باطلههایی که ارزشگذاری میشوند!
آیدا فریدی - عکاس
گزارش تصویری این شماره صمت را با محوریت صنعت چاپ و کاغذ تهیه کردهایم. عکس روبهروی این نوشته مربوط به تابلویی است با تصویر گوتنبرک، مخترع نخستین دستگاه چاپ در اروپا. تصویر از موزه کتابت و چاپ ایران، واقع در ساختمان قدیمی کتابخانه ملی ایران در خیابان سیتیر عکاسی شده است؛ موزهای که باوجود فضای محدود سیری از تحول کتابت و چاپ را از کهنترین دوران به نمایش گذاشته است؛ فریمهای مختلفی از ابزار چاپ از گذشته تاکنون و توسعه صنعت چاپ و البته تاثیر آن بر کتابت و حفظ تاریخ. اگر اینگونه در نظر بگیریم که تاریخ با کتابت آغاز میشود، پس زنجیره کاغذ و ماشینآلات و ابزار چاپ نقش بزرگی در تعالی تمدن و انسان نوین بازی کردند. اگر حرف جامعهشناس و مردمشناس فرانسوی پیر بوردیو را درباره ارزش سرمایه فرهنگی جدی بگیریم اهمیت صنعت چاپ، نشر و کاغذ مصرفی شفافتر میشود. از دیدگاه بوردیو شکل دیگر سرمایه که از آن باعنوان سرمایه فرهنگی یاد میکند نوعی فرهنگ نهادینه شده است؛ سرمایهای که قابلیت انتقال و واگذاری ندارد و یکی از کارکردهای آن در جامعه ایجاد تمایز است. او انواع کالای فرهنگی مانند کتاب، مجله، روزنامهها و اسناد و آرشیوهای هنری، عضویت در کتابخانه و دسترسی به منابع علمی را با عنوان سرمایه فرهنگی میشناسد. با این توصیف آنچه امروزه با عنوان سرانه مطالعه در نظر میگیریم متغیری است که بهواسطه آن میزان سرمایه فرهنگی یک جامعه ارزیابی میشود. کاغذ و صنعت چاپ نیز از جمله ارکان و اجزای جداییناپذیر تولید چنین سرمایه فرهنگی است. بخشی از عکسهای این گزارش تصویری مربوط نمایشگاه کتاب تهران است که سالانه در کنار فروش کتاب، مقدار قابلتوجهی کاغذ دورریز را به حجم کاغذهای باطله تحمیل میکند؛ کاغذ ابزار نگاشتن که برای تهیه آن ظرفیتهای محیطزیستی بسیاری به مخاطره میافتد تا یک رول آن تولید شده و در دستگاههای چاپ قرار گیرد. عکسهای دیگر در گزارش تصویری این شماره صمت مربوط به کتابهایی است که در حاشیه خیابانها با عنوان کتابهای دست دوم خرید و فروش میشوند. بخش زیادی از این کتب بهصورت کیلویی خرید و فروش میشوند و عجیبتر آن است که گاه میشنویم ارزش یک روزنامه یا کتاب باطله بیشتر از ارزش خود آن کتاب یا روزنامه است. این اتفاق آنجایی میافتد که کاغذ و انواع آن بهواسطه نقوش چاپی بهتنهایی تبدیل به کالایی ارزشی میشود که معیار ارزشگذاری آن دیگر محتوای نگاشته شده در آن نیست، بلکه شیای بهنام کاغذ است که مدام تولید و بازتولید میشود.