این مقام مسئول، دستیابی به بازارهای بکر کشورهای منطقه به ‌ ویژه قاره افریقا را نمونه بازر مثبت بودن فعالیت ‌ های سازمان توسعه تجارت در راستای تحقق اهداف تجاری عنوان کرد. یکی از برنامه ‌ های جدی سازمان توسعه تجارت، افزایش تعداد مراکز تجاری ایران در سایر کشورها و آمار مربوط به مراکز تجاری راه ‌ اندازی ‌ شده، گواه این موضوع است. چندی پیش نیز، سیدمحمدصادق قنادزاده، مدیرکل دفتر افریقای سازمان توسعه تجارت ایران از برنامه راه ‌ اندازی مراکز تجاری در قاره افریقا به ‌ منظور افزایش همکاری ‌ های دوطرفه خبر داد، همچنین رحمت ‌ الله خرمالی، مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت نیز راه ‌ اندازی مراکز تجاری در منطقه آسیای میانه و قفقاز را از برنامه ‌ های آتی سازمان توسعه تجارت عنوان کرد. در مجموع، یکی از اهداف موردتوجه سازمان توسعه تجارت به ‌ عنوان متولی اصلی رشد و بلوغ تجارت و فعالیت ‌ های بازرگانی ایران، راه ‌ اندازی مراکز تجاری در کشورهای هدف و بهره ‌ مندی از مزایای این واحدهای تجاری است. صمت در گفت ‌ وگو با کارشناسان و فعالان بازرگانی، ضمن توجه به فرصت ‌ های بکر تجاری منطقه، به پیامدهای راه ‌ اندازی مراکز تجاری پرداخته است.

برنامه ‌ های سازمان توسعه تجارت برای مراکز تجاری

مقامات دولتی طی چند مدت اخیر، به بررسی پیشرفت ‌ های تجارت ایران در عرصه ‌ های بین ‌ المللی پرداخته و آمار و اطلاعاتی را در این ‌ باره اعلام کرده ‌ اند. سید محمدصادق قنادزاده، مدیرکل دفتر افریقای سازمان توسعه تجارت ایران مجموعه اقدامات گسترده سازمان توسعه تجارت ایران در راستای ایجاد و افزایش شناخت دوطرفه بین ایران و کشورهای قاره افریقا را برشمرد. قنادزاده در این راستا به حضور ایران در ۴ رویداد بزرگ نمایشگاهی افریقا، تبادل بیش از ۱۰۰ هیات تجاری میان ایران و افریقا، برگزاری سلسله همایش ‌ های معرفی ظرفیت ‌ های تجاری افریقا، اعزام قریب ‌ الوقوع ۳ رایزن به مناطق مختلف افریقا و نشست ‌ های تخصصی متعدد با اتحادیه ‌ ها و سندیکاهای صادراتی کشور طی ۹ ماه گذشته اشاره کرد. وی در این ‌ باره ادامه داد: شبکه ‌ ای بالغ بر ۸ مرکز تجاری در سرتاسر قاره افریقا فعال شده است و به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکت ‌ های تولیدی و صادراتی که بنای حضور در بازار افریقا را دارند، می ‌ پردازند. از سویی دیگر، رحمت ‌ الله خرمالی، مدیر کل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت نیز ضمن تاکید بر اهمیت راه ‌ اندازی مراکز تجاری در مقاصد تجاری مختلف گفت: تا به امروز، ۹ مرکز تجاری رسمی در کشورهای آسیای میانه و حوزه قفقاز راه ‌ اندازی شده که به ‌ زودی مراکز دیگری نیز به این تعداد افزوده خواهد شد. ۴ هدف اصلی برای این مراکز تعیین شده است که ارائه خدمات کسب ‌ وکار و مشاوره به فعالان اقتصادی و شرکت ‌ های تولیدی صادرات ‌ محور یکی از آنها محسوب می ‌ شود. این هدف می ‌ تواند امکان ورود کالا به بازار هدف را بسنجد و قابلیت موجود را با تبیین گزارش ‌ های اولویت ‌ بندی ‌ ‎ شده در بازار ارائه و قوانین مربوط به استاندارد، گمرک و قرنطینه را شناسایی کند.

حرکت به ‌ سمت افریقا، مثبت است

جعفر قنادباشی، کارشناس ‌ ارشد مسائل افریقا و سفیر سابق ایران در لیبی در گفت ‌ وگو با صمت، ابتدا به تشریح اهمیت توجه به فرصت ‌ های تجاری منطقه اشاره کرد و گفت: یکی از نکات مثبت مسیر فعلی تجارت ایران، توجه به ظرفیت ‌ های تجاری دست ‌ نخورده و مغفول ‌ مانده در منطقه است. اگر نگاهی به برنامه ‌ های سازمان توسعه تجارت طی یک سال اخیر بیندازیم، می ‌ بینیم حرکت به ‌ سمت افزایش همکاری ‌ های تجاری مشترک با سایر کشورها، جزو اقدامات مناسبی بوده که پیامدهای مثبتی را به همراه داشته است. به ‌ عنوان مثال، صادرات ایران به کشورهای قاره افریقا در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ ، رشد ۱۰۰ درصدی داشته که آماری قابل ‌ توجه است. وی ادامه داد: برخلاف تصور عموم از پایین بودن سطح اقتصادی کشورهای قاره افریقا، این کشورها از جایگاه مناسبی در تجارت جهانی برخوردار بوده و طی چند سال اخیر توانستند ارزآوری خوبی از صادرات داشته باشند. وجود منابع نفتی، معادن سنگ ‌ های قیمتی مانند الماس، رشد تولید حوزه کشاورزی به ‌ ویژه گندم و سایر بسترهای این ‌ چنینی، سبب شده تا صادرات حداقل ۲۰ کشور افریقایی طی چند سال اخیر رشد داشته باشد. در نتیجه، این کشورها از ذخایر ارزی مناسبی برخوردار هستند و برقراری تعاملات تجاری گسترده با این کشورها می ‌ تواند فرصت رشد و رونق اقتصادی را برای ایران مهیا کند.

فرصت برای صادرات خدمات فنی و مهندسی

این کارشناس ارشد افریقا در ادامه صحبت ‌ های خود، به وجود بسترهای مناسب برای تقویت روابط متقابل تجاری ایران و کشورهای قاره افریقا اشاره کرد و گفت: طی سال ‌ های گذشته، نگاه مثبتی نسبت به توسعه تجارت با افریقا وجود نداشته و همین موضوع سبب شده است تا فرصت ‌ های اقتصادی و تعاملاتی با کشورهای این منطقه را از دست دهیم. کشورهای قاره افریقا، قابلیت ‌ های جدی و تعیین ‌ کننده ‌ ای برای صادرات کالاهای اساسی به سایر کشورها دارند. ایران می ‌ تواند مهم ‌ ترین کالاهای خود را از این منطقه با هزینه ‌ ای بسیار کمتر از سایر کشورها وارد کند و این یک فرصت طلایی برای تجارت کشور محسوب می ‌ شود. به ‌ بیان دیگر، خرید اقلام از کشورهای افریقایی، از مزیت رقابتی مناسبی برخوردار است. وی ادامه داد: افریقا ضمن دارا بودن مزیت ‌ های صادراتی، بسترهای مناسب وارداتی نیز دارد. همچنین، فرصت ‌ های متعددی برای صادرات ایران به قاره افریقا وجود دارد که باید با ارزیابی دقیق، از آنها استفاده کرد. غیر از صادرات کالا، ایران می ‌ تواند خدمات فنی و مهندسی نیز به کشورهای قاره افریقا صادر کند. به ‌ عنوان مثال، ایجاد شرکت ‌ های فعال در حوزه ‌ های عمرانی مانند راه و ساختمان، راه ‌ اندازی پالایشگاه و خطوط انتقال برق، از جمله اقداماتی است که ایران می ‌ تواند در این زمینه ‌ ها فعالیت جدی داشته باشد. کشورهای افریقایی پذیرای خدمات فنی و مهندسی ایران هستند و این موضوع می ‌ تواند ارزآوری جدی برای کشور به ‌ همراه داشته باشد. قنادباشی خاطرنشان کرد: ورود به عرصه ‌ های سرمایه ‌ گذاری مشترک در فعالیت ‌ های تجاری و اقتصادی، از فرصت ‌ های بالقوه همکاری ‌ های ایران و قاره افریقا بوده که باید به آن توجه داشته باشیم. تنها صادرات کالا برای کشور مزیت نداشته و توجه به سایر امکانات و بسترهای درآمدزایی، از جمله مسائل حائزاهمیت به ‌ شمار می ‌ رود.

مراکز تجاری، یاری ‌ رسان صادرکنندگان

سفیر سابق ایران در لیبی، به تشریح اهمیت راه ‌ اندازی مراکز تجاری پرداخت. او مراکز تجاری را از ابزارهای توسعه صادرات غیرنفتی توصیف کرد و در این ‌ باره گفت: پیش ‌ تر توضیح مفصلی درباره فرصت ‌ های همکاری مشترک ایران و افریقا ارائه شد. یکی از ابزارهای مهم برای توسعه روابط تجاری به ‌ ویژه صادرات غیرنفتی، راه ‌ اندازی مراکز تجاری، برگزاری همایش ‌ های تجاری و رویدادهای مشترک در این حوزه است.

به ‌ طورکلی، معرفی توانایی ‌ های ایران در قالب محصولات و کالاهای صادراتی، مهم ‌ ترین ضرورت توسعه روابط تجاری است و مراکز تجاری در این راستا نقش مهمی را ایفا می ‌ کنند. راه ‌ اندازی مراکز تجاری در کشورهای مقصد، فرصت معرفی کالاهای ایران به کشور مقصد را فراهم و مسیر توسعه روابط تجاری را فراهم می ‌ کند. این کارشناس ارشد مسائل افریقا ادامه داد: مراکز تجاری می ‌ توانند حلقه واسط میان تولیدکنندگان ایرانی و تجار کشورهای مقصد باشند، چرا که یکی از کارکردهای مرکز تجاری، ارائه خدمات مشاوره ‌ ای به تولیدکنندگان و تجار کشور مبدأ است و از سویی دیگر، کالاها را به خریداران کشور مقصد معرفی می ‌ کند، بنابراین از مراکز تجاری می ‌ توان به ‌ عنوان الزامات رشد صادرات غیرنفتی یاد کرد. به ‌ طورکلی بهره ‌ گیری از هر ابزاری که بتواند برای تبلیغ کالاها و خدمات صادراتی ایران موثر واقع شود، باید در برنامه ‌ های توسعه تجارت کشور در نظر گرفته شود، از این ‌ رو تمرکز و توجه سازمان توسعه تجارت به راه ‌ اندازی مراکز تجاری در کشورهای افریقایی را می ‌ توان اقدامی مثبت ارزیابی کرد.

اهمیت تبلیغات تجاری

قنادباشی به مزایای برگزاری رویدادهای مشترک تجاری اشاره کرد و در این ‌ باره گفت: برای رونق تجارت با کشورهای قاره افریقا، باید با انجام اقدامات مناسب، بسترهای مناسب تحقق اهداف توسعه ‌ ای را فراهم کنیم. یکی از این اقدامات، برگزاری نمایشگاه ‌ های تخصصی و اقتصادی مشترک با فعالان تجاری کشورهای افریقایی است. دعوت تجار افریقا برای بازدید از کارخانه ‌ های صنعتی ایران، یکی از راهکارهای موثر برای تبلیغات محصولات تجاری ایران است که باید در دستور کار قرار گیرد. با انجام این دست از برنامه ‌ ها، می ‌ توان سهمی پایدار در بازارهای افریقایی داشته باشیم. این کارشناس ارشد مسائل افریقا در پایان تاکید کرد: نه ‌ تنها در تجارت با افریقا، بلکه در تعاملات بازرگانی با سایر کشورهای هدف، باید تشویق به آشنایی با ظرفیت ‌ های تولیدی و صادراتی ایران جزو اقدامات کلیدی و مهم ایران باشد.

از بقیه کشورها عقب هستیم

سیدجلال ابراهیمی، رئیس خانه تجارت ایران و ترکیه در گفت ‌ وگو با صمت، نسبت به رویکرد ایران برای راه ‌ اندازی مراکز تجاری در مناطق آسیای میانه و کشورهای حوزه قفقاز، واکنش نشان داد و گفت: توسعه صادرات، وابسته به مولفه ‌ هایی است که مهم ‌ ترین آنها، معرفی محصولات و کالاهای تولیدشده در کشور مبدأ است. وجود مراکز تجاری، زمینه ‌ ساز تبلیغ کالاهای ایرانی را در کشورهای مقصد فراهم کرده است و بسترهای مناسبی را برای فروش تولیدات و خدمات ایران به ‌ وجود خواهد آورد، از این ‌ رو تمام کشورهایی که در عرصه صادرات فعالیت ‌ های جدی انجام می ‌ دهند، نسبت به راه ‌ اندازی و تشکیل مراکز تجاری تاکید داشته ‌ اند و در نهایت امروز، شاهد وجود مراکز تجاری بین ‌ المللی در کشورهای مختلف هستیم. وی ادامه داد: ایران طی دهه ‌ های گذشته، عملکرد نامناسبی را در عرصه ایجاد مراکز تجاری در کشورهای هدف داشته است و تا به امروز شاهد وجود رویکرد مناسب نسبت به این امر نبوده ‌ ایم. سازمان توسعه تجارت از اقدامات مهم خود طی یک سال گذشته را راه ‌ اندازی و برنامه ‌ ریزی برای ایجاد مراکز تجاری عنوان کرده و در این ‌ باره آمار و ارقامی را اعلام کرده است. این دست اقدامات را می ‌ توان مثبت و گامی رو به جلو توصیف کرد، اما هنوز نسبت به سایر کشورها عقب هستیم.

نقش پررنگ فعالان بخش خصوصی

سیدجلال ابراهیمی سهم بخش خصوصی در راه ‌ اندازی و رونق مراکز تجاری را پررنگ توصیف کرد و در این رابطه گفت: همان ‌ طور که پیش ‌ تر عنوان شد، یکی از راهکارهایی که می ‌ تواند منجر به توسعه صادرات ایران شود، تاسیس مراکز تجاری در کشورهای مقصد است. برخی افراد عقیده دارند دولت باید در این امر حضوری گسترده داشته باشد، در حالی که دولت تنها باید بستر حضور فعالان تجاری را فراهم کند. فعالان تجاری بخش خصوصی باید برای راه ‌ اندازی و ایجاد مراکز تجاری سرمایه ‌ گذاری کنند، اما تا به امروز اقدامی جدی از سوی بازرگانان انجام نگرفته است. یکی از دلایل اصلی کمبود مراکز تجاری ایران در کشورهای مختلف، نبود همکاری مناسب تجار در این امر بوده است که نمی ‌ توان آن را نادیده گرفت. این فعال بازرگانی ادامه داد: فعالان بخش خصوصی و تاجران اتاق ‌ های بازرگانی می ‌ توانند در کشورهای مختلف، سرمایه ‌ گذاری کنند و با ایجاد بسترهای مختلف تجاری فرصت را برای توسعه صادرات فراهم آورند. آنها می ‌ توانند با تاسیس مراکز تجاری در کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر، سرمایه ‌ گذاری ‌ های سودبخشی را انجام دهند، چرا که باوجود این مراکز و برپایی نمایشگاه ‌ های تخصصی بین ‌ المللی، کالاهای ایرانی به سراسر جهان معرفی می ‌ شوند و مجالی برای افزایش تجارت با کشورها پدید می ‌ آید. باید توجه داشت توسعه صادرات با همکاری دستگاه ‌ های دولتی و بخش خصوصی امکان ‌ پذیر است و این دو در کنار هم می ‌ توانند نقشی مهم را در تجارت کلان کشور به ‌ همراه داشته باشند.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند مراکز تجاری، بازوهای تجارت برای دستیابی به توسعه هستند و می ‌ توانند فضا را برای رشد صادرات غیرنفتی فراهم کنند. در این میان، برخی بر این باور هستند که دولت وظیفه ‌ ای خطیر برای راه ‌ اندازی این مراکز دارد و باید منابع مالی مناسبی را برای این کار اختصاص دهد. از سویی دیگر، گروهی عقیده دارند این کار برعهده بخش خصوصی است و تجار باید نقشی پررنگ در راه ‌ اندازی مراکز تجاری داشته باشند. در هر دو صورت، به ‌ نظر می ‌ رسد تشکیل مراکز تجاری، نیازمند عزمی چندجانبه از سوی دولت و بخش خصوصی است و باید تمامی نهادها با یکدیگر در این موضوع همکاری کنند.