از سال ۲۰۱۴ ، استفاده از پهپاد در نقشه‌برداری معدنی رایج شد و کم‌کم جای خود را در فعالیت‌های اکتشافی باز کرد. ظهور این پرنده‌ها امکانی فراهم آورده تا در عرض چند ساعت و با کسری از هزینه نسبت به روش‌های مرسوم، نقشه‌هایی با وضوح بالا تهیه شود. امروزه بسیاری از فعالیت‌های ابتدایی در نقشه‌برداری معدنی برعهده پهپادها گذاشته ‌شده است و این پرنده‌های کوچک و کارگشا به شرکت‌ها در اکتشاف ذخایر معدنی و نقشه‌برداری از مکان ذخایر معدنی کمک می‌کنند. در کشور ما از پایان سال ۱۴۰۰ ، طرح استفاده از پهپاد برای محاسبه میزان برداشت معادن در خراسان‌رضوی طراحی شد و به مرحله اجرا رسید. به‌تازگی پس از انتشار موفقیت‌آمیز نتایج این طرح، وزارت صمت در ابلاغیه‌ای به سازمان‌های صمت استان‌ها، خواستار استفاده سراسری از این شیوه شده است.

برای بررسی جزئیات بیشتر این طرح، صمت با حبیب‌اله ترشیزیان، رئیس سازمان نظام‌مهندسی خراسان‌رضوی به گفت‌وگو نشست.

استفاده از پهپاد در نقشه‌برداری معدنی به‌تازگی از سوی وزارت صنعت،معدن و تجارت به سازمان‌های صمت استان‌ها ابلاغ شده است. این شیوه نامه چه الزاماتی را برای بهره‌برداران معادن تعریف کرده است؟

طبق دستورالعملی از وزارت صمت، بهره‌بردار موظف است، نقشه توپوگرافی محدوده معدن و نقشه عملیات معدن را طبق طرح مصوب در بازه‌های زمانی یک‌ساله با استفاده از روش‌های نوین از جمله پهپاد و... تهیه کند. در اسفند سال ۱۴۰۰ ، اجرای این دستورالعمل، از طرف معاونت امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صمت استان خراسان‌رضوی به سازمان نظام‌مهندسی معدن این استان تفویض شد. به‌این‌ترتیب، سازمان نظام‌مهندسی معدن خراسان‌رضوی به‌عنوان نخستین سازمان نظام‌مهندسی معدن در سطح کشور، تدوین فرآیند انجام این پروژه بزرگ ملی را آغاز کرد و پس از حدود ۷ ماه کار فشرده توسط متخصصان نقشه‌برداری و معدن این سازمان و اجرای این پروژه در چندین معدن و رفع اشکالاتی که در اجرا به‌وجود آمد، اطلاعات موردنیاز برای بیش از 20 معدن استان با این روش جدید آماده شد.

در نهایت این فرآیند برای اجرا در کشور از سوی معاونت امور معادن و فرآوری مواد و دفتر بهره‌برداری معادن وزارت صمت، مناسب تشخیص داده شد و دستورالعمل اجرایی این طرح بزرگ ملی به مدیران کل سازمان‌های صمت ۳۱ استان ابلاغ شد.

تا کنون روش محاسبه میزان برداشت معادن به چه شیوه‌ای بوده است؟

تا امروز بهره‌برداران معادن باید میزان استخراج ماهانه خود را به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان محل فعالیت خود گزارش می‌دادند. این اطلاعات باید در سامانه کاداستر معادن ثبت می‌شد که بهره‌بردار و مسئول فنی این فرآیند را انجام داد. البته این روش همچنان رایج است.

علاوه بر این، در برخی موارد، کارشناسان ادارات کل صمت استان‌ها، بازدیدهای نظارتی میدانی انجام می‌دهند و از پیشکارهای استخراجی معادن گزارش‌های کارشناسی تهیه می‌کنند تا براساس گزارش‌ها و بازدیدهای فوق و با صحت‌سنجی اطلاعات دریافتی از بهره‌برداران و مسئولان فنی معادن، میزان حجم برداشت از معادن و به‌دنبال آن، حقوق دولتی معادن را محاسبه کنند.

چرا استفاده از پهپاد در عملیات معدنکاری جایگزین روش‌های سنتی شد؟

تعیین موقعیت، طراحی، پیاده‌سازی، مدیریت دامپ‌های باطله و ماده معدنی از جمله دشوارترین مراحل در عملیات معدنکاری است. در روش سنتی، این فعالیت‌ها با کمک تیم‌های نقشه‌برداری زمینی انجام می‌شود که فرآیندی پرهزینه و دشوار و گاه پرخطر است.

موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که عوامل مختلفی مانند عیار، مقیاس و... در محاسبه احجام مواد معدنی برداشت‌شده تاثیرگذار هستند و در روش سنتی این تفاوت‌ها در نظر گرفته نمی‌شد و وحدت رویه‌ای در بررسی آنها وجود نداشت، بنابراین احتمال بروز خطاهای فاحش در آمار و اطلاعات احجام استخراجی مواد معدنی در کشور بالا بود.

از دیگر معایب سیستم سنتی این است که این روش بر اساس فرآیندی مشخص اعمال نمی‌شد و بیشتر روند شخص‌محور بود. این مشخصه باعث می‌شد در برخی موارد، بهره‌بردار یا مسئول فنی، حقیقت را کتمان کند.

علاوه بر این، نباید چالش‌هایی همچون ضعف‌های سیستم نظارتی، فقدان سامانه هوشمند، نداشتن فناوری و نرم‌افزارهای روز برای تخمین فعالیت‌های معدنی، عدم‌دسترسی وزارت صمت به اطلاعات مالی بهره‌برداران، ضعف داده‌های مکانی، نقشه‌برداری و به‌روز نبودن آنها و... را از قلم انداخت.

امتیازات شیوه جدید چیست؟

شیوه نقشه‌برداری پهپادی، امتیازات بسیاری نسبت به روش‌های سنتی دارد، اما اگر بخواهیم به‌طورخلاصه به برخی از آنها اشاره‌کنیم، می‌توان به مواردی اشاره کرد.

از امکانات پهپادی می‌توان برای انجام امور مربوط به نقشه‌برداری، تعیین حجم عملیات معدنی، کنترل و نظارت استفاده کرد. همان‌طور که پیش ‌از این هم اشاره شد، این روش نسبت به روش‌های رایج سنتی، سریع‌تر و بسیار کم‌هزینه‌تر است، به‌همین دلیل می‌توان بررسی‌ها را در فواصل زمانی منظم تکرار کرد تا تغییرات و اطلاعات مفید در سیر زمان مشخص به‌دست آید. همچنین در این روش اختلالی در روند بهره‌برداری از معدن و فعالیت کارگران و ماشین‌آلات ایجاد نخواهد شد.

در روش سنتی، نقشه‌بردار باید باوجود همه دشواری‌ها و خطرات در محل سایت معدنی حضور پیدا کند، اما در روش جدید، الزامی به حضور فیزیکی فرد یا افراد در مناطق پرخطر سایت‌های معدنی نیست.

از دیگر امتیازات برجسته نقشه‌برداری پهپادی از معدن، اطلاعاتی است که درباره وضعیت جاده و مسیر دسترسی به معادن جمع‌آوری می‌کند. بهره‌بردار با استفاده از این داده‌ها می‌تواند بهترین مسیر را برای حمل تولیدات معدنی انتخاب کند.

عملیات حفاری و انفجار از مهم‌ترین فرآیندهای استخراجی در معادن است. با استفاده از تکنولوژی پهپاد، می‌توان این بخش از عملیات معدنکاری را تا حد زیادی بهینه کرد. به‌عنوان‌مثال، با استفاده از نقشه پهپادی می‌توان حجم منفجرشده را به‌صورت سه‌بعدی مدل‌سازی کرد، این مدل‌ها امکان تجزیه‌وتحلیل دقیق حجم استخراج‌شده از انفجار یا حفاری را فراهم می‌آورد و به بهره‌بردار کمک می‌کند تا میزان مواد ناریه موردنیاز برای انفجارهای بعدی یا تعداد کامیون‌هایی را که برای حمل بار معدن احتیاج دارد، تخمین بزند.

علاوه بر این، با استفاده از تصاویر پهپادی که وضوح بالایی دارند، می‌توان مناطق غیرقابل‌دسترس یا پررفت‌وآمد را مشخص کرد و ایمنی لازم را برای آن قسمت‌ها فراهم کرد، همچنین می‌توان خطراتی که کارگران معدن را تهدید می‌کند، شناسایی کرد و آنها را به‌حداقل رساند.

نکته جالب‌توجه دیگر این است که با استفاده از پهپادها و فتوگرامتری که رویکردی سریع، دقیق و مقرون‌به‌صرفه برای به‌دست آوردن اطلاعات مکانی با تفکیک‌پذیری بالا است، می‌توان عمل نقشه‌برداری و مدل‌سازی در معادن روبسته را نیز انجام داد.

موضوع قابل‌توجه دیگر، به‌صفر رساندن احتمال دخل و تصرف نیروی انسانی است. از آنجایی ‌که در روش نقشه‌برداری معدن با پهپاد، کل فرآیند از طریق ابزار و به‌طورکامل بی‌طرفانه انجام می‌گیرد، نتایج به مقدار واقعی بسیار نزدیک است.

در نهایت، واقعی‌سازی و افزایش درآمد دولت، افزایش رضایت‌مندی بهره‌برداران، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، افزایش بهره‌وری معادن از دیگر مزایای این روش است.

تنها راه احصاء تمام موارد ذکرشده، هوشمندسازی است که باعث سرعت‌بخشی به محاسبات و کاهش درصد خطا می‌شود، زیرا در این روش از هزاران نقطه یا همان ابرنقطه استفاده می‌شود. در نظر داریم، پس از تکمیل اطلاعات معادنی که در این طرح نقشه‌های آنها تهیه می‌شود، یک بانک اطلاعاتی هوشمند با امکان جست‌وجو را طراحی و راه‌اندازی کنیم تا نظارت و کنترل بر کلیه فعالیت‌های معادن هوشمندسازی شود.

آیا این شیوه در کشورهای دیگر هم اجراشده است یا خیر؟

بله، در بیشتر کشورهای پیشرو در زمینه معدن از این تکنولوژی‌های جدید برای پیشرفت بخش معدن آن کشورها استفاده می‌شود و هوشمندسازی فرآیندهای معدنکاری حتی با استفاده از امکانات و تجهیزات ماهواره‌ای در دستور کار این کشورها است.

تجهیزات موردنیاز در این شیوه چیست؟

پهپادهای پیشرفته بال‌ثابت با مشخصات موردتایید سازمان نقشه‌برداری کشور و وزارت صمت نخستین ابزار مورد نیاز است.  اپراتور دارای گواهینامه‌های مرتبط و سیستم کامپیوتری پرقدرت نیز برای کار با این پهپاد باید وجود داشته باشد. البته درباره تجهیزات موردنیاز برای تصویربرداری پهپادی، ذکر این نکته ضروری است که شرکت‌های تصویربردار براساس شرایط در نظر گرفته‌شده از میان شرکت‌های واجدصلاحیت و بومی استان‌ها، طی فرآیند برگزاری مناقصه انتخاب خواهند شد.

اجرای آزمایشی این شیوه نقشه‌برداری در چه مدتی انجام شد؟

از تاریخ ابلاغ دستورالعمل که اسفند ۱۴۰۰ بود، سازمان نظام‌مهندسی معدن خراسان‌رضوی به‌عنوان نخستین سازمان نظام‌مهندسی کشور با تشکیل تیم‌های متخصص دستورالعمل اجرای طرح نقشه‌برداری پهپادی از معادن را تدوین و در نهایت کار را آغاز کرد.

 به‌این‌ترتیب پس از برطرف کردن کلیه مشکلات فنی، نخستین برآورد میزان دقیق حجم برداشت معدن در مهر امسال، یعنی پس از حدود ۷ ماه کار شبانه‌روزی آماده و به اداره کل صمت استان تحویل شد. پس از تایید این فرآیند توسط مدیران ارشد وزارت صمت، دستورالعمل اجرایی آن با همکاری سازمان نظام مهندسی معدن خراسان‌رضوی تدوین و به ادارات کل سراسر کشور ابلاغ شد.

لازم به ذکر است که به‌دلیل تجربه موفق سازمان نظام مهندسی معدن خراسان‌رضوی در تدوین و اجرای این فرآیند، بنا به پیشنهاد مدیران وزارت صمت مقرر شد، کار تهیه نقشه‌های توپوگرافی و محاسبه حجم برداشت از معادن شرق و شمال‌شرق کشور شامل استان‌های خراسان‌جنوبی، خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی، گلستان، مازندران و سمنان در سال نخست اجرای این طرح با مدیریت سازمان نظام مهندسی معدن خراسان‌رضوی انجام گیرد.

سازمان نظام مهندسی معدن خراسان‌رضوی برای اجرای این طرح و ارایه مشاوره و همکاری با سایر سازمان‌های نظام مهندسی معدن کشور اعلام آمادگی می‌کند.

سازمان خراسان‌رضوی در زمینه‌های  انتخاب شرکت‌های حقوقی ذی‌صلاح برای تهیه تصاویر هوایی، آموزش کارشناسان نقشه‌بردار و معدن مشارکت‌کننده در طرح، نظارت و کنترل صحیح اجرای طرح و رفع مشکلاتی که در هنگام اجرا به‌وجود می‌آید، تهیه بانک اطلاعات معادن و بارگذاری داده‌های این طرح روی دیتاسنتر آماده همکاری است.

برای آموزش اعضای رسته پی‌جویی و اکتشاف و استخراج معدن در رشته نقشه‌برداری و رسته استخراج معدن، سرفصل‌های آموزشی محاسبات احجام و دوره‌های نقشه‌برداری پهپادی تدوین شده و این دوره‌ها در حال برگزاری است. همچنین امکان برگزاری مجازی این دوره‌ها نیز وجود دارد.

درصورت مثمر ثمر بودن این روش جدید در نقشه‌برداری معادن چگونه می‌توان استفاده از این روش را برای سایر مناطق کشور نیز اجرایی کرد؟

برای تحقق این هدف، باید سامانه‌ای کارآمد با قابلیت‌های ویژه طراحی شود که امکان دریافت یا ارسال اطلاعات به سیستم‌ها و سامانه‌های دیگر را داشته باشد تا بتوان اطلاعات تحت وب را برای هر معدن ثبت و یکپارچه‌سازی کرد. با استقرار این سیستم، کار محاسبه سالانه میزان حجم برداشت واقعی از معادن کشور شفاف و مکانیزه خواهد شد. به‌این‌ترتیب، میزان حقوق دولتی واقعی معادن براساس اطلاعات دقیق برداشتی محاسبه می‌شود. در این فرآیند، بهره‌برداران می‌توانند از صحت محاسبات انجام‌شده اطمینان حاصل کنند. علاوه بر این، محلی برای ثبت اعتراض بهره‌برداران معادن نسبت به تخمین میزان برداشت لحاظ شده است و به‌این‌ترتیب، اعتمادسازی بین وزارت صمت و بهره‌برداران نیز افزایش خواهد یافت.

در روش گذشته، گاهی تعیین میزان حجم برداشت مواد معدنی از معادن که براساس آن حقوق دولتی معدن محاسبه و دریافت می‌شد، مورد اعتراض بهره‌برداران بود که این اختلاف نظر قابل ارایه نبود.

در حالی‌که در روش جدید، این امکان به بهره‌برداران معادن داده ‌شده در صورت مشاهده اختلاف فاحش بین آمار حجم برداشت محاسبه‌شده توسط سازمان‌های نظام مهندسی معدن استان‌ها با آن میزانی که بهره‌بردار از ماده معدنی برداشت کرده، بهره‌بردار می‌تواند نسبت به محاسبات انجام‌شده اعتراض کرده و این اعتراض در کمیته ۳ نفره متشکل از رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان و روسای کمیته‌های تخصصی معدن و نقشه‌برداری آن سازمان بررسی و جلساتی برای تبادل نظر و اقناع بهره‌بردار برگزار می‌شود. در صورت عدم‌اقناع در این کمیته، پرونده به کارشناس رسمی دادگستری در حوزه معادن، برای حصول اطمینان از صحت محاسبات پیش‌بینی ‌شده ارجاع می‌شود.