خودکفایی شدنی است
آمارها و گزارش‌های فائو (سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد) نشان می‌دهد ظرفیت ایران در تولید محصولات کشاورزی بالاست؛ به این معنا که کشاورزان ایرانی علاوه بر تامین نیازهای داخلی، می‌توانند مایحتاج کشورهای منطقه را نیز تولید و عرضه کنند.
به‌نظر می‌رسد اظهارنظرهایی از این دست، این امر را برای وزارت کشاورزی مسجل کرد که ما می‌توانیم در تولید محصولات استراتژیکی چون گندم، برنج، جو، پنبه و شکر به خودکفایی برسیم. حال این پرسش مطرح است که آیا ایران که همواره با خشکسالی‌های پیاپی مواجه است امکان خودکفایی در این محصولات کشاورزی را دارد؟ کارشناسان حوزه کشاورزی بر این باورند که خودکفایی وابستگی به واردات کالاهای اساسی و کشاورزی را کاهش و میزان خروج ارز را تقلیل می‌دهد؛ همچنین زمینه‌های افزایش صادرات و سودآوری را فراهم می‌کند. آنچه مسلم است مهم‌ترین کارویژه و مزایای خودکفایی، ایجاد امنیت غذایی است و به‌نظر می‌رسد با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده بهینه از منابع محدود آب و خاک رسیدن به این مهم چندان دور از انتظار نیست.
خودکفایی با افزایش بهره‌وری
حمید دبیری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس در گفت‌وگو با صمت، گفت: وزارت کشاورزی تلاش دارد در یک برنامه پنج‌ساله، میزان بهره‌وری در محصولات کشاورزی را افزایش دهد و این‌گونه به خودکفایی نزدیک شود؛ به‌معنای دیگر این وزارتخانه برنامه افزایش میانگین تولید در هکتار را دنبال می‌کند. به‌گفته این مقام مسئول بهره‌وری به‌معنای استفاده از دانش روز در تولید محصولات کشاورزی است و ارتباطی با افزایش میزان مصرف آب ندارد. وی با تاکید بر اینکه وزارت کشاورزی برنامه افزایش سطح زیر کشت را در دستور کار ندارد، خاطرنشان کرد: وزارت کشاورزی بیش از هر نهاد دیگری می‌داند که ایران با تنش‌های آبی درگیر است؛ از این رو تلاش دارد با همین حجم آب مصرفی میزان تولید را ۲ برابر کند؛ به‌عنوان مثال وزارتخانه اجرای طرح جهش تولید در دیمزارها را با همین هدف شروع کرد. در پیش گرفتن این سیاست افزایش تولید را به همراه آورد؛ تا جایی که در امسال کشت گندم در دیمزارهای استان فارس میزان برداشت در هر هکتار به هزار و ۳۵۰ کیلو رسید، این در حالی است که سال گذشته میزان برداشت گندم دیم در استان فارس در هر هکتار حدود ۳۰۰ کیلوگرم بود. وی با اشاره به مصرف بهینه کود در سال گذشته، تصریح کرد: میزان بهره‌گیری از بذر گواهی‌شده افزایش یافت و آرایش کشت نیز تغییر کرد؛ به‌عنوان مثال با روش‌های به‌زراعی میزان تولید را افزایش و مصرف آب را تقلیل دادیم. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس در پاسخ به این پرسش که خودکفایی در محصولات استراتژیک تا چه میزان به امنیت غذایی کمک خواهد کرد؟ گفت: افزایش تولید در نزدیک شدن به امنیت غذایی موثر است و وزارتخانه تلاش دارد علاوه بر افزایش تولید، زمینه‌های تولید باکیفیت را فراهم کند. البته اکنون هم باقیمانده سموم در غلات وجود ندارد، اما این موضوع مد نظر وزارتخانه قرار گرفته که غلات باکیفیتی تولید کنیم.
خودکفایی در ۵ محصول استراتژیک
وزیر جهاد کشاورزی گفت: وزارت کشاورزی تلاش دارد در تولید ۵ محصول استراتژیک گندم، برنج، جو، پنبه و شکر به خودکفایی ۱۰۰ درصدی برسد.
محمدعلی نیکبخت گفت: در سایر محصولات متعهد شدیم با استفاده از ظرفیت‌های داخلی، ضریب خودکفایی را افزایش دهیم و به ۹۰ درصد برسانیم. سایر نهادها باید در کنار وزارت جهاد کشاورزی باشند و باور داشته باشیم اهمیت امنیت غذایی از امنیت نظامی کمتر نیست.
نیکبخت با اشاره به کشاورزی دانش‌بنیان تصریح کرد: کشت با استفاده از فنون دانش‌بنیان بهره‌وری را باتوجه به منابع پایه محدود در آب و خاک افزایش می‌دهد و میزان تولید محصولات کشت‌شده در واحد سطح بیشتر خواهد شد.
وزیر جهاد کشاورزی در ادامه اضافه کرد: فاصله برداشت بین استان‌ها باید کاهش پیدا کند. درحال‌حاضر در برخی استان‌ها عملکرد کشت گندم، برداشت ۱۱ تا ۱۲ تن بوده و در استان دیگر این عدد به ۱.۵ تا ۲ تن می‌رسد. این کاهش فاصله عملکرد در استان‌ها ممکن نیست؛ مگر با توسعه کشاورزی دانش‌بنیان.
خودکفایی غیرممکن نیست
محمدرضا رضاپناه، کارشناس حوزه کشاورزی در گفت‌وگو با صمت، خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک را غیرممکن ندانست و گفت: بی‌تردید خودکفایی در تولیدات کشاورزی با در نظر گرفتن تمهیداتی میسر و شدنی است؛ مشروط به اینکه بخواهیم با برنامه پیش برویم. وی با اشاره به تجربه سایر کشورها در خودکفایی محصولات استراتژیک، خاطرنشان کرد: کشاورزان چینی آب را به دورترین نقطه بیابانی این کشور رسانده‌اند و اقدام به تولید محصولات ارگانیک می‌کنند و این‌گونه علاوه بر استفاده نکردن از کود شیمیایی، به بازآفرینی خاک آن منطقه نیز کمک می‌کنند. این کارشناس حوزه کشاورزی در پاسخ به این پرسش که آیا هم‌اکنون از حداکثر توانایی و ظرفیت‌های خود در تولید محصولات کشاورزی بهره می‌گیریم؟ گفت: بی‌تردید پاسخ این پرسش منفی است و همین موضوع این ذهنیت را برای برخی افراد ایجاد کرده که ما نمی‌توانیم در تولید محصولات کشاورزی به خودکفایی برسیم. شیوه تولید در ایران مناسب نیست، این در حالی است که نیروی انسانی و منابع قابل‌توجه، امکان تولید در حجم بالا را برای ما فراهم کرده است.
موفقیت عربستان در تولید محصولات ارگانیک
رضاپناه با تاکید بر موفقیت عربستان در تولید محصولات ارگانیک، تصریح کرد: عربستان نیز مانند ما با تنش‌های آبی جدی درگیر است، اما این کشور با برنامه‌ریزی و مدیریت آب، تولید محصولات ارگانیک را در دستور کار قرار داد و امروز در مساحتی بالغ بر ۳۶ هزار هکتار محصولات ارگانیک را کشت می‌کند، این در حالی است که در ایران سطح زیر کشت محصولات ارگانیک محدود به ۷ هزار هکتار است. وی با بیان اینکه سود واردات بیش از تولید است، تاکید کرد: افت ارزش ریال در برابر دلار شوق واردات در ایران را دوچندان کرد، اما باید معادله به‌گونه‌ای تغییر کند که انگیزه برای صادرات ایجاد شود.
به‌گفته این کارشناس حوزه کشاورزی طرح خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک برپایه‌های غیرعلمی بیان نشده و امکان تحقق آن کم نیست. رضاپناه با اشاره به تدوین الگوی کشت، گفت: به‌نظر می‌رسد الگوی کشت متناسب با منافع کشاورزان ازسوی برخی انجمن‌های تولیدی تغییر و دستکاری می‌شود؛ به‌عنوان نمونه ممکن است در یک سال تقاضا برای صادرات یک محصول کشاورزی مانند پیاز قابل‌توجه شود؛ از این رو کشاورزان به کشت این محصول ترغیب می‌شوند. با افزایش حجم صادرات این محصول تنظیم بازار داخلی برهم می‌ریزد و به‌تبع آن وزارت کشاورزی مجبور به منع صادرات این محصول می‌شود؛ در حالی که اگر کشاورزان براساس الگوی کشت رفتار می‌کردند، بی‌تردید این اتفاقات رخ نمی‌داد. وی در پاسخ به این پرسش که وزارت جهاد کشاورزی برای تحقق خودکفایی در تولید این ۵ محصول استراتژیک چه اقداماتی باید انجام دهد؟ گفت: باید ایرادها را پیدا و برای رفع آنها چاره‌اندیشی کرد. ذهن مردم نباید مخدوش شود و باید به «ما می‌توانیم» باور داشته باشیم. تغییر اقلیم در ایران دارای بار منفی است، اما در چین با در پیش گرفتن سازکارهایی میزان بارندگی در یک منطقه را افزایش دادند و این‌گونه تغییرات اقلیمی ایجاد کردند. این کارشناس حوزه کشاورزی با تاکید بر اینکه با راه‌حل‌های فنی امکان تامین آب وجود دارد، تصریح کرد: درحال‌حاضر میزان تولید گندم در خوزستان افزایش پیدا کرده است؛ پس می‌توان بدون افزایش سطح زیرکشت، حجم تولید را افزایش و ضایعات در کشاورزی را کاهش داد. با تصاعدی شدن ماده عالی خاک امکان افزایش تولید محصولات کشاورزی فراهم خواهد شد. وی با اشاره به تجربه کشت زیتون در یک منطقه خشک و کم‌آب کشور، اضافه کرد: باید از تجربه و دانش کشاورزانی که در مناطق کم‌آب اقدام به کشاورزی کردند بهره بگیریم. امنیت غذایی مقوله پیچیده‌ای است و می‌توان با برنامه شرایط تحقق آن را در کشور فراهم کرد.
سخن پایانی
بعد از جنگ روسیه و اوکراین و افزایش چند برابری نرخ مواد غذایی در جهان دولت‌ها به این فکر افتادند که تا جایی که امکان دارد ذخایر استراتژیک خود را افزایش دهند و زمینه‌های امنیت غذایی را فراهم کنند، زیرا در عصر مدرن امنیت ملی با امنیت غذایی گره خورده است؛ بر همین اساس وزارت کشاورزی خودکفایی در تولید ۵ محصول استراتژیک را در دستور کار خود قرار داده و کارشناسان این حوزه نیز بر این باورند که این مهم شدنی است؛ مشروط به اینکه با برنامه پیش برویم.
