایرانی با مشتریان خارجی خود قطع شده است. در جریان اختلال و قطعی اینترنت در تهران همچنین حدود ۷۶ درصد فروش و یا درآمد شرکت‌های ایرانی به دلیل اختلال در ابزارهای بازاریابی دیجیتال افت کرده است. در ضمن در این مقطع ما با کاهش فروش داخلی و کاهش ارتباطات شرکت‌های داخلی با سایر همکاران و سازمان‌های داخلی بودیم. او در ادامه به اثرات پنهان این سیاست قطعی اینترنت نیز پرداخت؛ آن هم کنسل شدن رویدادهای تجاری و قراردادهای تجاری جدید بود.