به‌عبارت‌دیگر، به ازای هر کارآفرین، باید ده‌ها نیروی زبده و کارآزموده برای انجام مسئولیت‌ها وجود داشته باشند که نیازی نیست حتما دارای توان و مهارت کارآفرینی باشند. این افراد در واقع سرمایه‌های کارآفرینان به‌شمار می‌روند. در گزارش امروز صمت به اهمیت آموزش و مهارت‌افزایی نیروی انسانی شاغل در معدن پرداخته‌ایم که اهداف کارآفرینان این حوزه با همت آنها محقق می‌شود. آنچه در پی می‌آید، نظرات انوشیروان دلیریان، کارشناس و فعال معدن و احسان موسوی، استاد دانشگاه و فعال معدن در این زمینه است.

متفاوت و منحصربه‌فرد

انوشیروان دلیریان، کارشناس و فعال معدنی: رشته معدن ویژگی‌ها و خصوصیات متفاوتی با بیشتر قریب به‌اتفاق رشته‌های فنی و مهندسی دیگر دارد و بااینکه در تقسیم‌بندی آکادمیک و دانشگاهی در زیرمجموعه رشته‌های فنی و مهندسی قرار می‌گیرد؛ حوزه‌ای میان‌رشته‌ای و متشکل از حوزه‌های گوناگون علوم پایه است. بخش محاسباتی و علوم مرتبط با دانش معدنی این رشته، کاملا مهندسی است و ریشه در رشته ریاضی و فیزیک دارد. بخش مهارت ورزی و تجربی، که در معدن بسیار حائز اهمیت است و وزن بالایی دارد، مربوط به علوم تجربی است و بخش آشنایی با علوم زمین و مسائل مرتبط با شناسایی و نحوه برخورد با مواد گوناگون به رشته زمین‌شناسی برمی‌گردد. حوزه اجرایی این رشته که با ماشین‌آلات و ابزارآلات معدنکاری و استخراج سروکار دارد، زیرشاخه علوم فنی و حرفه‌ای یا رشته دانشگاهی مهندسی مکانیک ماشین‌آلات است. خلاصه اینکه با رشته‌ای سروکار داریم که چنین دامنه وسیعی دارد و نیازمند دانشی گسترده و آگاهی وسیع و عمیق است. از محاسبات و اعداد و ارقام مرتبط با ریاضی-فیزیک و فنی و مهندسی گرفته تا آشنایی با مواد معدنی و تشکیلات زمین‌شناسی و... در اشل و مقیاس علوم مرتبط با زمین و زمین‌شناسی. وقتی حوزه‌ای چنین میدان گسترده‌ای از علوم گوناگون را به خود اختصاص داده و عصاره و چکیده‌ای از این علوم است، بدیهی است که هر فرد مرتبط با این رشته هم باید از سطحی از آگاهی و دانش مرتبط با حوزه فعالیت خود برخوردار باشد. درواقع نقش تخصص، دانش، آگاهی و مهارت در هرکدام از بخش‌های رشته معدن بسیار پررنگ و ضروری است.

آموزش مداوم و ضرورت‌های آن

درباره مزایای آموزش مدام نیروی‌ انسانی باید گفت قطعا استفاده اصولی و درست و به‌جا از ماشین‌آلات و قابلیت‌ها و ویژگی‌های آنها موضوع بسیار پراهمیتی است. استفاده درست و بجا از آنها موجب افزایش طول عمر مفید دستگاه و بهره‌گیری از نهایت راندمان و بازدهی آن ابزار می‌شود. نکته دیگر ایجاد ارتباط مستمر و موثر بین تشکیلات و ساختار منابع انسانی فعال در معادن است. به‌عبارت‌دیگر، وقتی اپراتور ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی تخصص داشته باشد با ادبیات و گفتمان فنی و مهندسی و آنچه طراح و مجری می‌خواهد، بیشتر ارتباط برقرار می‌کند و بهتر آن را درک می‌کند و درک آنها از شرایط، محدودیت‌ها و امکانات بیش از یک تکنسین تجربی یا یک کارگر ساده است. مورد بعدی که اهمیت بسیاری دارد، رعایت ایمنی و بهداشت محیط کار است. داشتن دانش و آگاهی نسبت به محیط کار و ابزار و وسایلی که استفاده می‌شود ایمنی و بهداشت محیط کار را بالا خواهد برد. معدنکاری با پدیده «زمین» و موادی که از دل آن استخراج‌ می‌شود، سروکار دارد. بنابراین کسی که در این حوزه فعالیت می‌کند باید شناخت کافی نسبت به این شاخه علمی هم داشته باشد تا در مرحله بعد بتواند، ارتباط موثری بین توانایی علمی و مهارت فنی و اجرایی برقرار کند و از این مجموعه برای شناسایی مواد معدنی، استخراج و فرآوری بهره ببرد. پس کسی که آموزش کافی را دیده باشد با ۲ مسئله منابع طبیعی و محیط‌زیست آگاهانه‌تر مواجه می‌شود و علاوه بر معدنکاری به مسائل مرتبط با حفظ و حراست از طبیعت هم اهمیت بیشتری می‌دهد که این هم یکی از محاسن بزرگ آموزش به نیروهای اجرایی معدن است.

مقایسه هزینه-فایده

احسان موسوی، استاد دانشگاه و فعال معدنی: موسسه نگهداری و تجهیزات ژاپن در تعریف ویژگی‌های اپراتور ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی توانایی تنظیم شرایط بهینه، توانایی نگهداری تجهیزات در شرایط بهینه، توانایی کشف کارکردهای غیرعادی تجهیزات و درنهایت توانایی اصلاح خرابی‌ها را مورد تاکید قرار داده است. به‌صورت کلی باید گفت با توجه به اینکه حدود نیمی از هزینه‌های معدنکاری مرتبط با ماشین‌آلات و تجهیزات است ازاین‌رو هدایت تجهیزات با استفاده از نیروهای کاردان، آموزش‌دیده و متعهد، امری ضروری و غیرقابل‌انکار به شمار می‌رود. البته برای کاروری ماشین‌آلات امروزی، که تکنولوژی چندان بالایی هم نیاز ندارند، حداقل برخورداری از دیپلم فنی ضروری است اما به استناد آمار سال ۱۳۹۸ سطح سواد اپراتورها به شرح زیر بوده است: ۲ درصد فاقد سواد، ابتدایی ۵۱ درصد، زیر دیپلم ۲۴ درصد، دیپلم ۲۰ درصد و فوق‌دیپلم ۳ درصد. چندی پیش هم که ایمیدرو، مجری طرح توانمندسازی فارغ‌التحصیلان بخش معدن و صنایع معدنی فراخوانی برای دوره تربیت رایگان کارور دستگاه حفاری را اعلام کرد که در میان شرایط داوطلبان برخورداری از حداقل مدرک تحصیلی راهنمایی قیدشده بود. باوجود هزینه‌های سرسام‌آوری که شرکت‌ها در جهت خرید و تعمیرات متحمل می‌شوند، بسیار ضروری است. شرکت‌های معدنی با انتخاب و آموزش صحیح اپراتور می‌توانند از توقف‌های طولانی‌مدت از یک‌سو و از سوی دیگر بروز خطاهای احتمالی بنا به موارد فنی در ناوگان بارگیری و باربری جلوگیری کنند. پس در صورت ورود تکنولوژی‌های به‌روز و پیشرفته، لزوم استفاده از نیروهای متخصص را به همراه خواهد آورد که دیر یا زود اتفاق می‌افتد، زیرا نقش کلیدی ماشین‌آلات به‌روز در مسیر توسعه و پیشرفت جوامع امری بدیهی است.

نقاط قوت و ضعف

مزیت‌های این مهم را می‌توان به‌صورت تیتروار در موارد زیر خلاصه کرد: بهره‌وری بهینه، کاهش هزینه‌ها با درگیر کردن مهندسان مرتبط به‌صورت مستقیم با فرآیند بارگیری و باربری، ایجاد خلاقیت و نوآوری در فرآیندهای عملیاتی، ارتباط دوسویه و موثر تکنولوژی روزآمد با اپراتورهای دارای تخصص، سهولت انتقال مفاهیم و درک مسائل مرتبط در آموزش به نیروهای دارای تخصص مرتبط. اما درباره معایب این روش هم باید گفت استفاده از نیروهای ماهر و آموزش‌دیده بار اقتصادی و مالی بیشتری را برای شرکت‌ها به دنبال خواهد داشت که با توجه به مزیت‌های موجود این مورد نیز محلی از اعراب نخواهد داشت.

مشوق و محرک

برگزاری دوره‌های آموزشی و مهارت افزایی و همین‌طور تشویق و ترغیب فارغ‌التحصیل‌های رشته معدن برای انجام مسئولیت‌های اجرایی جزو مسئولیت‌های مهندسی معدن است و ارائه گواهینامه‌های معتبر و معرفی به شرکت‌های متقاضی مشوق‌هایی است که زمینه ورود جامعه هدف را میسر می‌کند و به نتیجه رسیدن این هدف با توجه به افزایش نیاز شرکت‌های معدنی سرعت خواهد گرفت.استفاده از نیروهای ماهر و متخصص در جایگاه اپراتور و برای انجام امور فنی و عملیاتی، علاوه بر اینکه آسیب وارده به ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی را به حداقل می‌رساند، کاهش مخاطرات زیست‌محیطی را به همراه خواهد آورد.

سخن پایانی

در این چند دهه حرکت ما کاملا خلاف جهت مسیر درست معدنکاری بوده است و به‌جای اینکه روی مهارت محوری و آموزش‌های تجربی و میدانی همزمان با آموزش تئوریک کار شود، بر آموزش‌های کاملا تئوریک و دانشگاهی تمرکز کرده‌ایم. از طرف دیگر برای تربیت نیروهای اپراتوری دستگاه‌ها و ماشین‌آلات معدنی هم به‌جای اینکه دانش و تخصص در کنار تجربه و مهارت قرار گیرد تا هم‌افزایی دوچندانی ایجاد شود، فقط روی تجربه تاکید شده و این نقیصه با قرار گرفتن این دو طیف نیروی انسانی فعال در کنار هم بدون درک و زبان مشترک در کنار هم، ‌شکلی فرساینده به خود گرفته است. درباره با توجه به اهمیت موضوع، این بحث را بازهم پی خواهیم گرفت.