از گردونه شانس تا فروش آزاد
سامانه یکپارچه خودروها، کار خود را با فروش یکپارچه اما به روش قرعه‌کشی آغاز کرد؛ پس از سه مرحله اجرا و فروش خودرو و سپس یک وقفه حدوداً یک سال و نیمه، این‌بار در قالب فرآیند نوبت‌دهی از سر گرفته شد. پس از گذشت دو دوره از فروش، این شیوه نیز تغییر یافت، در مرحله جدید سامانه مذکور به‌طور مداوم باز خواهد بود و خودروسازان محصولات خود را با توجه به ظرفیت موجود عرضه خواهند کرد و مشتری هر زمان که بخواهد، می‌تواند حتی از طریق نمایندگی‌های معتبر نیز اقدام کند.
گام نخست ساماندهی
اردیبهشت ماه سال گذشته بود که وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت (سیدرضا فاطمی‌امین)، سامانه جدیدی برای فروش خودروها با هدف شفاف‌سازی روند عرضه خودروها و امکان عرضه عادلانه‌تر برای همه خودروهای تولیدی معرفی و تاکید کرد که فروش همه خودروها بایستی از طریق «سامانه فروش یکپارچه» باشد.بر این اساس وزارت صمت در بخشنامه‌ای خطاب به سازمان حمایت اعلام کرد «تا زمان ایجاد توازن در عرضه و تقاضای خودرو، تمهیدات لازم برای قرعه‌کشی متمرکز خودرو توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان حداکثر تا تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ فراهم شود و تمامی خودروسازان از تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ هرگونه عرضه خودرو را با هماهنگی آن سازمان و صرفا از طریق سامانه یکپارچه متمرکز قرعه‌کشی انجام دهند.» به دنبال این موضوع، وزارت صنعت، معدن و تجارت، هرگونه فروش خودرو خارج از «سامانه یکپارچه فروش» را متوقف و به خودروسازان کشور ابلاغ کرد که از این پس فروش خودرو صرفاً از طریق سامانه متمرکز انجام می‌شود و هرگونه عرضه از طرق دیگر باید فوراً متوقف شود؛ بدین ترتیب دو طرح فروش یکی متعلق به یکی از دو شرکت خودروساز بزرگ و دیگری مختص یک شرکت خودروساز خصوصی که طرح‌های فروش فعال داشتند، توسط وزارت صمت ابطال و متوقف شد.
نخستین دور فروش با اجرای ۲ طرح
نخستین دور از فروش یکپارچه خودروها به روش قرعه‌کشی و از طریق سامانه‌ای با همین نام، از ۲۷ اردیبهشت با عرضه ۳۰ مدل خودرو از محصولات ۶ خودروساز دولتی و خصوصی آغاز شد. بر اساس آن متقاضیان می‌توانستند ظرف مدت یک هفته برای ثبت‌نام خودروی موردنظر خود که در قالب طرح‌های فروش فوق‌العاده و پیش‌فروش یک‌ساله در دو قالب عادی و طرح جوانی جمعیت (مادران) بود اقدام کنند.پس از پایان مهلت ثبت‌نام نخستین دوره از فروش یکپارچه خودروها به شیوه قرعه‌کشی در سوم خردادماه ۱۴۰۱، نخستین قرعه‌کشی در حضور نهادهای نظارتی در تاریخ ۹ خردادماه انجام و نتایج منتخبان آن، دو روز بعد (۱۱ خردادماه ۱۴۰۲) مشخص و اطلاع‌رسانی شد.طبق تاکید مسئولان وزارت صمت، در این شیوه فروش یکپارچه خودروها، وزارت صمت تنها نقش نظارتی برعهده داشت تا هر خودروساز ارائه‌دهنده محصولات در سامانه، اطلاعات متقاضیان محصولات خود را جمع‌آوری کند، صحت‌سنجی انجام و در نهایت قرعه‌کشی نیز توسط خود خودروساز انجام شود؛ در حقیقت همه فرآیند فروش تا قرعه‌کشی، دریافت وجه و عرضه توسط خودروسازان انجام شد و دولت تنها نظاره‌گر درستی انجام کارها بود.
سیاست قرعه‌کشی حذف شد
پس از اجرای مرحله اول فروش خودروها به روش قرعه‌کشی، اوایل تیر ماه سال ۱۴۰۱ بود که سخنگوی وقت وزارت صمت از برداشته شدن نخستین گام حذف قرعه‌کشی خودروها خبر داد و گفت: در نخستین گام حذف قرعه‌کشی خودروها؛ ۱۵ طرح فروش خودرو بدون انجام قرعه‌کشی اما از طریق سامانه یکپارچه عرضه شد. این ۱۵ طرح فروش در نخستین دوره عرضه سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، دارای متقاضیانی کمتر از ظرفیت اعلام شده بوده و در نتیجه برای فروش آنها قرعه‌کشی برگزار نشد. بنابراین متقاضیان برای خرید این خودروها می‌توانستند به سایت‌های فروش خودروسازان مراجعه و نسبت به خرید محصول موردنظر اقدام کنند. گفتنی است که در همان تیرماه ۱۴۰۱ بود که معاون هماهنگی و محیط کسب‌وکار وزارت صمت در نامه‌ای خطاب به معاون حمل‌ونقل وزارت صمت، سامانه یکپارچه تخصیص خودروها را فاقد تأیید فنی و امنیتی خوانده و تاکید کرد که دفتر فناوری وزارت صمت، مسئولیت تأیید و نظارت بر حسن اجرای این سامانه را نپذیرفته است؛ بنابراین دستور داده شد که فعلاً از طریق این سامانه، قرعه‌کشی انجام نشود. به دنبال آن، وزارت صنعت، معدن و تجارت در جهت شفاف‌سازی این نامه، ضمن تکذیب شایعه‌های مطرح شده در مورد امنیت سامانه یکپارچه خودرو، تاکید کرد آنچه در مورد این سامانه مطرح شده، مراحلی است که بایستی طی شود تا مسئولیت انجام قرعه‌کشی به وزارت صمت واگذار شود. در نهایت پس از رفع ایرادات امنیتی سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، مرحله دوم فروش محصولات خودروسازان از طریق سامانه یکپارچه فروش خودرو و به روش قرعه‌کشی در ۲۵ تیرماه با عرضه ۲۷ مدل خودرو از محصولات چهار شرکت خودروساز (ویژه متقاضیان عادی و جوانی جمعیت و در قالب پیش‌فروش یک‌ساله و مشارکت در تولید آن و فروش فوق‌العاده) و پس‌ازآن مرحله سوم در نیمه شهریور ماه با عرضه ۲۹ مدل خودرو در قالب فروش فوق‌العاده و پیش‌فروش یک‌ساله با اضافه شدن طرح جایگزینی خودروهای فرسوده (علاوه‌بر عادی و جوانی جمعیت) اجرایی شد. در حالی‌که فروش یکپارچه خودروها طبق برنامه تا سه مرحله اجرایی شد، اوایل مهر ماه سال گذشته، سخنگوی وقت وزارت صنعت، معدن و تجارت ضمن اعلام اینکه قرعه‌کشی جز برای تعدادی از محصولات یک شرکت خودروساز (که آنها نیز تا پایان سال ۱۴۰۱ خارج خواهد شد) حذف شده و این تعداد محصولات توسط خود شرکت عرضه خواهند شد. در حقیقت دیگر فروشی در قالب سامانه یکپارچه نخواهیم داشت و شرکت‌های خودروساز از طریق سایت‌های فروش خود برای عرضه محصولات اقدام می‌کنند.
شرط و شروطی برای ثبت‌نام کنندگان
سامانه یکپارچه دیگر «موضوعیت» خود را از دست داد و دیگر به شیوه سه مرحله اجرایی شده، فعالیت نداشت و فرآیند فروش خودروها مجدد به خودروسازان بازگشت. این روال فروش محصولات خودروسازان توسط خود شرکت‌ها تا اسفند سال گذشته (حدود شش ماه) هم ادامه پیدا کرد، اما پس‌ازآن وزارت صنعت، معدن و تجارت طرح فروش یکپارچه خودروها «بدون قرعه‌کشی» و بر مبنای فرآیند نوبت‌دهی را ارائه کرد. بر اساس آنچه وزارت صمت، وعده داده بود که تا پایان سال ۱۴۰۱، قرعه‌کشی به‌صورت کامل حذف شود، این امر محقق و مقرر شد بالغ‌بر ۵۰۰ هزار خودرو داخلی در بزرگ‌ترین طرح فروش خودروهای داخلی «خارج از فرآیند قرعه‌کشی» عرضه شود.
در میان اخبار
بدین ترتیب نخستین مرحله از فروش خودروها به‌صورت یکپارچه بر مبنای فرآیند نوبت‌دهی که ضمن آن قرعه‌کشی نه برای تعیین برنده، بلکه برای تعیین نوبت تخصیص مشتریان اجرایی شد.
در این شیوه فروش، وزارت صنعت، معدن و تجارت تصمیم گرفت که محصولات خودروسازان اعم از دولتی و خصوصی در قالب سامانه یکپارچه تخصیص خودروهای داخلی عرضه شود اما دیگر قرعه‌کشی به آن معنا که تعدادی از متقاضیان برنده اعلام شوند و الباقی حذف شوند، وجود نداشته باشد. در این فرآیند متقاضیان واجد شرایط همگی درخواست خود را ثبت کرده و مقرر شد چنانچه تقاضا برای خودرویی بیش از ظرفیت عرضه شده بود، قرعه‌کشی برای تعیین نوبت تخصیص و تحویل تعیین آنجا گیرد. در فرآیند اجرای طرح فروش یکپارچه خودروهای داخلی نیز مقرر شد، واگذاری خودروها در ۳ مرحله اجرایی شود. نخست؛ تعریف حساب وکالتی نزد ۲۶ بانک به نفع سازمان حمایت و واریز ۱۰۰ میلیون تومان از سوی متقاضیان به‌عنوان اعتبار به این حساب و مسدود کردن آن بود. در این بین (تا زمان ثبت‌نام اولیه)، لیست افراد مجاز برای پیش ثبت‌نام بر مبنای اطلاعات واصله تهیه شد؛ پس‌ازآن صرفاً متقاضیان واجد شرایط که نسبت به تکمیل موجودی در حساب وکالتی خود اقدام کرده بودند، می‌توانستند از ۲۶ اسفند تا پایان سال (۲۹ اسفندماه)، نسبت به ثبت‌نام اولیه به‌منظور قرارگیری در لیست نوبت‌دهی خودروهای داخلی اقدام کنند.
ثبت‌نام طبق روال در بازه زمانی مشخص، انجام و طی دو مرحله نیز در فروردین ۱۴۰۲ برای جاماندگان تمدید شد تا همه مشتریانی دارای حساب وکالتی بودند ثبت‌نام خود را نهایی کنند.پس از اتمام ثبت‌نام و پایش تمام اطلاعات توسط نهادهای ذی‌ربط در نهایت اواخر فروردین‌ماه نتایج نوبت‌دهی متقاضیان مشخص شد.البته نباید ازنظر دور داشت که مرحله اول فروش یکپارچه خودروها، پس از چند بار بازگشایی سایت سامانه برای ثبت‌نام جامانده‌ها، تغییر و ویرایش خودروهای انتخابی و...، پرونده مرحله اول بالاخره در اردیبهشت ماه بسته و مقرر شد پس از مشخص شدن نوبت ویرایشی‌ها، سازوکار مرحله دوم ثبت‌نام اعلام شود. بدین ترتیب نتایج نوبت‌دهی ویرایش‌های مرحله اول اواسط اردیبهشت ماه مشخص و قرار بر این شد که متقاضیان مرحله دوم فروش یکپارچه خودروها از ۲۰ اردیبهشت تا ۲۹ اردیبهشت ماه حساب خود را وکالتی و ۱۰۰ میلیون تومان را در حساب خود مسدود کنند تا از سوم تا ۱۰ خردادماه بتوانند در مرحله دوم فروش یکپارچه خودروها ثبت‌نام کنند. طبق آنچه از ابتدا برنامه‌ریزی شده بود، قرار بود تا پایان خرداد، پرونده مرحله دوم فروش یکپارچه خودروها بسته شود؛ اما ماجراهای مرحله دوم هم کم نبود. داستان عدم مشخص بودن نرخ خودروهای مونتاژی، حذف شرط در رهن ماندن یک‌ساله سند خودروها، قرعه‌کشی نوبت‌دهی شرکت‌کنندگان، عدم تخصیص خودرو به برخی متقاضیان و چند نوبت بازگشایی به جهت جاماندگان، تخصیص به بدون نوبت‌ها، تخصیص از محل ظرفیت مازاد و... نیز برای مرحله دوم وجود داشت و علیرغم اینکه همه مشتریان منتظر مرحله سوم بودند، بازهم اتفاقی موضوع را به مرحله دوم می‌کشاند.در مرحله دوم، علاوه بر اینکه طرح جایگزینی خودروهای فرسوده به طرح‌ها اضافه شده بود، دیگر داشتن پلاک انتظامی فعال برای مادران مشمول طرح جوانی جمعیت، محدودیت نبود.در نهایت نیمه اول شهریور ماه، فرآیند مرحله دوم فروش یکپارچه خودروها به اتمام رسید و پنجشنبه هفته گذشته، مدیر سامانه یکپارچه خودروها، اعلام کرد که شیوه فروش خودروها به‌طور کلی تغییر کرده است.در آخرین تصمیم‌گیری‌ها نیز قرار بر این شد که دیگر سامانه یکپارچه فروش خودروها باز و بسته نشود و برای همیشه فعال بماند تا خودروسازان محصولات دارای ظرفیت خود را به‌تدریج در سامانه عرضه و مشتریان هر زمان که نیاز دارند، خرید خود را انجام دهند. بر این اساس دیگر عرضه با خودروساز از محل خودروهای دارای ظرفیت خواهد بود و مشتری می‌تواند هر زمان که می‌خواهد با مراجعه به سایت سامانه، خرید خود را از میان محصولات عرضه شده، انتخاب کند.
سخن پایانی
زین‌پس، علاوه بر اینکه مشتریان می‌توانند مستقیم از طریق سامانه یکپارچه فروش خودروها برای خرید اقدام کنند، با مراجعه به نمایندگی مجاز خودروساز مدنظر، از طریق نمایندگی (که البته آنها نیز از سامانه اقدام می‌کنند) ثبت‌نام و خرید امکان‌پذیر است. نکته مهم و قابل‌توجه این است که دیگر برای ثبت‌نام نیاز به تعریف حساب وکالتی و مسدود کردن وجه ۱۰۰ میلیون تومانی نیست.
