در سفرهای آبی، دریای بیکران و مخاطرات پیش‌بینی‌نشده بسیاری وجود دارد. این موضوع برای کشتی‌های باربری بزرگ که محموله‌های زیادی را حمل می‌کنند، میزان ریسک را دوچندان می‌کند. به همین منظور بیمه حمل‌و‌نقل دریایی ایجاد شده تا در صورت بروز هرگونه اتفاق غیرقابل‌پیش‌بینی یا حادثه، خسارات واردشده به صاحبان بار را جبران کند. از سوی دیگر برای صادرات و واردات موفق استحکام شرایط حمل‌ونقل دریایی کالاها و تضمین سلامت و ایمنی محموله‌های واردشده یا صادراتی یک ضرورت مهم به‌شمار می‌رود. به کمک بیمه حمل دریایی می‌توان خسارات واردشده به محموله‌های مختلف را هنگام جابه‌جایی به‌شکل قانونی پیگیری و جبران کرد. بیمه بدنه شناور یا بیمه دریایی یکی از انواع پوشش‌های بیمه‌ای بسیار پرکاربرد است که خطرهای مرتبط با کشتی‌ها، انواع شناور و حمل‌و‌نقل دریایی را پوشش می‌دهد. خطرات تحت پوشش بیمه کشتی در بیشتر موارد شامل بدنه شناور، محموله آن، بیمه مسئولیت و ناحیه درون دریا است. به‌عقیده کارشناسان پیش از تحریم‌ها بیمه‌های ایرانی درصدی کمی از مسئولیت خسارات احتمالی را می‌پذیرفتند و مابقی مسئولیت یا خسارت احتمالی حوادث دریایی ایران برعهده reinsurance‌ها بود، اما حالا باید بیمه‌های ایرانی تمام خسارت را پرداخت کنند. به‌عبارت شفاف‌تر اگر اتفاقی برای شناورها، کشتی‌های نفتکش، باری، فله‌بر و... رخ دهد، شرکت ایرانی که کشتی را بیمه کرده، موظف است تمام خسارت و صددرصد زیان شرکت کشتیرانی را بپردازد که این بیمه‌های ایرانی را به مرحله ورشکستگی خواهد کشاند.

حمایت از شرکت‌های بیمه‌ای و بندری

مسعود پل‌مه، دبیرکل انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران درباره وضعیت بیمه‌های کشتیرانی پس از تحریم به صمت گفت: پس از تحریم‌ها همه بیمه‌های P&I پوشش بیمه‌ای خود را تا آب‌های سرزمینی ما دارند و بعد از ورود به آب‌های ما بیمه قطع می‌شود. در نتیجه با کشورهایی توافق شد که کشتی‌های ما که با بیمه‌های P&I کیش و قشم تردد می‌کنند را پذیرش کنند و کشتی‌هایی که وارد آب‌های سرزمینی ما شدند نیز توسط بیمه‌های کیش و قشم، بیمه شوند. در مجموع بیمه یکی از بخش‌هایی بود که بعد از تحریم‌ها توانمندی‌ و استقلال اقتصادی را برای ایران به ارمغان آورد. بخشی از بیمه‌های مرتبط با دریا تحت پوشش P&I کلاب‌ها یا بیمه مسئولیت مالکان کشتی است که به آن بیمه در برابر اشخاص ثالث نیز گفته می‌شود. با استفاده از بیمه مسئولیت مالکان کشتی هنگام بروز تصادف و سایر خطرات دریانوردی، هزینه‌های جبران خسارت وارد شده به کارکنان برعهده بیمه خواهد بود.

وی با اشاره به تحریم دوم در سال ۹۷ اظهار کرد: با تشدید تحریم در سال ۹۷تمامی مجموعه‌های بیمه‌ای بین‌المللی از ارائه پوشش‌های بیمه‌ای به شناورهای تحت پرچم جمهوری اسلامی یا تحت مالکیت ایرانی خودداری کردند. به عبارت شفاف‌تر در یک مقطع زمانی یا همان اوایل تحریم دوم که در سال ۹۷ و زمان ریاست‌جمهوری ترامپ رخ داد، بیمه‌ها از ترس و نگرانی در تحریم قرار گرفتن، از ارائه خدمات بیمه‌ای به ایران اجتناب کردند. در واقع شرکت‌های لاینری فعال که به بنادر ما می‌آمدند پس از تحریم‌ها بنادر ما را ترک کردند. همچنین لیست سیاه امریکا درباره اشخاص حقیقی و حقوقی ما احیا شد و به هر حال تحریم‌ها در بخش‌هایی موثر واقع شد. البته لازم است یادآوری کنم که ارائه خدمات بیمه‌ای تحریم نیست، اما معاملات مالی بین‌المللی که معمولا برپایه دلار صورت می‌گیرد با ایران و ایرانی ممنوع است و همین عامل موجب خودداری شرکت‌های بیمه‌ای تحت عنوان P&I کلاب‌های معتبر جهانی از ارائه خدمات بیمه‌ای به ایران می‌شود. البته در استمرار این موضوع شرکت‌هایی به‌عنوان زیرمجموعه‌های مستقل خدمات بیمه‌ای را برای شناورهای خارجی که به مقصد ایران می‌آیند ارائه می‌کنند.

پل‌مه با گلایه‌ای از دولت اظهار کرد: متاسفانه با امضای برجام و کاهش تحریم‌ها، دولت چشم خود را به روی بیمه‌های داخلی بست و بیمه‌های P&I کیش و قشم تعطیل شدند، اما امروز و در تحریم‌ها دوباره فعال شدند؛ بنابراین از دولت می‌خواهیم تا از این تجربه تلخ درس بگیرد و از شرکت‌های بیمه‌ای و بندری حمایت کند. پل‌مه با اشاره به رفع مشکلات این حوزه پس از تحریم گفت: در دور اول تحریم‌ها در یک مقطع، سرویس‌های P&I کلاب‌‌ به‌طور کامل ارائه نمی‌شد و شرکت‌های بیمه‌ای ایرانی پوشش‌های کلوز ۳۴۴، ۲۸۰ را ارائه می‌کردند که این پوشش‌ها کمتر از نیازی بود که برای فعالیت‌های متداول بین‌المللی موردنیاز بود. اما خوشبختانه اکنون تمام پوشش‌های لازم در اختیار صاحبان کالا، مالکان شناورها و ذی‌نفعان فعالیت‌های دریایی وجود دارد و براساس معاهدات بین‌المللی این پوشش‌ها موردپذیرش تمامی طرف‌های تجارت‌های دریایی ایران قرار گرفته است.

صنعت کشتیرانی، سرمایه‌محور است

کاپیتان حمزه کشاورز، مدیرعامل اسبق شرکت حمل کانتینری کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران درباره وضعیت بیمه‌های کشتیرانی پس از تحریم به صمت گفت: صنعت کشتیرانی، سرمایه‌محور است و بدون بیمه، گواهینامه‌ها از اعتبار می‌افتد. البته مالک نیز چنین ریسکی را نمی‌پذیرد که بدون بیمه بدنه و مسئولیت کشتی را به اقیانوس بسپارد. قبل از شروع تحریم‌ها بیمه‌های بین‌المللی بدنه، P&I کلاب و... داشتیم که با شروع تحریم‌ها ناگهان از این امکانات محروم شدیم. پوشش بیمه‌ای در حوزه فعالیت‌های دریایی بسیار حائزاهمیت است و اگر این نیاز مهم را تامین نمی‌کردیم، نمی‌توانستیم به بنادر بزرگ دنیا رفت‌وآمد کنیم. همچنین اگر اتفاقی رخ می‌داد، آثار منفی و خسارات آن متوجه کشتیرانی بود و خسارت غیر‌قابل‌جبرانی وارد می‌شد.

وی با اشاره به شکل‌گیری بیمه P&I کلاب کیش و قشم اظهار کرد: فعالیت‌های بین‎المللی دریایی ناگزیر از استفاده از شبکه جهانی بیمه، سیستم‌های بانکی بین‌المللی و دیگر ابزار موردنیاز کشتیرانی بین‌المللی هستند؛ به این ترتیب صنعت بیمه نیز برای ارتقای فنی و توزیع مناسب ریسک نیاز به ارتباط با شبکه بیمه بین‌المللی و اتکایی دارد. با این حال باوجود تحریم‌ها بیمه P&I کلاب کیش و قشم راه‌اندازی شد و طی توافق با برخی از کشورها، کشتی‌های ما با بیمه‌های P&I کیش و قشم تردد می‌کنند و کشتی‌هایی که وارد آب‌های سرزمینی ما شدند توسط بیمه‌های کیش و قشم، بیمه می‌شوند. این کلاب‌ها از جمله دستاوردهای باارزش دوره تحریم هستند که نه‌تنها باید حفظ شوند، بلکه باید با یک برنامه استراتژیک صحیح و مناسب در جهت ارتقای توانمندی فنی، تخصصی و اعتباری آنها قدم برداشت.

بیمه P&I

کشاورز با اشاره به تفاوت انواع بیمه کشتیرانی بیان کرد: بیمه P&I صندوقی است که بیمه‌گذاران با پرداخت حق‌بیمه عضو آن خواهند شد و خسارت و فقدان محموله، فوت یا آسیب‌دیدگی خدمه کشتی، خسارت به اسکله و اجسام شناور، آلودگی آب دریا، خسارت به کشتی مقابل در تصادم، مسافر قاچاق، بیرون آوردن لاشه کشتی و صدمه و فوت شخص ثالث را شامل می‌شود.

سخن پایانی

کشتی‌هایی که در حمل‌ونقل دریایی مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید تحت پوشش بیمه معتبری باشند تا بتوانند در بنادر دنیا رفت‌وآمد کنند، اما تحریم‌های ظالمانه‌ای که هر بار علیه کشور اعمال می‌شود و محدودیت شرکت‌های کشتیرانی در استفاده از امکانات بین‌المللی منجر به محدود شدن اقتصاد خواهد شد. در نتیجه اهمیت حضور بیمه در صنعت حمل‌ونقل آشکارتر می‌شود و با تقویت توان بیمه کشتیرانی در پرداخت خسارت، ظرفیت ترانزیت دریایی ایران افزایش خواهد یافت. بسیاری از کارشناسان معتقدند با روی کار آمدن بیمه P&I در ایران تا حدودی نقشه تحریم در این حوزه با شکست مواجه شد؛ با این همه برای استفاده بیشتر از این ظرفیت باید سایر بیمه‌ها نیز در این حوزه فعال شوند.