مسیر پرپیچ‌وخم صادرات مرکبات
باوجود سال‌ها مراودات تجاری در این حوزه، صادرات با روش سنتی و همراه با مشکلات عدیده انجام می‌شود که علاوه بر کاهش سود کشاورزان، درآمد ارزی کشور را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
باوجود سال ها مراودات تجاری در این حوزه، صادرات با روش سنتی و همراه با مشکلات عدیده انجام می شود که علاوه بر کاهش سود کشاورزان، درآمد ارزی کشور را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. این در حالی است که به گفته بسیاری از کارشناسان می توان با شناسایی مشکلات و ارائه راه حل ها، از مسیر بهره وری در این حوزه، نه تنها آورده اقتصادی را افزایش داد، بلکه فشار کمتری به منابع آبی کشور وارد کرد. در همین راستا، به تازگی محمود حسینی پورنوری، استاندار مازندران از انعقاد قرارداد یک میلیارد دلاری صادرات مرکبات مازندران به چین خبر داد. درنتیجه صادرکنندگان و کشاورزان مازندرانی با رعایت استانداردهای بسته بندی و توجه به کیفیت کالا برای صادرات مرکبات به چین آماده می شوند. بااین همه، صادرات محصولات کشاورزی همچنان مشکلاتی دارد. صمت در این گزارش به بررسی مشکلات موجود در مسیر صادرات محصولات کشاورزی پرداخته است.
زیرساخت ارسال میوه به روسیه فراهم نیست
صدرالدین نیاورانی، نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی، در پاسخ به این پرسش که وزارت کشاورزی از دریافت مجوز صادرات مرکبات شمال به چین خبر داده است آیا در عمل توانست محموله ای به این کشور صادر کند؟ گفت: وزارت کشاورزی با چین یک قرارداد کلی برای صادرات مرکبات منعقد کرد اما از آنجایی که زیرساخت ها برای صادرات فراهم نیست نتوانست تا به امروز محموله ای به این کشور صادر کند.
وی در توضیح فراهم نبودن زیرساخت های صادراتی، تصریح کرد: جزییاتی درباره حجم محموله، نحوه بسته بندی و سایر موارد ارائه نشده و هنوز اقدامی عملی برای صادرات مرکبات به چین انجام نشده است.
این فعال اقتصادی ادامه داد: وزارت کشاورزی امتیاز خاصی برای صادرکنندگان در نظر نمی گیرد و از طرف دیگر تمایلی برای همکاری با آن ها از خود نشان نمی دهد آنها می خواهند خود مستقیم اقدام به صادرات کند این در حالی است که این وزارتخانه تجربه و دانش کافی در زمینه صادرات ندارد؛ این وزارتخانه یکسری قرارداد با کشورهایی چون روسیه و چین منعقد می کند اما حتی نمی داند چگونه قرارداد بنویسد که بتوانند آنها را اجرا کنند.
نیاورانی با بیان اینکه موافقت های اولیه برای تهاتر میوه با پاکستان انجام شده است، گفت: فصل برداشت میوه های پاکستانی از اوایل دی آغاز می شود از این رو اقدامی در زمینه تهاتر با پاکستان نیز انجام نشده و ممکن است در ماه های آینده شاهد تهاتر میوه با پاکستان باشیم.
به گفته نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی؛ قرار بود قراردادی برای صادرات کیوی ایران با چین و هندوستان منعقد شود که تا امروز اقدامی در این زمینه انجام نشده است. همچنان مشکل صادرات کیوی ایران به هندوستان پابرجاست و کیوی ها در درخت ها مانده و بازار و خریداری ندارند. روس ها کیوی مورد نیاز خود را از ایتالیا وارد می کنند اما از ایران کیوی وارد نمی کنند. وی فقدان کانتینرهای یخچالی را عامل مهم در کاهش حجم صادرات عنوان کرد و افزود: روسیه کیفیت محصولات ایرانی را تأیید می کند اما از آنجایی که زیرساخت های صادراتی ما فراهم نیست آنها نیازهای خود را از بازارهای دیگر تأمین می کند. تا به امروز روند صادرات میوه چشمگیر نبوده است میوه به عراق و امارات صادر می شود اما این رقم قابل توجه نیست همچنین بازار عراق فصلی است و نمی توان به آمار صادراتی به این کشور تکیه کرد.
کمترین برنامه ریزی عملیاتی برای صادرات مرکبات
ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران درباره انعقاد تفاهمنامه صادرات مرکبات ایران به چین به صمت گفت: هنوز به طور رسمی قراردادی بین ایران و چین امضا نشده و متن موردتوافق، تنها یک پروتکل دولتی بین وزارت جهاد کشاورزی و طرف مقابل است. این پروتکل، یک سند زیرساختی درباره قرنطینه های گیاهی و شرایط صادرات محصولات به شمار می رود.
وی با اشاره به آمار صادرات پرتقال کشور اظهار کرد: براساس برنامه ریزی های انجام شده، امسال در کشور بیش از ۵ میلیون تن پرتقال تولید خواهد شد.
این در حالی است که بازار مصرف داخلی این محصول، حدود ۲ . ۵ میلیون تن است؛ درنتیجه باید برای صادرات حدود ۲ میلیون تن پرتقال برنامه ریزی کنیم. البته در ابتدای راه هستیم و باید منتظر بمانیم تا ببینیم نتیجه چه می شود.
رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران ضمن تاکید بر توجه به بازار چین و سرمایه گذاری ویژه در این بازار هدف، افزود: براساس آمار گمرک، سال گذشته ۱۳۷ هزار و ۳۱۰ تن پرتقال از کشورمان به کشورهای گوناگون صادر شده که چین مقصد این آمار صادراتی نبوده است. این موضوع حاکی از آن است که زمینه صادرات مرکبات به چین، با ارسال پرتقال به سایر کشورها فراهم شده است. در اصل، مرکبات ایران با کسب نظر موافق کشورهای هدف، موفق به جذب بازار چین شده است.
عدم آشنایی با بازارهای بین المللی
قاسمی با انتقاد از نبود برنامه ریزی مناسب در زمینه صادرات محصولات کشاورزی، گفت: دو نوع برنامه ریزی برای صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد؛ برخی از برنامه ها قابل عملیاتی شدن هستند و برخی دیگر تنها روی کاغذ می مانند. درباره صادرات مرکبات و محصولات کشاورزی، ما کمترین برنامه ریزی عملیاتی را داریم. برنامه ریزی برای صادرات بر عهده حاکمیت است تا پس از هماهنگی بین نهادها و مهیا شدن زیرساخت ها، تولیدکننده اقدام به صادرات کند.
وی درباره راهکاری برای بهبود وضعیت فعلی اظهار کرد: بهترین راهکار این است که مسئولان برای تصمیم گیری از نظرات کارشناسی فعالان بازار و کشاورزی استفاده کنند. برخی از تصمیم گیران وزارت جهاد کشاورزی با بازارهای بین المللی هیچ گونه آشنایی ندارند و نمی دانند اگر در بازارهای بین المللی براساس اصول و رویه های جاری عمل نکنیم، بلافاصله در این بازارها، کشور دیگری جایگزین کشور ما می شود.
مشکل کجاست؟
قاسمی با اشاره به مشکلات موجود در مسیر صادرات محصولات کشاورزی، بیان کرد: یکی از مشکلات زیرساختی در حوزه صادرات، نبود کانتینر یخچال دار است که پس از ۴ سال پیگیری، روزنه ای برای واردات این کانتینرها ایجاد شد اما مشکل مهم دیگر ما در این زمینه، تحریم ها و دریافت هزینه کالای فروخته شده است. وی درباره وضع عوارض بر صادرات ۷ محصول جالیزی از سوی وزارت جهاد کشاورزی گفت: قوانین مربوط به حوزه آب دست وپاگیر و قوانین مربوط به توسعه صادرات مانند تعهد ارزی، بسیار مشکل زا هستند. وزارت جهاد کشاورزی به بهانه اجرای قانون انتزاع، خلاف بسیاری از قوانین دیگر عمل می کند.
ماده ۲۴ و ۲۵ قانون بهبود مستمر فضای کسب وکار می گوید هر تصمیمی که به اقتصاد کشاورزی مربوط است، باید با نظر تشکل ها اتخاذ شود و زمان اجرای آن بین ۳ تا ۶ ماه بعد از اتخاذ تصمیم باشد، اما وزارت جهاد کشاورزی در یک سال اخیر که دوباره قانون انتزاع در اختیار این وزارتخانه قرار گرفته، این دست تصمیمات خودسرانه و خلق الساعه را اتخاذ کرده است. قاسمی در ادامه درباره این تصمیم وزارت جهاد کشاورزی و ضرر و زیانی که ناشی از آن به کشاورزان وارد شده، توضیح داد: در حال حاضر که کشاورز محصولات را تولید کرده، این اقدام وزارت جهاد کشاورزی، گذاشتن دست کشاورز در پوست گردو است.
سخن پایانی
همه ساله با ورود به فصل برداشت مرکبات، مداخلات دولت در این بازار آغاز می شود. این مداخلات نیز عمدتاً یا به بهانه حمایت از تولیدکنندگان و یا به بهانه تنظیم بازار داخل است. به ندرت برنامه های دولت جای برای صادرات منظم محصولات کشاورزی دارد. بر همین اساس نیز عمده مقررات صادرات و واردات در این حوزه به صورت فصلی و یا دوره ای وضع می شود؛ روندی که کماکان ادامه دارد. در حال حاضر توافق اولیه بین ایران و چین برای صادرات ۱۰۰ هزار تن مرکبات به این کشور است؛ اما با گذشت یک هفته از برداشت مرکبات شمال هنوز محموله ای صادر نشده است. در همین شرایط هنوز جزییاتی درباره حجم محموله، نحوه بسته بندی و غیره برای صادرات به چین ارائه نشده و هنوز اقدام عملی برای این منظور صورت نگرفته است. لازم به ذکر است که چینی ها خواهان لیموشیرین و پرتقال ایرانی بوده و برای این منظور از مراکز تولید و باغات ایران بازدید کردند و کیفیت تولید را با آزمایشات متعدد سنجیدند و به صورت رسمی اعلام کردند که خواستار مرکبات ایران هستند. به نظر می رسد که باید سریع تر روند فراهم سازی زیرساخت های صادرات مرکبات به چین انجام شود تا این فرصت مهم از دست نرود.
