پرنده‌های ثابت‌بال به کمک معدنکاران می‌آیند
معادن به‌طورمعمول در مناطقی دورافتاده و صعب‌العبور واقع شده‌اند که دسترسی به آنها بسیار دشوار است. همین امر موجب شده معدنچیان و اکتشاف‌گران در مراحل اولیه، سختی‌های فراوانی متحمل شوند.
از سال ۲۰۱۴ ، استفاده از پهپاد در نقشه برداری معدنی رایج شد و کم کم جای خود را در فعالیت های اکتشافی باز کرد. ظهور این پرنده ها امکانی فراهم آورده تا در عرض چند ساعت و با کسری از هزینه نسبت به روش های مرسوم، نقشه هایی با وضوح بالا تهیه شود. امروزه بسیاری از فعالیت های ابتدایی در نقشه برداری معدنی برعهده پهپادها گذاشته شده است و این پرنده های کوچک و کارگشا به شرکت ها در اکتشاف ذخایر معدنی و نقشه برداری از مکان ذخایر معدنی کمک می کنند. در کشور ما از پایان سال ۱۴۰۰ ، طرح استفاده از پهپاد برای محاسبه میزان برداشت معادن در خراسان رضوی طراحی شد و به مرحله اجرا رسید. به تازگی پس از انتشار موفقیت آمیز نتایج این طرح، وزارت صمت در ابلاغیه ای به سازمان های صمت استان ها، خواستار استفاده سراسری از این شیوه شده است.
برای بررسی جزئیات بیشتر این طرح، صمت با حبیب اله ترشیزیان، رئیس سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی به گفت وگو نشست.
استفاده از پهپاد در نقشه برداری معدنی به تازگی از سوی وزارت صنعت،معدن و تجارت به سازمان های صمت استان ها ابلاغ شده است. این شیوه نامه چه الزاماتی را برای بهره برداران معادن تعریف کرده است؟
طبق دستورالعملی از وزارت صمت، بهره بردار موظف است، نقشه توپوگرافی محدوده معدن و نقشه عملیات معدن را طبق طرح مصوب در بازه های زمانی یک ساله با استفاده از روش های نوین از جمله پهپاد و... تهیه کند. در اسفند سال ۱۴۰۰ ، اجرای این دستورالعمل، از طرف معاونت امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صمت استان خراسان رضوی به سازمان نظام مهندسی معدن این استان تفویض شد. به این ترتیب، سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی به عنوان نخستین سازمان نظام مهندسی معدن در سطح کشور، تدوین فرآیند انجام این پروژه بزرگ ملی را آغاز کرد و پس از حدود ۷ ماه کار فشرده توسط متخصصان نقشه برداری و معدن این سازمان و اجرای این پروژه در چندین معدن و رفع اشکالاتی که در اجرا به وجود آمد، اطلاعات موردنیاز برای بیش از 20 معدن استان با این روش جدید آماده شد.
در نهایت این فرآیند برای اجرا در کشور از سوی معاونت امور معادن و فرآوری مواد و دفتر بهره برداری معادن وزارت صمت، مناسب تشخیص داده شد و دستورالعمل اجرایی این طرح بزرگ ملی به مدیران کل سازمان های صمت ۳۱ استان ابلاغ شد.
تا کنون روش محاسبه میزان برداشت معادن به چه شیوه ای بوده است؟
تا امروز بهره برداران معادن باید میزان استخراج ماهانه خود را به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان محل فعالیت خود گزارش می دادند. این اطلاعات باید در سامانه کاداستر معادن ثبت می شد که بهره بردار و مسئول فنی این فرآیند را انجام داد. البته این روش همچنان رایج است.
علاوه بر این، در برخی موارد، کارشناسان ادارات کل صمت استان ها، بازدیدهای نظارتی میدانی انجام می دهند و از پیشکارهای استخراجی معادن گزارش های کارشناسی تهیه می کنند تا براساس گزارش ها و بازدیدهای فوق و با صحت سنجی اطلاعات دریافتی از بهره برداران و مسئولان فنی معادن، میزان حجم برداشت از معادن و به دنبال آن، حقوق دولتی معادن را محاسبه کنند.
چرا استفاده از پهپاد در عملیات معدنکاری جایگزین روش های سنتی شد؟
تعیین موقعیت، طراحی، پیاده سازی، مدیریت دامپ های باطله و ماده معدنی از جمله دشوارترین مراحل در عملیات معدنکاری است. در روش سنتی، این فعالیت ها با کمک تیم های نقشه برداری زمینی انجام می شود که فرآیندی پرهزینه و دشوار و گاه پرخطر است.
موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که عوامل مختلفی مانند عیار، مقیاس و... در محاسبه احجام مواد معدنی برداشت شده تاثیرگذار هستند و در روش سنتی این تفاوت ها در نظر گرفته نمی شد و وحدت رویه ای در بررسی آنها وجود نداشت، بنابراین احتمال بروز خطاهای فاحش در آمار و اطلاعات احجام استخراجی مواد معدنی در کشور بالا بود.
از دیگر معایب سیستم سنتی این است که این روش بر اساس فرآیندی مشخص اعمال نمی شد و بیشتر روند شخص محور بود. این مشخصه باعث می شد در برخی موارد، بهره بردار یا مسئول فنی، حقیقت را کتمان کند.
علاوه بر این، نباید چالش هایی همچون ضعف های سیستم نظارتی، فقدان سامانه هوشمند، نداشتن فناوری و نرم افزارهای روز برای تخمین فعالیت های معدنی، عدم دسترسی وزارت صمت به اطلاعات مالی بهره برداران، ضعف داده های مکانی، نقشه برداری و به روز نبودن آنها و... را از قلم انداخت.
امتیازات شیوه جدید چیست؟
شیوه نقشه برداری پهپادی، امتیازات بسیاری نسبت به روش های سنتی دارد، اما اگر بخواهیم به طورخلاصه به برخی از آنها اشاره کنیم، می توان به مواردی اشاره کرد.
از امکانات پهپادی می توان برای انجام امور مربوط به نقشه برداری، تعیین حجم عملیات معدنی، کنترل و نظارت استفاده کرد. همان طور که پیش از این هم اشاره شد، این روش نسبت به روش های رایج سنتی، سریع تر و بسیار کم هزینه تر است، به همین دلیل می توان بررسی ها را در فواصل زمانی منظم تکرار کرد تا تغییرات و اطلاعات مفید در سیر زمان مشخص به دست آید. همچنین در این روش اختلالی در روند بهره برداری از معدن و فعالیت کارگران و ماشین آلات ایجاد نخواهد شد.
در روش سنتی، نقشه بردار باید باوجود همه دشواری ها و خطرات در محل سایت معدنی حضور پیدا کند، اما در روش جدید، الزامی به حضور فیزیکی فرد یا افراد در مناطق پرخطر سایت های معدنی نیست.
از دیگر امتیازات برجسته نقشه برداری پهپادی از معدن، اطلاعاتی است که درباره وضعیت جاده و مسیر دسترسی به معادن جمع آوری می کند. بهره بردار با استفاده از این داده ها می تواند بهترین مسیر را برای حمل تولیدات معدنی انتخاب کند.
عملیات حفاری و انفجار از مهم ترین فرآیندهای استخراجی در معادن است. با استفاده از تکنولوژی پهپاد، می توان این بخش از عملیات معدنکاری را تا حد زیادی بهینه کرد. به عنوان مثال، با استفاده از نقشه پهپادی می توان حجم منفجرشده را به صورت سه بعدی مدل سازی کرد، این مدل ها امکان تجزیه وتحلیل دقیق حجم استخراج شده از انفجار یا حفاری را فراهم می آورد و به بهره بردار کمک می کند تا میزان مواد ناریه موردنیاز برای انفجارهای بعدی یا تعداد کامیون هایی را که برای حمل بار معدن احتیاج دارد، تخمین بزند.
علاوه بر این، با استفاده از تصاویر پهپادی که وضوح بالایی دارند، می توان مناطق غیرقابل دسترس یا پررفت وآمد را مشخص کرد و ایمنی لازم را برای آن قسمت ها فراهم کرد، همچنین می توان خطراتی که کارگران معدن را تهدید می کند، شناسایی کرد و آنها را به حداقل رساند.
نکته جالب توجه دیگر این است که با استفاده از پهپادها و فتوگرامتری که رویکردی سریع، دقیق و مقرون به صرفه برای به دست آوردن اطلاعات مکانی با تفکیک پذیری بالا است، می توان عمل نقشه برداری و مدل سازی در معادن روبسته را نیز انجام داد.
موضوع قابل توجه دیگر، به صفر رساندن احتمال دخل و تصرف نیروی انسانی است. از آنجایی که در روش نقشه برداری معدن با پهپاد، کل فرآیند از طریق ابزار و به طورکامل بی طرفانه انجام می گیرد، نتایج به مقدار واقعی بسیار نزدیک است.
در نهایت، واقعی سازی و افزایش درآمد دولت، افزایش رضایت مندی بهره برداران، کاهش ریسک سرمایه گذاری، افزایش بهره وری معادن از دیگر مزایای این روش است.
تنها راه احصاء تمام موارد ذکرشده، هوشمندسازی است که باعث سرعت بخشی به محاسبات و کاهش درصد خطا می شود، زیرا در این روش از هزاران نقطه یا همان ابرنقطه استفاده می شود. در نظر داریم، پس از تکمیل اطلاعات معادنی که در این طرح نقشه های آنها تهیه می شود، یک بانک اطلاعاتی هوشمند با امکان جست وجو را طراحی و راه اندازی کنیم تا نظارت و کنترل بر کلیه فعالیت های معادن هوشمندسازی شود.
آیا این شیوه در کشورهای دیگر هم اجراشده است یا خیر؟
بله، در بیشتر کشورهای پیشرو در زمینه معدن از این تکنولوژی های جدید برای پیشرفت بخش معدن آن کشورها استفاده می شود و هوشمندسازی فرآیندهای معدنکاری حتی با استفاده از امکانات و تجهیزات ماهواره ای در دستور کار این کشورها است.
تجهیزات موردنیاز در این شیوه چیست؟
پهپادهای پیشرفته بال ثابت با مشخصات موردتایید سازمان نقشه برداری کشور و وزارت صمت نخستین ابزار مورد نیاز است. اپراتور دارای گواهینامه های مرتبط و سیستم کامپیوتری پرقدرت نیز برای کار با این پهپاد باید وجود داشته باشد. البته درباره تجهیزات موردنیاز برای تصویربرداری پهپادی، ذکر این نکته ضروری است که شرکت های تصویربردار براساس شرایط در نظر گرفته شده از میان شرکت های واجدصلاحیت و بومی استان ها، طی فرآیند برگزاری مناقصه انتخاب خواهند شد.
اجرای آزمایشی این شیوه نقشه برداری در چه مدتی انجام شد؟
از تاریخ ابلاغ دستورالعمل که اسفند ۱۴۰۰ بود، سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی به عنوان نخستین سازمان نظام مهندسی کشور با تشکیل تیم های متخصص دستورالعمل اجرای طرح نقشه برداری پهپادی از معادن را تدوین و در نهایت کار را آغاز کرد.
به این ترتیب پس از برطرف کردن کلیه مشکلات فنی، نخستین برآورد میزان دقیق حجم برداشت معدن در مهر امسال، یعنی پس از حدود ۷ ماه کار شبانه روزی آماده و به اداره کل صمت استان تحویل شد. پس از تایید این فرآیند توسط مدیران ارشد وزارت صمت، دستورالعمل اجرایی آن با همکاری سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی تدوین و به ادارات کل سراسر کشور ابلاغ شد.
لازم به ذکر است که به دلیل تجربه موفق سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی در تدوین و اجرای این فرآیند، بنا به پیشنهاد مدیران وزارت صمت مقرر شد، کار تهیه نقشه های توپوگرافی و محاسبه حجم برداشت از معادن شرق و شمال شرق کشور شامل استان های خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان، مازندران و سمنان در سال نخست اجرای این طرح با مدیریت سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی انجام گیرد.
سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی برای اجرای این طرح و ارایه مشاوره و همکاری با سایر سازمان های نظام مهندسی معدن کشور اعلام آمادگی می کند.
سازمان خراسان رضوی در زمینه های انتخاب شرکت های حقوقی ذی صلاح برای تهیه تصاویر هوایی، آموزش کارشناسان نقشه بردار و معدن مشارکت کننده در طرح، نظارت و کنترل صحیح اجرای طرح و رفع مشکلاتی که در هنگام اجرا به وجود می آید، تهیه بانک اطلاعات معادن و بارگذاری داده های این طرح روی دیتاسنتر آماده همکاری است.
برای آموزش اعضای رسته پی جویی و اکتشاف و استخراج معدن در رشته نقشه برداری و رسته استخراج معدن، سرفصل های آموزشی محاسبات احجام و دوره های نقشه برداری پهپادی تدوین شده و این دوره ها در حال برگزاری است. همچنین امکان برگزاری مجازی این دوره ها نیز وجود دارد.
درصورت مثمر ثمر بودن این روش جدید در نقشه برداری معادن چگونه می توان استفاده از این روش را برای سایر مناطق کشور نیز اجرایی کرد؟
برای تحقق این هدف، باید سامانه ای کارآمد با قابلیت های ویژه طراحی شود که امکان دریافت یا ارسال اطلاعات به سیستم ها و سامانه های دیگر را داشته باشد تا بتوان اطلاعات تحت وب را برای هر معدن ثبت و یکپارچه سازی کرد. با استقرار این سیستم، کار محاسبه سالانه میزان حجم برداشت واقعی از معادن کشور شفاف و مکانیزه خواهد شد. به این ترتیب، میزان حقوق دولتی واقعی معادن براساس اطلاعات دقیق برداشتی محاسبه می شود. در این فرآیند، بهره برداران می توانند از صحت محاسبات انجام شده اطمینان حاصل کنند. علاوه بر این، محلی برای ثبت اعتراض بهره برداران معادن نسبت به تخمین میزان برداشت لحاظ شده است و به این ترتیب، اعتمادسازی بین وزارت صمت و بهره برداران نیز افزایش خواهد یافت.
در روش گذشته، گاهی تعیین میزان حجم برداشت مواد معدنی از معادن که براساس آن حقوق دولتی معدن محاسبه و دریافت می شد، مورد اعتراض بهره برداران بود که این اختلاف نظر قابل ارایه نبود.
در حالی که در روش جدید، این امکان به بهره برداران معادن داده شده در صورت مشاهده اختلاف فاحش بین آمار حجم برداشت محاسبه شده توسط سازمان های نظام مهندسی معدن استان ها با آن میزانی که بهره بردار از ماده معدنی برداشت کرده، بهره بردار می تواند نسبت به محاسبات انجام شده اعتراض کرده و این اعتراض در کمیته ۳ نفره متشکل از رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان و روسای کمیته های تخصصی معدن و نقشه برداری آن سازمان بررسی و جلساتی برای تبادل نظر و اقناع بهره بردار برگزار می شود. در صورت عدم اقناع در این کمیته، پرونده به کارشناس رسمی دادگستری در حوزه معادن، برای حصول اطمینان از صحت محاسبات پیش بینی شده ارجاع می شود.
