نیروگاه مدرن‌تر، مازوت کمتر
چندی پیش، اخباری مبنی بر کمبود ذخایر گاز و سوخت در نیروگاه‌ها مطرح شد و طبق اعلام غیررسمی برخی فعالان صنعتی به‌ویژه صنایع فولاد و سیمان زمستان امسال نیز با کمبود گاز مواجه خواهیم بود.
چندی پیش، اخباری مبنی بر کمبود ذخایر گاز و سوخت در نیروگاه ها مطرح شد و طبق اعلام غیررسمی برخی فعالان صنعتی به ویژه صنایع فولاد و سیمان زمستان امسال نیز با کمبود گاز مواجه خواهیم بود. در این صورت، طبق تجربه سال های گذشته برای تامین گاز مصرف خانگی چاره ای جز استفاده از سوخت مازوت در برخی از صنایع و نیروگاه ها نداریم. مازوت، نفت کوره سنگین و بی کیفیتی است که در نیروگاه ها و موارد مشابه استفاده می شود و به دلیل رنگ سیاهی که دارد، نفت سیاه نامیده می شود. یکی از دلایل اصلی آلودگی هوای شهرهای ایران همچون آلودگی هوای تهران، اصفهان، قم، تبریز، اراک، قزوین و کرج به دلیل سوخت مازوت در نیروگاه ها برای تولید برق در پاییز و زمستان است که شاخص آلودگی هوای تهران را به بالای ۲۰۰ هم می رساند. برخی دیگر مشکل افزایش آلودگی هوا را نوع بد مازوتی می دانند که در صنایع و نیروگاه های ایران می سوزد. به همین دلیل برخی معتقدند می توان با استانداردسازی فعالیت نیروگاه ها، میزان آلایندگی مازوت را کاهش داد یا با تغییر نوع مازوت مورداستفاده از صنایع و کارخانجات از میزان آلایندگی این سوخت کاست. صمت در این گزارش به بررسی راه های کاهش انتشار آلاینده های ناشی از سوخت مازوت پرداخت.
مازوت، گازی مفید اما چرا آلاینده
نفت کوره یا همان مازوت سوخت بی کیفیتی است که گاهی در نیروگاه ها و موارد مشابه استفاده می شود و به دلیل رنگ تیره ای که دارد، نفت سیاه هم نامیده می شود. در ایالات متحده و اروپای غربی، مازوت را تجزیه و تخریب می کنند و از آن گازوئیل تولید می کنند. از این سوخت برای گرم کردن خانه ها در اتحاد جماهیر شوروی سابق و در کشورهای خاور دور که امکان ترکیب یا تجزیه آن به مواد شیمیایی پتروشیمی معمولی نیست، استفاده می شود. در حال حاضر این ترکیب به طورعمده توسط روسیه، قزاقستان، آذربایجان، ترکمنستان و ایران تولید می شود و به دلیل اینکه هنگام سوختن گرمای بالایی تولید می کنند، برای تولید بخار در بویلرها استفاده می شود. گفتنی است، یکی از دلایل اصلی آلودگی هوای شهرهای ایران همچون آلودگی هوای تهران، اصفهان، قم، تبریز، اراک، قزوین و کرج به دلیل سوخت مازوت در نیروگاه ها برای تولید برق در پاییز و زمستان است که شاخص آلودگی هوای تهران را به بالای ۲۰۰ هم می رساند که سبب تعطیلی یک یا 2روزه شهرهای آلوده می شود، اما شاید بد نباشد این را هم بگوییم که مازوت از درجه بندی های متفاوتی برخوردار است. ترکیب دقیق مازوت تا حدودی به منبع تولیدی آن بستگی دارد که طی روند پالایش مازوت مشخص می شود. مازوت سبک عاری از گوگرد و تمیز است و عملکرد مطلوبی را در سخت ترین شرایط ارائه می دهد. این سوخت در هوای سرد بسیار عالی عمل می کند و در واقع برای شرایط قطب شمال توسعه یافته است. حال باتوجه به نظر بسیاری از کارشناسان که آلودگی شهرهای بزرگ ایران را به مازوت ربط داده اند، این پرسش مطرح می شود که چرا مازوت به متهم شماره یک آلودگی های سال های اخیر هوای کشور تبدیل شده است؟ پاسخ این سوال به کاربرد فناوری در کشورها برمی گردد، در کشورهای پیشرفته روی دودکش های نیروگاه تجهیزات رفع آلودگی و فیلتراسیون نصب شده و همین مسئله گاز خروجی از نیروگاه ها را تصفیه و فیلتر می کند و مانع از انتشار آلودگی ناشی از سوخت زغال سنگ و مازوت در محیط می شود. در ایران به علت اینکه چنین سیستمی وجود ندارد، به تمام نیروگاه ها سوخت گاز و گازوئیل تحویل داده می شود.
پای دولت که می رسد، مردم باید پول بدهند
همان گونه هم که پیش تر اشاره شد، به عقیده بسیاری از کارشناسان، کنترل کیفیت هوا سوخت مازوت در نیروگاه ها دلیل اصلی آلودگی های کلانشهرها است. گفتنی است، در سال های پیش، بنزین متهم اصلی آلودگی هوا بود؛ اما آن طور که مسئولان اعلام کردند افزایش کیفیت بنزین، این فرآورده نفتی را از گردونه خارج کرد، اما همچنان احتراق بد خودروهای فرسوده و موتورسیکلت ها، مورداتهام است. با این همه، آنچه در چند سال اخیر موردتوجه قرار گرفته، مازوت سوزی صنایع و نیروگاه ها است.
امیرحسین کاکایی، استاد دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت در گفت وگو با صمت در این باره گفت: در چند سال گذشته، سرمایه گذاری زیادی در ارتقای خودروها به ویژه خودروهای سواری در راستای رسیدن به هوای پاک نسبت به دیگر جنبه های نظام حمل ونقل در کشور شده است؛ اما باتوجه به آنچه اشاره شد، دلیل عمده آلودگی هوای تهران ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه ها است، نه سوخت خودروها.
این استاد دانشگاه بااشاره به انتشار حجم زیاد مازوت از نیروگاه ها گفت: همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، آلودگی شهر تهران ابتدا ناشی از انتشار مازوت نیروگاه ها و بعد آشفتگی های حمل ونقل است که در این زمینه هم باید توجه روی خودروهای فرسوده، ماشین آلات راهسازی که به فراوانی استفاده می شود، باشد، نه روی خودروهای سواری. علاوه بر این، حجم سنگین ترافیک هم یکی دیگر از دلایل مهم آلودگی هوای تهران است؛ بنابراین، اگر خودروهای سواری برقی هم در خیابان ها زیاد شود، باوجود حجم سنگین ترافیک، برق بیشتری مصرف می شود و به ناچار نیروگاه ها مازوت بیشتری هم می سوزاند و منتشر می کند. پس، با برقی یا هیبری کردن خودروهای سواری مشکلی حل نمی شود. به گفته کاکایی، انتشار گزارش هایی که مردم را مجاب کند، از خودروهای سواری هیبریدی استفاده کنند، تنها یک نتیجه دارد، آن هم منحرف کردن اذهان عمومی و مردم است. برای حل معضل آلودگی هوا در شرایط فعلی به تعداد انبوه رساندن خودروهای سبز سواری اولویت ندارد. وی علت اصلی بی توجهی دولت ها به نظام حمل ونقل را کمبود بودجه دانست و گفت: باید راه حل مطمئنی برای ساماندهی وضعیت حمل ونقل در کشور پیدا کرد که میلیاردها دلار هم پول می خواهد، حال اینکه به این موارد در رفع آلودگی توجه نمی شود. دلیل عمده این است که حل معضلات مذکور برعهده دولت است، اما هزینه خرید خودروهای هیبریدی را باید مردم متقبل شوند.
کاکایی افزود: از آنجایی که مردم هزینه خرید خودرو را می دهند، اما بودجه ساماندهی نظام حمل و نقل را باید دولت پرداخت کند، به همین دلیل با اقناع مردم برای خرید خودروهای هیبریدی، دولتمردان رفع مسئولیت می کنند، در حالی که معضلات همچنان باقی می ماند.
کدام یک متهم هستند؟
این در حالی است که ساناز جعفرزاده، مشاور مدیرعامل در امور محیط زیست و عضو هیات مدیره شرکت تولید نیروی برق حرارتی نظری متفاوت دارد. این کارشناس محیط زیست در گفت وگو با تسنیم گفت: این سوال مهمی است که آیا درباره سهم نیروگاه ها در آلایندگی هوای شهرها بزرگ نمایی می شود یا نگاهی واقع بینانه وجود دارد؟ براساس ترازنامه انرژی سال ۹۷ که آخرین نسخه منتشرشده این مجموعه اطلاعات است، آلودگی که این روزها تمام کلانشهرهای ما درگیر آن هستند، بحث ذرات است و بحثی درباره آلایندگی محلول نداریم. وی افزود: موضوعی که درباره مازوت و گوگردی که در سوخت مازوت وجود دارد و باعث می شود استاندارد سوخت خروجی نیروگاه ها را که توسط سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شده است، رعایت نشود، بحث SOX است که SOX و ترکیبات اکسید گوگردی، یک آلاینده محلول است، ولی آنچه این روزها کلانشهرها و به ویژه تهران درگیر آن است، بحث ذرات زیر ۲ . ۵ میکرون و ۱۰ میکرون است. به استناد داده های ترازنامه انرژی، نیروگاه ها ۶ . ۳۱ درصد از سهم ذرات معلق تولیدشده را به خودشان اختصاص می دهند، این سهم مربوط به نیروگاه ها با ظرفیت نصب شده ۶۹ هزار مگاوات است.
جعفرزاده گفت: اگر بخواهیم این سهم را براساس نیروگاه هایی که در تهران وجود دارند و حدود ۱۲۰۰ مگاوات هستند، نسبت بندی کنیم، این سهم بسیار ناچیزتر می شود، البته بحث هایی هم درباره بحث ثانویه آلایندگی های محلول در ایجاد ذرات معلق وجود دارد که باید به جای خود موردبررسی قرار بگیرد، کنار آن، منابع غیراحتراقی تولیدکننده ذرات هم باید موردتوجه قرار بگیرد، در واقع به استناد داده های ترازنامه انرژی، ۸۰ . ۸ درصد سهم تولید ذرات معلق مربوط به بخش حمل ونقل است. این عدد ۸۰ درصدی تنها با این فرض است که ذرات معلق تولیدشده احتراقی را در نظر گرفته اند. اگر بخواهیم ذرات معلق ناشی از لنت و لاستیک خودروها و سایشی را که اینها دارند، به عنوان منابع غیراحتراقی در نظر بگیریم، این سهم بسیار بزرگ تر خواهد بود.
مازوت چقدر به صرفه است؟
در ادامه سراغ یکی دیگر از کارشناسان آلودگی هوا رفتیم. مهدی کلاهی، پژوهشگر در زمینه آلودگی هوا و کارشناس محیط زیست در گفت وگو با صمت گفت: هر چقدر هوا سردتر می شود، نیاز به انرژی بیشتر می شود، اما از آنجایی که تاکنون سرمایه گذاری جدی در زمینه میزان مصرف سوخت گاز انجام نگرفته است، این میزان به بیش از حد خود رسیده و باعث شده است، امروز در عمل با مشکل کمبود گاز روبه رو شویم که در نتیجه مازوت، گزینه بعدی برای ادامه فعالیت نیروگاه ها است. این کارشناس محیط زیست افزود: بحثی که در این باره به وجود می آید، این است که آلاینده های حاصل از سوخت مازوت آثار به شدت مضری را برای سلامتی انسان در شهرها دارد و عاملی برای تهدید سلامتی انسان است. وی افزود: اگر با نگرش علمی به موضوع نگاه کنیم، باید به بررسی این موضوع پرداخت که هزینه فایده مازوت چقدر است؟ در واقع باوجود اثراتی که برای سلامتی دارد، آیا باز هم استفاده از آن، به عنوان یک گاز به صرفه، منطقی به نظر می رسد؟ برطبق آمارهایی که از جامعه پزشکی منتشر می شود، کشور با انفجار سرطان دست وپنجه نرم می کند و سالانه آمار بالایی از مرگ ومیرهای ناشی از آلودگی هوا گزارش می شود. همچنین شهرهایی نظیر مشهد، اصفهان و اراک شرایط وحشتناکی دارند. از آنجایی که سلامت جامعه در پایداری و توسعه کشور نقش مهمی دارد و هزینه زیادی را به جامعه وارد می کند، کیفیت کار اجتماعی را پایین می آورد. بنابراین، لازم است هزینه فایده این جریان با یک بررسی ساده انجام شود. وی افزود: انتشار لیست سیاهه آلاینده در کشور سرنخ مهمی از وضعیت آلودگی کشور را نشان می دهد. در واقع، توجه به داده ها کمک زیادی به تدوین برنامه درست می کند. اینکه متهم آلودگی شهرها سوخت خودروها یا خودروهای فرسوده باشند یا ناشی از سوخت مازوت؛ فرقی در تدوین یک برنامه درست برای کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور نمی کند. در این برنامه باید نوسازی خودروها و استانداردسازی نیروگاه ها وجود داشته باشد. این کارشناس محیط زیست درباره استفاده از انرژی های نو در نیروگاه ها در زمانی که با کمبود گاز مواجه می شوند، گفت: امروز نیازمند پاسخ سریع هستیم و چرخه انرژی کشور به گونه ای رشد کرده که همیشه نیازمند این پاسخ های سریع بوده است. در حقیقت، هیچ گاه به گونه ای عمل نشده که در چرخه انرژی روزی از انرژی های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی و زمین گرمایی بهره گرفته شود.
وی افزود: صنایع کشور همیشه تشنه سوخت بوده اند. امروز کشور بیش از هر زمانی نیازمند آمایش سرزمین و جانمایی دوباره صنایع در مناطق مختلف کشور است با این وجود بیشتر جامعه ضرر می کنند و هیچ پاسخ سریعی برای این معضل وجود ندارد.
سخن پایانی
باتوجه به اعتقاد برخی کارشناسان، زمانی که در پالایشگاه ها این آلودگی حذف شود، محصول جانبی که بر جای می گذارد، برخی ترکیبات گوگردی ارزشمند است که می تواند به عنوان محصول دیگری به فروش برسد، اما اگر در زمان پس احتراقی در نیروگاه ها فیلتراسیون انجام بگیرد، محصولی که برجای گذاشته می شود، گچ است که باتوجه به حجم زیادی که دارد، در هرکجایی که بخواهد، انباشت شود، خاک آن منطقه را از بین خواهد برد. به گفته بسیاری از کارشناسان تاکنون نتوانسته ایم با مسئله آلودگی هوا به خوبی روبه رو شویم. دنیا برای حل این مسئله، دست به دامن علم و دانش شده، چرا که این یک موضوع تخصصی است. باید سیاهه های منابع آلوده کننده را پیدا و مدیریت کنیم. به جای اینکه محیط زیست را فدای تولید و روزمرگی خود کنیم، باید هوای آن را داشته باشیم. ما حتی در مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشی خود برای دانش آلودگی هوا وقت نگذاشته و سرمایه گذاری نکرده ایم.
