در سال‌های اخیر تعداد زیادی اسناد همکاری میان ایران و روسیه برای تسهیل فعالیت تجاری امضا شده که بارزترین آن همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بود که از سال ۱۳۹۷ آغاز شد تا تجار ایرانی بتوانند کالاهای مشخصی را با تعرفه ترجیحی یا صفر به کشورهای عضو این اتحادیه ارسال کنند. امضای توافقنامه کریدور سبز گمرکی در سال ۱۳۹۵، تعرفه ترجیحی برای صادرات شیلات ایران به روسیه در سال ۱۳۹۴، ایجاد کریدور سبز گمرکی میان ۲ کشور و قانون حمایت از سرمایه‌گذاری متقابل در سال ۱۳۹۵ هم از دیگر اسناد مهم است. پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای هم یکی از مهم‌ترین پیمان‌هایی است که موجب تسهیل در همکاری تجاری با روسیه می‌شود.

با توجه به شرایط روسیه در مواجهه با تحریم‌ها، این کشور تغییر رویکرد به سوی اوراسیا داشته و همکاری با کشورهایی همچون چین، هند، ایران، ترکیه و همسایگان آسیای مرکزی را در اولویت قرار داده که آمار مبادلات تجاری این کشورها با روسیه در ماه‌های اخیر خود گویای شرایط جدید است. در این شرایط جمهوری اسلامی ایران برای روسیه جایگاه ویژه‌ای دارد و تنها کشوری است که در شدت تحریم دست کمی از روسیه ندارد و علاوه برنداشتن هیچ مانع سیاسی و بروکراتیک برای همکاری اقتصادی با روسیه، تولیدات فراوانی دارد که روس‌ها از آنها استقبال می‌کنند.

ضرورت توسعه زیرساخت‌های تجاری

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مازندران در گفت‌وگو با مهر با اشاره به اینکه روابط ایران و روسیه تاریخی پردامنه و پرفراز و نشیب دارد، اما نزدیکی جغرافیایی و نیاز ژئوپلیتیکی روسیه به ایران، همواره حافظ سطح بالای روابط سیاسی بوده است، افزود: متأسفانه حجم مبادلات تجاری دو کشور، حداقل در دوره معاصر، چشمگیر نبوده است. فرج‌الله فتح‌الله‌پور اظهارکرد: با توجه به شرایط ویژه روسیه، گسترش تجارت با ایران در محورهایی همچون همکاری بانکی گسترده برای ایجاد یک نظام پرداخت مناسب و قابل اتکا برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری، تجارت حامل‌های انرژی به‌ویژه گاز، نفت خام و فرآورده‌های نفتی و توسعه بازارهای صادراتی گاز ایران با مشارکت طرف روس، گذردهی بار از کریدور شمال - جنوب به ویژه با تمرکز بر استفاده کامل از ظرفیت و زیرساخت‌های موجود و توسعه زیرساخت‌های جدید، انجام هماهنگی لازم بین ۲ کشور در زمینه استانداردهای اقلام و محصولات مختلف صنعتی و کشاورزی، تبادل محصولات کشاورزی شامل واردات غله از روسیه و صادرات محصولات کشاورزی گرمسیری به روسیه و استفاده از موقعیت ایران برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی و سوآپ محصولات کشاورزی روسیه و دیگر حوزه‌های مرتبط در دستور کار قرار دارد. وی افزود: با توجه به موارد یاد شده و نقش مهم استان مازندران در مسیر کریدور شمال-جنوب و به منظور افزایش تعاملات اقتصادی بین استان مازندران با کشور روسیه، نخستین هیات اقتصادی استان به روسیه سفر کرد. فتح‌الله‌پور با اشاره به نشست‌های مختلف با مسئولان استان‌های روسیه از جمله ولگاگراد گفت: این استان در مسیر کریدور شمال به جنوب قرار دارد و همه بارها از محدوده ولگاگراد در روسیه می‌گذرد، از این روی یکی از استان‌های اصلی به شمار می‌رود زیرا با آستراخان روسیه ارتباط حمل‌ونقل داشته و مکمل هم هستند. وی ایجاد هاب یا مرکز لجستیک بزرگ برای تجارت ولگاگراد را لازم دانست و گفت: چند مرکز بزرگ لجستیک و جاده کنارگذر ولگاگراد در حال ساخت است.

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی مازندران تصریح کرد: با توجه به اینکه طرف روسی در دولت‌های قبلی ایران پروژه‌های سرمایه‌گذاری پیشنهاد داده بود، ضروری است بین روسای دو اتاق مازندران و ولگاگراد تعامل مناسبی برقرار شود و باید محور همکاری روابط بین دولت‌ها باشد و دولت‌ها مسئولیت قبول کنند.

فتح‌الله‌پور بر ضرورت تغییر مسیر تامین نهاده‌های دامی از جنوب کشور به شمال کشور و از طریق ولگاگراد تاکید کرد و گفت: مشکلات و قوانین سختگیرانه گمرک ولگاگراد نیازمند اصلاح است و از سوی دیگر مازندران به‌دنبال ایجاد کریدور سبز گمرکی است.

وی یادآور شد: واردات نهاده‌های دامی از ولگاگراد در مقابل صادرات مرکبات و کیوی به ولگاگراد از دیگر برنامه‌ها است.

محورهای دیپلماسی اقتصادی استان

مازندران در پازل کریدور شمال - جنوب قرار دارد و با توجه به اهمیت این کریدور لزوم همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، آموزشی، فرهنگی و … از دیگر محورهای دیپلماسی اقتصادی استان به شمار می‌رود که در نخستین سفر تجاری و اقتصادی مورد تاکید قرار گرفت. سید محمود حسینی پور، استاندار مازندران در این زمینه گفت: درحال‌حاضر بسیاری از مراودات تجاری از طریق مرز کشور آذربایجان انجام می‌شود در صورتی که مسیر دریایی از منظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی مهم است و از این رو ضرورت توجه به هاب تجاری و ترانزیتی منطقه و تعامل و ارتباط با ولگاگراد از منظر فنی و زیرساختی مهم است. وی در گفت‌وگو با مهر اظهارکرد: باید تعیین شود ظرفیت موجود چیست و چه اقداماتی برای توسعه روابط اقتصادی انجام شود، همچنین برای تقویت موضع ۲ استان برای اجرای چند پروژه که بتوان آن را به صورت مشترک برای منافع ۲ استان اجرا کرد، توسعه روابط دوجانبه باید منجر به تقویت روابط با کشورهای ثالثی مثل هند شود. حسینی‌پور افزود: مشکلاتی در بعضی گروه کالاها وجود دارد و بایستی روش کار سیستمی برای رفع مشکلات مورد توجه قرار گرفته و به گونه‌ای عمل تا منافع دو کشور رعایت شود. استاندار مازندران گفت: پیشنهاد شد کارگروه مشترکی توسط دو استان تشکیل شود که در آن پروژه‌های مورد نظر استان ولگاگراد بررسی شده و پیشنهادهای اجرایی در مدت ۳ ماه ارائه و سپس با حضور استاندار ولگاگراد در استان مازندران قراردادها امضا شود. حسینی‌پور گفت: در طول این ۳ماه افرادی که اعضای این کارگروه هستند تمامی ظرفیت‌های ۲ استان را بررسی کنند زیرا راهبرد اصلی فعال کردن کریدور شمال - جنوب است و نه صرفا ارتباط بین دو استان، لذا در این راهبرد از ظرفیت‌های فراگیر ۲ استان بهره‌مند خواهد شد. وی ادامه داد: نیازمندی‌های روسیه و ایران طی یک‌سال گذشته احصا شد و می‌توان پیرامون آن مذاکره کرد و قرار شد ظرف یک ماه آینده یک جلسه ویدئو کنفرانس بین دو استان برگزار شود تا بعدا کارگروه برای پیگیری مسائل به ایران سفر کند.

حجم مبادلات ۳ برابر می‌شود

اواخر اردیبهشت روسای گمرکات ایران و روسیه در نشستی مشترک ضمن توافق بر تسهیل تجارت و توسعه ترانزیت بین ۲ کشور بر این نکته تاکید کردند در صورت همکاری‌های بیشتر، امکان افزایش ۳ برابری حجم مبادلات میان این دو شریک تجاری وجود خواهد داشت.

براساس آمار گمرک، حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال گذشته حدود ۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون دلار بوده که با این شرایط این کشور توانست عنوان ششمین صادرکننده کالا به ایران را از آن خود کند؛ حال با توجه به توافق صورت گرفته میان ۲ کشور می‌توان گفت این دو کشور دارند جایگاه خود را در سطح مبادلات بهبود بخشند.

رئیس کل گمرک ایران در این دیدار با اشاره به اینکه زمینه‌ها و سرفصل‌های همکاری بین ۲ کشور برای تسهیل تجارت ادامه می‌یابد و با اراده‌ای که بین ۲ کشور وجود دارد توسعه همکاری‌ها و افزایش حجم مبادلات تجاری بیش از پیش خواهد شد. به گفته محمد رضوانی‌فر، علاوه بر تسهیلگری تجارت بین ۲ کشور، گمرک ایران برای ارائه خدمات و تسهیلات ویژه به فعالان اقتصادی مجاز روسیه در قالب کریدور سبز گمرکی آمادگی دارد و این همکاری‌ها با امضای موافقتنامه همکاری در قالب فعالان اقتصادی مجاز بین ۲ کشور گسترش خواهد یافت. علاوه بر موافقتنامه صورت گرفته میان ایران و روسیه رئیس کل گمرک ایران از امضای موافقتنامه سه جانبه ترانزیت بین ایران، روسیه و آذربایجان خبر داد و اعلام کرد با توجه به ظرفیت‌های ترانزیتی بین ۲ کشور و کریدور شمال و جنوب با توسعه همکاری‌ها، حجم ترانزیت بین ۲ کشور افزایش چشمگیری خواهد یافت و با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور و تنوع و حجم تولیدات ۲ کشور با همکاری‌های بیشتر، حجم مبادلات بین ایران و روسیه به بیش از ۳ برابر قابل افزایش است. اما آنچه می‌تواند توان تجاری ۲ کشور را افزایش دهد به استفاده از ظرفیت دریای خزر و توسعه مبادلات دریایی و استفاده از ظرفیت ریلی از مرز سرخس باز می‌گردد، مسیری که می‌تواند ایران را به کشورهای حاشیه دریای خزر متصل کند. روسلان داودف، رئیس گمرک فدراسیون روسیه نیز در این دیدار با اشاره به تسهیل و تسریع امور گمرکی و کمک به فعالان اقتصادی بر هدف افزایش حجم مبادلات بین ۲ کشور تاکید کرد. رئیس گمرک فدراسیون روسیه با اشاره به اینکه یکی از مسیرهایی که به افزایش حجم‌ مبادلات تجاری بین ۲ کشور کمک می‌کند، استفاده از مسیر سبز گمرکی ایجاد شده بین دو کشور است، افزود: افزایش تعداد کالاهای مورد مبادله در این کریدور از جمله کالاهای فناوری منجر به افزایش حجم مبادلات تجاری خواهد شد. روسلان داودف با اشاره به اهمیت توافق سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان در زمینه ترانزیت گفت: هدف ما توسعه ظرفیت ترانزیتی است و در این‌باره، همکاری‌های لازم را انجام می‌دهیم تا ترانزیت افزایش یابد.

سخن پایانی

مازندران در کریدور شمال - جنوب نقش ویژه‌ای دارد و داشتن ۳ فرودگاه و ۳ بندر فعال، ضریب اهمیت این استان را دوچندان می‌کند و تقویت تعاملات با کشورهای همسایه باید به عنوان راهبرد اساسی در استان‌های شمالی مورد توجه قرار گیرد. بنابراین ضرورت توجه به هاب تجاری و ترانزیتی منطقه و تعامل و ارتباط با ولگاگراد از منظر فنی و زیرساختی مهم است. طی نیم سال ۱۶۶ هزار تن ذرت و جو از سوی ولگاگراد و از طریق کشور آذربایجان و... به ایران وارد شد و قرار شد مسئولیت هیات مازندران با معاون هماهنگی امور اقتصادی و گردشگری استانداری مازندران باشد و در این فرآیند اجرایی شدن موضوعاتی همچون تجارت و بازرگانی، گردشگری، صنعت، کشاورزی، دانش‌بنیان و… پیگیری و عملیاتی شود. بنابراین ایجاد هاب بزرگ تجاری و ضرورت تغییر مسیر واردات نهاده‌های دامی از جنوب به شمال فرصتی مناسب برای مازندران در راستای تقویت ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر به شمار می‌رود.