عصر سیطره دلار به پایان می‌رسد؟
جمهوری اسلامی ایران قریب به دو دهه است که تمایل به عضویت دائم در سازمان همکاری‌های شانگهای دارد. با این حال بنا به دلایل گوناگون تاکنون چنین امری محقق نشده بود.
تا اینکه در نهایت در ۱۳ تیر و در بیست و سومین نشست سران سازمان همکاری شانگهای که به صورت مجازی و به ریاست هند برگزار شد، عضویت جمهوری اسلامی ایران در این سازمان به صورت رسمی اعلام شد. فعالان اقتصادی معتقدند که پیمان شانگهای در صورتی‌که طبق سازکارهای اقتصادی پیش برود، به توسعه تجارت کشور کمک خواهد کرد. اگر در آن‌سوی سکه پیمان شانگهای، مسائل سیاسی نسبت به مسائل اقتصادی در اولویت قرار بگیرند، این پیمان نیز تاثیر بسزایی در توسعه اقتصاد و تجارت کشور نخواهد داشت. صمت در این گزارش به مزیت‌های عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای پرداخته است.
توانمندی‌های ثابت شده و غیرقابل انکار ایران
تارنمای رادیوی بین‌المللی چین در گزارشی به قلم محمدرضا منافی کارشناس حوزه چین و مسائل آسیا نوشت بیست‌وسومین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای که روز ۴ژوئیه ۲۰۲۳ مصادف با ۱۳ تیر به میزبانی هند و طور مجازی برگزار شد، اهمیتی ویژه و مضاعف هم برای جمهوری اسلامی ایران و هم برای همه کشورهای عضو این سازمان داشت و کشورهای عضو مراتب خرسندی خود را از عضویت ایران به عنوان کشوری با توانمندی‌ها و ظرفیت‌ها فراوان اقتصادی، انرژی، تجاری، امنیتی- دفاعی و ترانزیتی ابرازکردند. یکی از دستور کارهای مهم این دوره از نشست‌های سران سازمان همکاری‌های شانگهای، تصویب عضویت کامل و دائم ایران در این سازمان بود. بدین ترتیب، ایران که تاکنون رسما عضو ناظر این سازمان بود، بعد از هند و پاکستان، به عنوان نهمین عضو دائم سازمان همکاری‌های شانگهای تصویب شد.
از آنجا که سازمان همکاری‌های شانگهای در سال ۱۹۹۶ به عنوان یک سازمان اوراسیایی و میان دولتی برای تقویت همکاری‌های چندجانبه اقتصادی، امنیتی و سیاسی و با هدف ایجاد موازنه در برابر نفوذ امریکا و ناتو در منطقه پایه‌گذاری شد، بنابراین اهداف و رویکردهای این سازمان، در مجموع همسو و هم جهت با اهداف و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران است و به‌طور طبیعی عضویت ایران به عنوان کشوری با ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و ظرفیت‌های منحصر به فرد در منطقه در سازمان همکاری‌های شانگهای، بدون تردید یک پل همکاری برد-برد ایجاد خواهد کرد.
ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ویژه جمهوری اسلامی ایران از جمله ذخایر عظیم نفت و گاز، واقع شدن در جغرافیای منحصر به عنوان یک چهارراه تراتزیت در راهبردی‌ترین مسیر کریدور شرق به غرب و جنوب به شمال و همچنین توانمندی‌های ثابت شده و غیرقابل انکار ایران به عنوان یک قدرت دفاعی برتر منطقه و نقش غیرقابل انکار آن در تقویت امنیت، صلح و ثبات منطقه از جمله نکات بسیار مهمی است که همه اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای به‌خوبی نسبت به آن واقف هستند و نقش و جایگاه ایران به عنوان قطب انرژی و عامل ثبات و امنیت منطقه را به‌خوبی درک می‌کنند. علاوه بر این، چین به عنوان مبتکر طرح جهانی و عظیم کمربند-راه که توجه تمام کشورهای جهان را به خود جلب کرده، به خوبی نسبت به ویژگی‌های ایران به عنوان شریک مسیر تاریخی «جاده ابریشم» برای توسعه طرح کمربند-راه آگاه است و برای گسترش این طرح عظیم اقتصادی و تجاری به سمت بازارهای خاورمیانه، افریقا، مدیترانه و مغرب زمین، نگاه ویژه به مسیر ایران دارد.
از سوی دیگر، ایران به عنوان کشوری مستقل که همچون برخی دیگر اعضای کلیدی سازمان همکاری‌های شانگهای نظیر چین و روسیه، تحت تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه امریکا قرار دارد و این تحریم‌ها، تنگناها و مشکلات اقتصادی و تجاری زیادی برای ایران درپی داشته، به‌دنبال آن است تا از طریق عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه و گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای همسو، ضمن افزایش مبادلات تجاری خود با کشورهای مختلف، از آثار تحریم‌های غیرقانونی امریکا بکاهد. از این رو عضویت ایران در یک نهاد اقتصادی و سیاسی قوی مثل سازمان همکاری‌های شانگهای که چین از اعضا و پایه‌گذاران اصلی آن است، می‌تواند یک فرصت طلایی برای جمهوری اسلامی ایران باشد و متقابلا، یک امتیاز قابل توجه برای سازمان همکاری شانگهای خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران که جدا از روابطش با سازمان همکاری‌های شانگهای، روابط و مناسباتی در هم تنیده و راهبردی با کشورهای عضو این سازمان از جمله چین و روسیه دارد، با ورود به جمع اعضای دائم این سازمان، فرصت‌ها و زمینه‌های بیشتری برای همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای عضو به‌دست خواهد آورد. تقویت همکاری‌های تجاری و اقتصادی میان کشورهای منطقه، عملا به معنی تقویت مناسبات سیاسی و بهبود شرایط امنیت و ثبات منطقه خواهد بود.
فعالیت‌ها و اهداف سازمان همکاری‌های شانگهای
سازمان همکاری‌های شانگهای در حوزه‌های مختلف امنیتی، انرژی، فرهنگی و همچنین اقتصادی فعالیت می‌کند. از دغدغه اصلی این سازمان می‌توان به مسائل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری اشاره کرد. اهداف سازمان همکاری‌های شانگهای عبارت است از: توسعه همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی، تقویت اعتماد و حسن همجواری، حفظ ثبات در کشورهای عضو، حفظ صلح، ثبات و امنیت در منطقه، مبارزه با تروریسم، قاچاق انسان و مواد مخدر، اهمیت سازمان همکاری‌های شانگهای، سازمان شانگهای بیشترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی در جهان را دارد، بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای است که نقش موازنه گر در برابر پیمان ناتو ایفا می‌کند، ۲۰ درصد کل جمعیت دنیا را دارد، ۴ قدرت اتمی دنیا یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان عضو این سازمان هستند، ۲ عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل عضو این سازمان هستند، اعضای سازمان شانگهای نزدیک به ۲۵ تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارند، همچنین بیش از نیمی از منابع جهان در این منطقه قرار دارند و تولید ناخالص داخلی معادل یک پنجم اقتصاد جهان است.
فضایی برای همکاری و تعامل منطقه‌ای
مهرداد کیایی، هماهنگ‌کننده ملی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای درباره مزایای اقتصادی عضویت ایران در سازمان شانگهای گفت: ایران، ظرفیت‌های بسیار خوب و گسترده‌ای در زمینه‌های اقتصادی، مسیر‌های مواصلاتی، کریدور‌ها، ترانزیت، انرژی، علم و فناوری و بهداشت و سلامت دارد و این ظرفیت‌ها می‌تواند به عنوان ارزش‌افزوده در این سازمان مطرح باشد و با توجه به نیاز به این ظرفیت‌ها، عضویت ایران می‌تواند در این سازمان، تحول ایجاد کند.
کیایی با اشاره به ماهیت سیاسی - امنیتی سازمان همکاری‌های شانگهای افزود: این سازمان بر اساس نیاز‌های سیاسی - امنیتی تشکیل شده و همکاری اعضا هم تا حد زیادی در این حوزه، گسترش یافته، اما به موازات فعالیت در این حوزه، همکاری‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی، رسانه‌ای، گردشگری و دیگر زمینه‌ها نیز مطرح است.
کیایی همچنین درباره مزیت‌های سیاسی - امنیتی پیوستن ایران در سازمان شانگهای گفت: ایران در زمینه امنیتی، تجربیات بسیار ارزنده‌ای در مبارزه با گروه‌های تروریستی و افراطی در منطقه به ویژه در سوریه و عراق دارد که از ارزش بالایی برخوردار است و کشورهای عضو حتی قبل از عضویت کشورمان اعلام کردند که منتظر الحاق ایران هستند تا از دیدگاه‌ها و تجربیات ما استفاده کنند.
وی افزود: عضویت ایران در این سازمان، حضور در جلسات سطح بالا و برقراری ارتباط با کشورهای عضو، ناظر و شرکای گفت‌وگو، خنثی‌کننده تلاش برخی کشور‌ها برای منزوی کردن کشورمان است و فضای جدیدی را برای همکاری و تعامل منطقه‌ای ایجاد می‌کند.
مدیریت زنجیره تولید تا مصرف
محمدپارسا نجفی، کارشناس روابط بین‌الملل با اشاره به پیامدهای اقتصادی اجلاس شانگهای برای اعضا یادآور شد: عضویت در این پیمان از جنبه اقتصادی نیز برای اعضا دارای مزیت‌هایی است زیرا می‌تواند زنجیره تولید تا مصرف را مدیریت و هماهنگ کند، اتفاقی که پس از تحریم‌های روسیه توسط غرب رخ داد و روسیه و ایران توانستند بازار مصرف مشتریان خود را مدیریت و هماهنگی کنند از یک سو صادرات نفت، گاز و انرژی روسیه به هند و از سوی دیگر صادرات نفت ایران به چین افزایش پیدا کرد.
وی سازمان شانگهای را در حال تبدیل به یک بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا تعریف کرد و افزود: این سازمان زمینه‌های همکاری در مسائل گوناگون نظامی، امنیتی، مالی و اقتصادی از جمله حمل، نقل انرژی و مانند آن را فراهم می‌کند بنابراین با عضویت کشورما در این پیمان یک روند برد برد برای همکاری اعضای شانگهای با ایران به وجود آمده است.
این کارشناس روابط بین‌الملل یکی از نگرانی‌های مصرف‌کنندگان عمده مانند چین و هند را حفظ روند تولید تا صادرات نفت از خلیج‌فارس دانست و ادامه داد: با پیوستن ایران به پیمان شانگهای این اطمینان خاطر برای مصرف‌کنندگان بزرگی مانند چین، هند و پاکستان، ایجاد می‌شود، مسئله بعدی تامین مالی است که ایران به دلیل تحریم‌های ظالمانه غرب با مشکل انتقال منابع ارزی و ارتباطات بانکی روبه‌رو بوده و این مشکل در سازمان شانگهای قابل حل خواهد بود.
به گزارش ایمنا، نجفی پیوستن ایران به این سازمان را دستاورد تمایل ایران و دیگر اعضای عضو این سازمان دانست و گفت: در زمینه مسائل امنیتی نیز ایران یکی از کشورهای آسیب دیده از تروریسم، موج آوارگان و قاچاق مواد مخدر است و یکی از اهداف اولیه تشکیل شانگهای مبارزه با این چالش‌ها بوده است، بنابراین می‌توان از این فرصت برای همکاری‌های مشترک در زمینه کنترل قاچاق مخدر و موج تروریسم استفاده کرد.
وی درباره روند ده ساله پیوستن ایران به این اجلاس نیز افزود: دولت گذشته غربگرا و فاقد اندیشه‌های نوآورانه بود، اما دولت سیزدهم با دید جامعی که به کشورهای جهان دارد، همکاری‌های شرقی یعنی توسعه روابط با کشورهای چین، جنوب آسیا و منطقه را در اولویت قرار داده است.
این کارشناس روابط بین‌الملل بهره‌مندی از همکاری‌های اقتصادی، امنیتی، مالی و سیاسی را از مزایای عضویت در سازمان شانگهای بیان کرد و افزود: این پیمان دارای مزیت‌های بسیار زیادی است که باعث می‌شود کشورهای خارج از این گستره مانند ترکیه، کامبوج و مناطق جنوب شرق آسیا خواستار پیوستن به آن باشند، اهمیت شانگهای در بعد اقتصادی نیز بسیار قابل توجه است، به ویژه در بخش ارتباطات جاده‌ای کریدور شمال جنوب و یا کریدور شرق به غرب که از آن به عنوان یک جاده کمربند یا احیای جاده ابریشم یاد می‌شود.
سخن پایانی
این روزها که موضوع دلارزدایی و پایان دادن به سیطره دلار امریکا در اقتصاد جهانی و مقابله با یکجانبه‌گرایی و ترویج چندجانبه گرایی در جهان بیش از هر زمان دیگر مطرح است و حتی کشورهایی کلیدی از دوردست‌ترین نقاط کره زمین از جمله کشورهای حوزه امریکای لاتین به روند دلارزدایی از اقتصاد خود پیوسته‌اند، افزوده شدن به تعداد اعضای اثرگذار در سازمان هایی نظیر سازمان همکاری شانگهای و بریکس بدون تردید می‌تواند آنها را در تحقق اهداف‌شان از جمله مقابله با یکجانبه گرایی‌ها و برتری جویی‌های امریکا، پایان دادن به عصر سیطره دلار و ایجاد واحدهای پولی جایگزین و تجارت عادلانه به پیش براند.
