دلار در منگنه سامانه‌ها
براساس اخبار سامانه مبادله ارز و طلا با عنوان «ناخدا» سرانجام امروز با هدف کشف نرخ واقعی ارز و ساماندهی بازار ارز و طلا، آغاز به کار کرد، این در حالی است که روند صعودی نرخ ارز همچنان ادامه دارد.
بانک مرکزی وظیفه حفظ ارزش پول را فراموش کرده است
شواهد بازار حاکی از آن است که با گران شدن دلار، ارزش پول ملی ایران در سراشیبی قرار گرفته و به اعتقاد کارشناسان اگر بازارساز فکری به حال اوضاع بازار نکند باید منتظر ابرتورم در «اقتصاد کل» بود. در حالی که به گفته محمدرضا فرزین، بانک مرکزی همچنان در حال برنامه ریزی برای کنترل و کاهش نرخ ارز است، روز یکشنبه نرخ هر دلار امریکا به عنوان ارز شاخص بازار برای نخستین بار وارد کانال ۴۸ هزار تومان شد و در ساعات پایانی روز به ۴۹ هزار تومان هم رسید، اما دیروز و در آستانه راه اندازی سامانه مبادله ارز و طلا، دلار از «مرز روانی» ۵۰ هزار تومان هم عبور کرد. باتوجه به تاثیر مستقیم نرخ دلار بر روند تامین مواد اولیه و همچنین بازارهای موازی از جمله مسکن و خودرو باید منتظر اقدامات جدی تر بانک مرکزی در کنترل بازار ارز بود. برخی فعالان اقتصادی با انتقاد از سکوت چندروزه مسئولان بانک مرکزی در زمینه نوسانات شدید قیمتی طی روزهای اخیر خواستار اقدام فوری این نهاد برای کنترل قیمت ها هستند. مردم و فعالان اقتصادی از بانک مرکزی به عنوان متولی سیاست های پولی و ارزی کشور، انتظار دارند با اقدامات عملی، نه صرفا انجام مصاحبه های خبری به عنوان بازارساز وارد عمل شود و بازار را ساماندهی کند. صمت در این گزارش نقش سامانه «ناخدا» در کاهش نرخ دلار و افت ارزش پول ملی را بررسی کرده است.
اهداف راه اندازی « ناخدا»
براساس مصوبه شورای پول و اعتبار، مرکز مبادله ارز و طلای ایران از امروز فعالیت رسمی خود را در حوزه معاملات ارزی (اسکناس و حواله) آغاز می کند. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دارای چندین تالار معاملاتی و عرضه ارز و طلا خواهد بود که در مرحله نخست تالار ارز خدماتی و تالار حواله مرکز مبادله ایران در آن گشایش می شود و شروع به فعالیت خواهد کرد. ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم ترین اهداف کلان راه اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران است. این مرکز همچنین در راستای فعالیت خود، ابزارسازی و نهادسازی در بازار های ارز و طلا و تقویت و بهینه سازی حداکثری زیرساخت های فناوری اطلاعات را دنبال خواهد کرد.منابع لازم ارزی از محل صادرات شرکت های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان در تالار حواله ارزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران تامین و جهت فروش به واردکنندگان عرضه می شود. همچنین تامین ارز بابت واردات دارو، لوازم و تجهیزات پزشکی و کالا های اساسی همچنان با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان بر بستر سامانه نیما کماکان با قوت ادامه خواهد یافت.با راه اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران ضمن بازنگری صورت گرفته در سرفصل های تخصیص ارز خدماتی، به منظور پاسخگویی به همه نیاز های واقعی ارزی از یک سو و جایگزینی روش های نظارت پسینی به جای نظارت پیشینی از سوی دیگر، سرفصل های مربوطه با رویکرد تسهیل مقررات توسعه یافتند. از مهم ترین سرفصل های بازنگری شده ارز خدماتی در مقررات می توان به سرفصل های ارز درمانی، ارز دانشجویی، ارز ماموریت، ارز مسافرتی، ارز شرکت های هواپیمایی داخلی، ارز شرکت های ترانزیت زمینی و دریایی و سایر موارد اشاره داشت.
متقاضیان ارز خدماتی با مراجعه به مرکز مبادله ارز و طلای ایران به شرح زیر اقدام به دریافت نیاز واقعی ارزی خود در قالب اسکناس یا حواله ارز می کنند:
متقاضی باید به تارنمای مربوطه مراجعه و نیاز واقعی ارزی خود را ثبت و همچنین اسناد و مدارک مرتبط با هر سرفصل را در سامانه طراحی شده جهت بررسی دستگاه اجرایی ذی ربط بارگذاری کند.
اسناد و مدارک مربوطه توسط دستگاه اجرایی ذی ربط ملاحظه و بررسی و متقاضی به بانک ملی ایران ارجاع داده می شود؛ متقاضیان پس از تایید پرداخت، جهت دریافت حجم ارزی اسکناس یا حواله تاییدشده به شعب منتخب بانک ملی ایران مراجعه می کنند و مراتب به طریق مقتضی به ایشان اطلاع رسانی می شود.نرخ معاملات ارزی در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در دو تالار نقد و حواله ارز برمبنای منابع و مصارف ارزی کشور و براساس متغیر های بنیادی اقتصادی کشف می شود و مبنای معاملات فیمابین قرار می گیرد.توسعه تالار ها براساس نیاز های متنوع ارزی، توسعه ابزار های معاملاتی مبتنی بر ارز و طلا از جمله سلف و سواپ، مرجعیت نرخ ارز و طلای کشور و توسعه ارتباطات منطقه ای و بین المللی با بازار های مالی و ارزی منطقه ای و جهانی، از مهم ترین برنامه های آتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران است.کارشناسان مدافع راه اندازی سامانه ناخدا معتقدند با راه اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران، صرافی های تضامنی امکان معاملات حوالجات خرد ارزی را پیدا خواهند کرد.
سامانه های ارزی در ایران کارآمد نیستند
حسن رادمهر، کارشناس مسائل اقتصادی در تشریح علت رکوردزنی پیاپی دلار و نقش سامانه ناخدا در کنترل نرخ ارز به صمت گفت: سامانه ها در دنیا با هدف تسهیل امور ایجاد می شوند، اما در شرایط فعلی ایران انواع سامانه های ارزی برای رصد و کنترل نرخ ارز راه اندازی می شوند.
وی افزود: آنچه که تجربه استفاده از سامانه های مختلف در ایران نشان می دهد، ناکارآمدی این سامانه ها به ویژه در کنترل نرخ ارز است. سامانه ها به جای اینکه امور را تسهیل کنند، فعالیت های اقتصادی را دشوار و موانع زیادی برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده اند.
به گفته رادمهر سامانه بازی در ایران، یکی از مهم ترین مشکلاتی است که پیش روی فعالیت های اقتصادی قرار دارد، زیرا در کشور ما زیرساخت های مناسبی برای استفاده از این تعداد سامانه وجود ندارد و سامانه های به جای مجری، تحت اختیار نهادهای دیگر هستند و این موضوع سبب شده مجریان نیز از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.
سامانه های تسهیلگر
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اینکه در همه جای دنیا سامانه ها نقش تسهیلگری دارند، اظهار کرد: در ایران رویکرد به سامانه ها، رویکرد تسهیلگری امور نیست و مجریان سامانه ها، نگاهی کنترل گرایانه دارند؛ بنابراین اگر سامانه مبادله ارز و طلا با هدف کنترل گری راه اندازی شود، مانند سایر سامانه ها در بازه زمانی بلندمدت کارآیی مطلوب خود را از دست خواهد داد، اما اگر با هدف تسهیلگری ایجاد شود حتما مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
تورم، بانی گرانی ارز
وی در بیان علت جهش های پی درپی نرخ دلار در بازار تصریح کرد: نرخ دلار در بازار آزاد حاصل تلاش جریان های قیمتی نیست، بلکه نمودی از واقعیت های اقتصادی کشور از جمله تورم است؛ بنابراین بانک مرکزی باید دست از اعمال سیاست های دستوری بردارد تا عرضه و تقاضا نرخ را در بازار تعیین کند.
اجتناب از دستور
این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه در بلندمدت دو عامل نقدینگی و تورم در تعیین نرخ دلار تاثیر گذار هستند، گفت: اوضاع نامساعد سیاسی در سطح بین المللی، نااطمینانی های داخلی و عدم شفافیت در زمینه حصول توافق برجام و همچنین تحریم های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران از دیگر عوامل اثر گذار بر نرخ دلار هستند.علاوه بر این محدودیت هایی که در مسیر ورود ارز از عراق به ایران وجود دارد به جهش نرخ دلار دامن زده است. از سوی دیگر رشد نرخ درهم نیز منجر به رشد نرخ دلار در بازار ارز ایران شده است. بنا بر شواهد موجود محدودیت های دسترسی ایران به بازار دوبی در کنار بازار عراق در سایه سیاست های امریکا نرخ دلار را از هر گونه دستور پذیری دور کرده است.
محدودیت در ذخایر ارزی
وی با اشاره به اینکه اکنون انتظارات تورمی به بالاترین سطح ممکن رسیده، تصریح کرد: آنچه اکنون در بستر اقتصادی کشور شاهد آن هستیم، افزایش انتظارات تورمی و میل به مهاجرت و خروج قابل توجه سرمایه از کشور است.
رادمهر ضمن تاکید بر تاثیر انتظارات تورمی جامعه بر نرخ دلار افزود: در شرایطی که قیمت ها نوسان شدید دارد، تورم بالای ۵۰ درصدی داریم و بانک مرکزی نیز ذخایر ارزی محدودی دارد، توانایی نهادهای پولی برای تعیین نرخ دلار کاهش می یابد؛ ضمن اینکه بانک مرکزی باوجود اختیارات نامحدود به دلیل کمبود منابع ارزی توانایی کنترل بازار دلار را ندارد. این کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه متذکر شد: در این شرایط انتظارات تورمی بیش از گذشته در جامعه شکل می گیرد و در تنگنای ارزی ناشی از تحریم ها و کاهش درآمدهای ارزی توانایی کنترل نرخ دلار بسیار محدود می شود؛ این در حالی است که تصمیمات کلان بانک مرکزی بدون توجه به منابع در اختیار گرفته شده که در نهایت افزایش نرخ فعلی دلار را رقم زده است.
با ادامه سقوط ارزش ریال وضعیت اقتصادی بهبود نمی یابد
بهزاد رادمنش، کارشناس مسائل اقتصادی درباره علت رکوردزنی پیاپی نرخ دلار و تاثیر آن بر کاهش ارزش پول ملی به صمت گفت: حفظ ارزش پول ملی در داخل و خارج از کشور جزو شرح وظایف بانک مرکزی کشور است، اما مدت زیادی است که بنا به دلایلی بانک مرکزی این وظیفه خطیر را به فراموشی سپرده است. وی افزود: ریال یا همان پول ملی به واسطه عوامل مختلفی از جمله رشد پایه پولی و خلق پول هر روز بیشتر از قبل ارزش خود را در معاملات از دست می دهد. از سوی دیگر محدودیت در مراودات بین المللی، ارزهای خارجی را در معاملات پرقدرت تر از ریال کرده و این افزایش قدرت به ویژه در زمینه ارز شاخص بیشتر از سایر ارزها نمود دارد؛ بنابراین در صورت ادامه دار بودن روال فعلی، نمی توانیم انتظار بهبود وضعیت تورم و کاهش افت ارزش پول ملی را داشته باشیم. این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه محدودیت منابع ارزی و تورم عامل کاهش ارزش ریال است، گفت: در حال حاضر سیگنال های خبری هم دیگر بر بازار دلار بی اثر شده و بازار پرتلاطم ارز درگیر جو هیجانی انتظارات تورمی پیش از سال نو است. وی در ادامه یادآور شد: بازار ارز، چشم انتظار اخباری واقعی و با اثرپذیری بالاست تا دست پایین را بگیرد و قیمت ها در مسیر نزول قرار گیرند.خبر سفر رئیس کل بانک مرکزی به چین به جای اینکه آثار مثبت بر بازار ارز بگذارد، بی تاثیر از کنار آن گذشت و روند صعودی دلار ادامه یافت. رادمنش تاکید کرد: متاسفانه انفعال دولتمردان در رفع موانع پیش روی اقتصاد ایران باعث شده افزایش نرخ دلار بر نرخ کالاهای موثر در زندگی مردم اثرگذارتر باشد و مردم را هر روز فقیرتر کند.
توقف خلق پول
این کارشناس مسائل اقتصادی پیشنهاد کرد: دولت باید برای خروج از تورم موتور خلق پول را خاموش کند، زیرا اگر خلاف این عمل کند، تورم، همان درد بی درمان اقتصاد ایران باقی می ماند و مردم ناگزیرند برای حفظ ارزش دارایی شان به خرید کالاهای سرمایه ای پناه ببرند. وی درباره افزایش نرخ دلار تصریح کرد: اگر بازارساز برای مهار قیمت دلار وارد عمل نشود، سال آینده باید شاهد وجود کالاهایی با نرخ دلار ۵۰ هزار تومانی در بازار باشیم.
بازار تابع واقعیت
این کارشناس مسائل اقتصادی خاطرنشان کرد: زمانی که تورم در اقتصاد یک کشور به ابرتورم تبدیل می شود، جریان صعودی نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی با نگاه به تورم جزو واقعیت های اقتصادی آن کشور خواهد بود. اینکه نرخ ارز نیمایی تثبیت شود و رئیس بانک مرکزی اعلام کند نرخ بازار آزاد را به رسمیت نمی شناسد نمی تواند جلوی رشد نرخ دلار را بگیرد و درنهایت نیز قیمت ها براساس واقعیت های اقتصادی حرکت می کنند.
سخن پایانی
از نگاه رئیس کل بانک مرکزی، بازار ارز با غرض ورزی دلالان به سمت بالا کشیده می شود، این در حالی است که به باور کارشناسان نرخ ارزهای خارجی براساس قواعد اقتصادی تعیین می شود. در شرایطی که بانک مرکزی منابع ارزی کافی در اختیار ندارد، اقتصاد رشد نمی کند و تورم هم بالاست، چگونه می توان انتظار داشت که نرخ ارز کنترل شود. اگر هم بانک مرکزی در مقاطعی، تحت سیاست های دستوری توانسته قیمت ها را کنترل کند در نتیجه آن رانت شکل گرفته و سرمایه از کشور خارج شده است. همچنین شاید دولت ها بتوانند به صورت کوتاه مدت با عرضه دلار، تعادلی در مکانیسم عرضه و تقاضا ایجاد کنند و نرخ را کاهش دهند، اما باید توجه داشت همین سیاست سبب از بین رفتن منابع ارزی کشور می شود و در نهایت افت ارزش پول ملی را به همراه دارد.
