همچنین، در زمینه آب به‌دلیل کمبود بارندگی‌ها و بروز خشکسالی‌ها و نیز تکمیل نشدن بسیاری از پروژه‌های زیربنایی کشور، نارضایتی‌هایی در این بخش ایجاد شد. در تابستان سال ۱۴۰۰، بیشتر نارضایتی‌ها در زمینه آب و برق وجود داشت که متاسفانه از این منظر چالش‌های زیادی به‌وجود آمد، اما تاحدودی در بخش خانگی با اتخاذ و بکارگیری مشوق و پاداش‌های مختلف، میزان مصرف آب و برق کنترل شد.همچنین تلاش شد مصارف آب و برق در سطح الگو و حتی کمتر از الگوی مصرف هدایت شوند؛ اما در هرصورت در بحث تولید و تامین برق یک چالش اصلی داریم و راه‌حل‌هایی هم در این بخش ارائه شده است که اگر اجرایی می‌شد؛ خاموشی‌ها و تنگناهایی که در تابستان‌ها دچارشان می‌شویم، سال‌به‌سال کمتر می‌شدند و تا چند سال آینده کاملا از بین می‌رفتند. اکنون در بخش برق همچنان رویکردهای گذشته در زمینه تولید ادامه دارد و این ماجرا ما را به نقطه خوبی نمی‌برد و کمبود و ناترازی تولید و مصرف بالاتر می‌رود. صمت در این گزارش زوایای مختلف ناترازی‌های انرژی برق در کشور را بررسی کرد.

ضعف‌های اساسی در توسعه صنعت برق

برق یک صنعت جهانی است و ما مستقل از دنیا نیستیم. امروزه برخی موسسات پژوهشی با بررسی وضعیت کنونی و پیش‌بینی آینده، نقشه‌راهی را برای ۲۰ سال آینده برق دنیا ترسیم کرده و به بررسی ابعاد مختلف توسعه این صنعت پرداخته‌اند؛ بنابراین مساله، تنها تولید برق نیست و مسائلی مانند محیط‌زیست، اقتصاد، توزیع، انتقال و... هم باید در چشم‌اندازها موردتوجه قرار بگیرند. در حال حاضر، نوسازی صنعت برق، به‌طورجدی نیاز به تزریق نقدینگی قابل‌توجهی به این صنعت حیاتی دارد، البته سیاست‌گذاری و مولدسازی اقتصادی شبکه برق می‌تواند به این مسئله کمک شایانی داشته باشد، چرا که ظرفیت‌های قابل‌توجهی در قوانین مختلف جاری کشور وجود دارد. شبکه انتقال و توزیع در کشور ما ظرفیت لازم برای پذیرش افزایش ظرفیت تولید و رفع ناترازی را ندارد و کاستی‌های این حوزه، پشت ناترازی برق پنهان شده است و مدیریت در سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه در صنعت برق ضعف‌های اساسی دارد که آثار درازمدت نگران‌کننده‌ای در پی خواهد داشت. مساله اساسی در ساختار صنعت برق این است که تولید در اختیار بخش خصوصی بوده، اما توزیع را دولت عهده‌دار شده است. بر این اساس، سود و درآمد شرکت‌های توزیع در افزایش میزان مصرف است و باتوجه به اینکه مسئولیتی در قبال تولید ندارند، این درآمد در امور جاری صرف می‌شود. ایران ظرفیت فوق‌العاده‌ای در بهره‌مندی از انرژی بادی و خورشیدی دارد، اما در عمل و به‌دلیل ناکارآمدی سیاست‌های مدیران و مسئولان این بخش، نه‌تنها از ظرفیت موجود در کشور استفاده نشده، بلکه این روند در یک دهه اخیر به اوج خود رسیده است. آن‌طور که کارشناسان حوزه انرژی می‌گویند، ارزان بودن بهای انرژی در ایران باعث شده است تا در عمل سرمایه‌گذاری در حوزه تجدیدپذیرها چندان از صرفه اقتصادی برخوردار نباشد؛ معضلی که طی روندی صعودی تا امروز ضربه سختی به چرخه تامین انرژی موردنیاز کشور وارد کرده است.

احداث نیروگاه‌های جدید هزینه‌بر است

حسین افضلی، کارشناس انرژی برق در رابطه با چالش‌های ناترازی برق در کشور به صمت توضیح داد: بخشی از تلاش‌های دولت برای حل مشکل ناترازی‌های برق معطوف به طرح‌های تشویقی و تنبیهی و این موضوع باعث شده تا بسیاری از مصرف‌کنندگان در بخش‌های خانگی و صنعتی، مصرف خود را کاهش دهند و در ازای این اقدام، پاداش دریافت کنند. از طرفی، ضرورت دارد دولت به همین اقدام اکتفا نکند و در کنار موضوع یادشده، برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برنامه‌ریزی و در کنار افزایش توان نیروگاه‌های برق در سراسر کشور، مشکل ناترازی برق را حل کند. همچنین، با صادرات انرژی و استفاده از ظرفیت‌های موجود، ورود ارز به کشور زمینه‌سازی شود.

این کارشناس افزود: احداث نیروگاه‌های جدید می‌تواند به بخش اقتصادی کشور کمک شایانی کند، اما در بیشتر کشورهای دنیا کنترل مصرف انرژی در ساعات اوج مصرف برق باعث شده تا احداث نیروگاه‌های جدید در دستور کار قرار نگیرد؛ چراکه در واقعیت این اقدام بسیار هزینه‌بر است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلانی در بخش‌های مختلف دارد.

وی در ادامه گفت: احداث نیروگاه برق به 2 صورت امکان‌پذیر است. در حالت اول، بخش خصوصی متولی احداث نیروگاه می‌شود و دولت مجبور می‌شود با هزینه بسیار بیشتر برق خریداری کند و در حالت دوم، خود دولت برای احداث نیروگاه دست‌به‌کار می‌شود که هزینه زیادی دارد. به‌هرحال، در هر 2 حالت، چالش‌های زیادی برای دولت به‌همراه دارد، چراکه تمام هزینه‌های اضافی به دوش دولت و مردم می‌افتد و ممکن است دولت با کسری بودجه روبرو شود.

بهره‌وری در مصرف برق

افضلی خاطرنشان کرد: بهره‌وری انرژی باید در همه بخش‌ها افزایش یابد و از سرمایه‌های ملی به بهترین نحو استفاده شود. در سال‌های گذشته، تفاهمنامه‌ها و قراردادهای موثری در بخش انرژی برق منعقد شد و اگر این همکاری‌ها در بخش‌های مختلف ادامه‌دار شود، می‌تواند اعداد و ارقام چشمگیری را در صرفه‌جویی مصرف انرژی پدید آورد.

افضلی در رابطه با ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر برای حل مشکل ناترازی برق در کشور به صمت گفت: استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی که در بسیاری از کشورها نقش بسزایی در تولید برق دارند،‌ بسیار موثر است و می‌تواند مشکل ناترازی را تا درصد بسیار زیادی حل‌وفصل کند، اما باید در نظر گرفت که استفاده از این تکنولوژی نیز به هزینه و زمان بسیار زیادی نیاز دارد و در بهترین حالت، ۱۵ سال طول می‌کشد تا پنل‌های خورشیدی در کشور برای تولید انرژی مستقر شوند.

عملکرد دولت سیزدهم در حل مشکل ناترازی برق

افضلی بیان کرد: در زمستان ۱۳۹۹ به‌علت برودت شدید هوا بخش‌های زیادی از نیروگاه‌های گاز کشور تعطیل شد و برای اینکه برق همزمان با گاز قطع نشود، مطرح شدن موضوع برقابی در نهایت منجر به استفاده از آب‌های پشت سد برای تولید برق شد. در سال ۱۴۰۰ در اتفاقی مشابه، ناترازی گاز باعث شد تا فشار مصرفی به برق افزایش یابد، اما در این سال به‌علت کاهش بارندگی‌ها ذخایر سدها به‌شدت کاهش یافت و توان تولید برق از آب پشت سدها با مشکل روبرو شد، به‌همین دلیل با خاموشی‌های زیادی در فصل تابستان روبه‌رو شدیم.در نتیجه، این مشکلات دولت در زمستان همان سال به فکر ذخیره‌سازی سوخت مایع افتاد و کمبود گاز باعث قطعی گاز نشد و مشکلات ناترازی در حد زیادی حل شد، اما در کل، اقدام زیرساختی و دائمی برای حل مشکل ناترازی انرژی چاره‌اندیشی نشده است، در نتیجه نمی‌توان گفت که دولت سیزدهم اقدامات خاصی برای حل مشکلات ناترازی انرژی در بخش‌های مختلف انجام داده و متفاوت‌تر از دولت‌های قبل عمل کرده است.

وی در پایان به صمت گفت: در مجموع، فعالیت‌هایی که وزارت نیرو و مردم با مشارکت هم انجام دادند، باعث شده است تا فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی انجام گیرد و بسیاری از افرادی که در گذشته جزو پرمصرف‌ها بودند، با تغییر الگوی مصرف به صرفه‌جویی در مصرف انرژی کمک شایانی کنند، به‌طوری‌که استفاده از لوازم‌خانگی پرمصرف در ساعات اوج مصرف تاحدودی کاهشی شده، اما تمام این موضوعات به این معنی نیست که کشور درباره صرفه‌جویی مصرف انرژی به نقطه راضی‌کننده‌ای رسیده است، چراکه هنوز مصرف برق بالا است و جای کار دارد.

نگاه ویژه دولت به موضوع بهینه‌سازی انرژی

ولی‌الله اسدیان، کارشناس انرژی به صمت گفت: در حال حاضر، عملکرد بخش‌های تولیدی در حوزه برق به‌گونه‌ای است که تمام نیروها با وقت‌شناسی و برنامه‌ریزی مشغول فعالیت هستند تا ناترازی در فصل گرم سال پیش نیاید. خوشبختانه اتفاقات مثبتی رخ‌ داده و امید است تا با عزم جدی دولت سیزدهم، موانع یکی پس از دیگری از سر راه برداشته شوند. سال گذشته، بدون اینکه وقفه‌ای در تولید، انتقال و توزیع انرژی وجود داشته باشد، از پیک تابستان آن‌هم بدون هیچ مشکلی عبور کردیم و امیدواریم در سال جاری نیز این اتفاق رخ دهد و ناترازی‌هایی که در بخش انرژی وجود دارد، برطرف شود و کار به قطعی برق و آب شرب نرسد.

وی در ادامه توضیح داد: تلاش‌های زیادی برای حل مشکل برق در کشور در حال انجام شدن بوده و باوجود تمام معضلاتی که وجود دارد تا به حال روند رو به رشدی طی شده است. همچنین، در بحث احداث نیروگاه‌های جدید و انتقال برق مصرفی به نقاط مختلف کشور تا حد زیادی به خودکفایی رسیده‌ایم و در بخش انتقال برق با بومی‌سازی، بسیاری از هزینه‌ها کاهش پیدا کرده و سرعت عملیاتی پروژه‌ها روند قابل‌قبولی را پیموده است.

مصرف برق فرهنگ‌سازی شود

این کارشناس افزود: ضرورت دارد در کنار تلاش‌ بخش‌های مختلف در خصوص تولید و توزیع برق، برای کاهش روزافزون مصرف انرژی در بخش‌های خانگی و صنعتی اقدامات موثری رخ دهد تا با افزایش همکاری‌ها، سرمایه‌های ملی حفظ و مشکلاتی که هرساله پیش می‌آید، ریشه‌کن شود. اکنون تلاش‌هایی که در زمینه فرهنگ‌سازی مصرف برق انجام گرفته، نتوانسته است آن‌طور که باید موفق ظاهر شود، چراکه هرساله با شروع فصل تابستان بسیاری از مصرف‌کنندگان باعث هدررفت انرژی می‌شوند و در ساعات پیک مصرف بدون توجه به ظرفیت‌های تولید برق اقدام به مصرف بیش‌ازحد برق می‌کنند. از طرفی، تجهیزات سرمایشی غیراستاندارد بدون توجه به میزان مصرف برق در بازار وجود دارد و نظارتی بر این موضوع صورت نمی‌گیرد. وی در پایان گفت: دولت باید در کنار تلاش‌های خود استفاده از ظرفیت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر را بالا ببرد تا در فصل‌های گرم سال به کمک نیروگاه‌ها بیاید. با این اقدام فشاری که بر دوش وزارت نیرو است، کاهش‌ می‌یابد و منابع آبی ما نیز به‌سرعت مصرف نمی‌شود.

سخن پایانی

مشکل برق قابل‌حل است و باید احداث نیروگاه‌های جدید سرعت بگیرد. مشکل کمبود برق مربوط به تولیدات برقابی بوده، چراکه در حال حاضر سدها خالی هستند و کمبود آب در سدها تبدیل به مشکل جدی شده است. متاسفانه قسمت زیادی از برق کشور از آب تولید می‌شود و خشکسالی‌های اخیر مشکلات زیادی را در ناترازی های برق به‌وجود آورده است. ما در کشور از تمام ظرفیت نیروگاه‌ها استفاده نکردیم و در این بخش فرصت‌سوزی‌های بی‌شماری انچام گرفت. در حال حاضر، در کشورهای همسایه تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی و حرارتی در دستور کار قرار گرفته و در این راستا، موفقیت‌های زیادی نیز حاصل شده است، اما در کشور ما به این بخش توجه نشد و برنامه جایگزین در دستور کار قرار گرفت،بنابراین ضرورت دارد، وزارت نیرو با بکارگیری توان تخصصی و ظرفیت‌های موجود در راستای توسعه انرژی تجدیدپذیر قدم بردارد و ناترازی‌های برق را برطرف کند.