باطله‌های مس سونگون از عیار بالایی برخوردار است، طوری که ارزش باطله‌های معدنی بیشتر از خود ماده معدنی مس است، اما به علت بی‌اطلاع بودن مدیران ارشد، این مواد ارزشمند به سمت باطله‌ها هدایت می‌شوند. گفته شده است اخیرا کشور چین روستایی که باطله‌های معدنی مس سونگون در آنجا نگهداری می‌شود را خریداری کرده و قرارداد ۲۵ ساله با ایران بسته است تا روی باطله‌های معدنی که ارزش آنها بیشتر از مس است، فعالیت انجام دهند. این خبر در حالی اعلام شده است که پژوهشگران تلاش‌هایی برای فرآوری مواد معدنی ارزشمند از باطله‌ها آغاز کرده‌اند. به عنوان مثال رتبه سوم سیزدهمین دوره جایزه ملی محیط‌زیست به محققی اهدا شد که در حوزه‌های تخصصی پایش و پالایش آلودگی‌های محیط‌زیست (خاک، آب و هوا)، پایش ذرات معلق و آلاینده‌های هوا، گیاه‌پالایی و زیست‌پالایی، پاکسازی آلاینده‌های نفتی و فلزات سنگین در محیط‌زیست فعالیت می‌کند.

محسن سلیمانی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی، از جمله چهره‌های علمی فعال محیط‌زیستی کشور است که اجرای ده‌ها پروژه تحقیقاتی در حوزه محیط‌زیستی را برعهده داشته است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان، تهیه فهرست انتشار آلاینده‌های هوای شهر قم، احیا و اصلاح خاک‌های آلوده به مواد نفتی با استفاده از روش‌های بیولوژیک، همچنین افزایش تجزیه آلاینده‌های نفتی در خاک با استفاده از محرک‌های رشد باکتریایی، دستیابی به فناوری تولید کربن فعال از لجن بیولوژیک واحد تصفیه آب پالایشگاه تهران و طرح بین‌المللی بررسی برهم کنش‌های میکروارگانیسم ها-گیاهان رشد یافته در باطله‌های معدنی و ظرفیت آن برای زیست‌پالایی.

باطله‌های معدنی، ثروت‌های پنهان دنیا

نسیم حیدریان دهکردی، مدیر گروه پژوهشی زمین‌شناسی نفت پژوهشکده علوم پایه کاربردی جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی گفت: محیط‌زیست از ارکان توسعه پایدار در هر کشوری است. بدون توجه به مسئله محیط‌زیست، منابع طبیعی و انسانی دچار نقصان شده و پیامدهای ناگواری را بر کره خاکی و حتی جوامع انسانی خواهد گذاشت.

به گزارش سینا پرس، حیدریان گفت: توسعه صنایع و در نتیجه رشد اقتصاد و افزایش میزان تولیدات معدنی و صنعتی، منجر به تولید مقادیر عظیمی مواد باطله و محصولات جانبی می‌شود که متاسفانه منشأ پدید آمدن مشکلات زیست‌محیطی مختلفی می‌شوند.

دورریزهای ارزشمند معدنی

وی ادامه داد: باطله‌های معدنی، ثروت‌های پنهانی هستند که از دیدگاه اقتصادی مخفی مانده‌اند. زمانی باطله‌ها را به عنوان موادی می‌‌شناختند که ارزش اقتصادی ندارند و آنها را دور می‌‌ریختند اما اکنون ارزش باطله‌‌های معدنی روز به روز در حال افزایش است.

حیدریان افزود: باطله‌ها و ضایعات مواد معدنی معمولا علاوه بر داشتن درصدی از ماده معدنی غالب، از مواد معدنی با ارزش دیگری نیز برخوردار هستند که استحصال دوباره آنها می‌تواند ارزش افزوده‌ای را برای بهره‌برداران معدنی ایجاد کند به همین منظور بسیاری از کشورها از جمله ایران، برای حل این موضوع از فناوری‌ها و دانش نوین برای فرآوری و بازگرداندن باطله‌ها به چرخه تولید کمک گرفته‌اند.

به گفته وی، حمایت و ایجاد مراکز فرآوری پیشرفته و ایجاد ارزش افزوده مواد معدنی و باطله‌ها و تبدیل آنها به فرآورده‌های مورد نیاز دیگر بخش‌های اقتصادی، از راهکارهای مناسب در جهت فرآوری باطله‌ها در کشور ما است.

طلایی به نام باطله

حیدریان ادامه داد: معادن و صنایع معدنی، از پویا‌ترین بخش‌های صنعتی در جهان به‌شمار می‌روند. معادن، می‌توانند بخش مهمی از طرح‌های توسعه ملی باشند و سهم قابل‌ملاحظه‌ای را در اقتصاد کشورها به ویژه کشور ایران داشته باشند. ذخایر معدنی از جمله ظرفیت‌های موجود در ایران هستند که با تنوع بالا در عرصه‌های گوناگون جغرافیایی کشور گسترده شده‌اند.

این عضو هیات علمی گروه پژوهشی زمین شناسی نفت یادآور شد: با گذر زمان و کاهش عیار معادن، باطله‌‌ها حکم طلا یافته‌اند و استفاده دوباره از آنها روز به روز در حال افزایش است چراکه باطله‌‌ها حاوی برخی مواد معدنی با ارزشی هستند که با بازیافت آنها می‌توان ضمن بکارگیری در صنایع مختلف، از انباشت آنها در محیط‌زیست جلوگیری کرد.

وی اظهارکرد: نگهداری از باطله‌ها و ضایعات معدنی موضوعی است که برخی از کشورها از جمله ایران، با وجود هزینه نگهداری که باطله‌‌ها به دنبال دارند، نسبت به آن اقدام می‌کنند چرا که با گذر زمان، ذخایر معدنی رو به اتمام رفته و باطله‌‌ها و ضایعات معدنی که بخش عمده‌ای از آنها مواد معدنی با عیار پایین است، دارای ارزش می‌‌شوند و با کمی فرآوری و تغییر می‌‌توان از آنها در صنایع مختلف استفاده کرد.

وی گفت: برای استحصال و فرآوری مواد موجود در باطله‌های معدنی، همواره باید دو موضوع مورد توجه قرار گیرد؛ یکی وجود مواد معدنی با ارزش اقتصادی و دیگری صرفه و توجیه اقتصادی برای فرآوری و استحصال آنها زیرا فرآوری این مواد نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است و در صورتی که استحصال آنها صرفه اقتصادی نداشته باشد، به ضرر سرمایه‌‌گذار تمام خواهد شد.

حفظ ذخایر معدنی و باطله‌ها

حیدریان اظهارکرد: ایجاد واحدهای فرآوری و تبدیل مواد معدنی و باطله‌ها به مواد واسطه و مصرفی از طریق استحصال و فرآوری باطله‌های معدنی بر پایه فناوری‌های پیشرفته روز و برنامه‌ریزی برای شناخت و انتقال فناوری‌های نو با استفاده از خدمات فنی و مهندسی کارشناسان داخلی و خارجی نیز از دیگر تدابیری است که می‌توان در این زمینه به کار برد.

وی در پایان اضافه کرد: زمینه‌سازی‌های لازم برای گسترش و بالا بردن سطح فناوری استخراج معادن و فرآوری باطله‌ها و حمایت از ساخت و توسعه واحدهای فرآوری معدنی مرتبط با ذخایر کم عیار و باطله‌های قابل استفاده معدنی و وارد کردن آنها به فرآیند صنعتی و تکمیل زنجیره ارزش افزوده به منظور افزایش بهره‌وری نیز از دیگر تدابیری است که باید در این زمینه به کار گرفت.

گنجینه‌ای که نابود شد

حمید صفری، مشاور فنی سابق مدیرعامل مس آذربایجان در خصوص وضعیت مس سونگون گفت: وقتی مواد ارزشمند به خاطر ناآگاهی برخی از مدیران، که با ضابطه بالا آمده‌اند، به محل باطله‌ها هدایت می‌شوند، یعنی اینکه بخش بزرگی از مواد معدنی با ارزش و گران نرخ نابود می‌شود درحالی که با همین مواد ارزشمند می‌توانستیم درآمدزایی فراوانی برای کشور داشته باشیم.

این کارشناس معدنی تاکید کرد: در ایران کارشناسان معدنی بسیار با سواد و آگاهی وجود دارند که در معادن کار کرده و با تمامی مشکلات آشنا هستند، اما متاسفانه این ظرفیت‌های عظیم کنار گذاشته شده و افراد غیر مطلع وارد کار شده و سرمایه‌های کشور را به تاراج داده‌اند.

باطله‌های سونگون

صفری در خصوص هدایت باطله‌های معدنی مس بیان کرد: دولت یکی از روستاهای نزدیک مس سونگون را که بین دو کوه قرار دارد خریداری کرده و تمامی باطله‌های معدن سونگون را به آنجا هدایت می‌کند و اخیرا همین باطله‌ها را به چینی‌ها فروخته و با آنها قرارداد ۲۵ ساله بسته شد تا مواد ارزشمند باطله‌ها را استخراج کنند.

صفری افزود: یکی از باارزش‌ترین موادی که در باطله‌های مس وجود دارد، ماده معدنی سولفید مولیبدن است که به‌عنوان گریس مادام‌العمر ماهوارها استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: در ایران تکنولوژی استخراج مواد ارزشمند باطله‌ها وجود ندارد، درحالی که خود این باطله‌ها ارزش بیشتری از مس و حتی طلا هم دارند. اما به چینی‌ها سپرده شده تا آنها به مواد ارزشمند باطله‌ها دسترسی پیدا کنند.

جدی گرفته نشد

صفری عنوان کرد: براساس تحقیقات و بررسی‌هایی که روی باطله‌های مس سونگون انجام شد، ارزش اقتصادی عناصر ارزشمند این باطله‌ها به اندازه‌ای است که پس از ۵ سال، کارخانه‌های فرآوری را به سود دهی کامل می‌رساند، اما کسی این تحقیقات را جدی نگرفته و به آن اهمیت داده نشده است.

مشاور فنی سابق مدیرعامل مس آذربایجان گفت: متاسفانه به دلیل اینکه در ایران تکنولوژی‌های لازم برای استخراج مواد معدنی ارزشمند از باطله‌ها وجود ندارد، این مواد ارزشمند مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد و به مرکز نگهداری باطله‌های معدنی هدایت می‌شود.

سخن پایانی

عمده‌ترین مشکلی که در خصوص باطله‌های معدنی ارزشمند وجود دارد، توجه به ۲ نکته اساسی است؛ اول اینکه در ایران هنوز تکنولوژی‌هایی که بتوان این مواد ارزشمند را از باطله‌ها جدا‌سازی کرد، وجود ندارد. مسئله دوم وجود مدیران ناآگاه در بخش‌های معدنی است که به علت نداشتن سواد معدنی، موارد ارزشمند و استراتژیک را سمت باطله‌ها هدایت می‌کنند؛ موادی که می‌توانند درآمدهای هنگفتی را برای ایران به ارمغان بیاورند.