انرژی برقابی حساس و کارآمد
آرش رئیسی-کارشناس محیطزیست
باتوجه به بارندگیهای کم این روزها، آب کمتری پشت سدها ذخیره میشود که این امر معضل جدی در تامین برق کشور بهواسطه انرژی برقابی ایجاد میکند و اگر مدیریت درستی داشتیم، به این معضل برخورد نمیکردیم. در کل، رهاسازیها باید براساس برنامه انجام میشد و برنامه سدهای برقابی موضوعی بود که باید از چند سال قبل به آن فکر میکردیم. در تامین انرژی برقابی مدیریت منابع آب اهمیت زیادی دارد. در کل در بحثهای مربوط به مدیریت منابعطبیعی، کمبود آب به ۲ دسته فیزیکی و اقتصادی تقسیمبندی میشود. در کمبود فیزیکی، بهطورمستقیم مدیریت آب و ذخایر آبی کشور اثرگذار است، نه میزان و الگوی بارش؛ بنابراین کمبود فیزیکی آب را نباید بر گردن طبیعت و الگو تغییریافته بارش در سالهای اخیر بیندازیم. بهعبارت روشنتر، اگر منابع آب اصولی مدیریت شود، کم یا زیاد شدن بارش، تاثیری در میزان آب قابلبرنامهریزی ندارد و کشور کمتر با بحران آب روبهرو میشود. گفتنی است، مدیریت منابع آب چه سازهای و چه غیرسازهای از اهمیت بالایی برخوردار است و نباید نقص در این بخش را نادیده گرفت و پشت کمبود بارش پنهان شد.
همواره ایران جزو کشورهایی بوده که با خشکسالی و ترسالی روبهرو میشده است. بنابراین، کشور دچار بحران مدیریت منابع آب شده است، نه بحران کمبود آب. باید بهنوعی مدیریت انجام میگرفت که اگر چند سال هم بارندگی کمی در کشور اتفاق میافتاد، با بحران آب برخورد نمیکردیم. باتوجه به اینکه از پیش طرحهایی را برای مقابله با بحران آب برنامهریزی کردیم، اما چون هزینه کافی نشد، نتوانستیم با این معضل مواجهه درستی داشته باشیم و مطابق برنامه جلو نرفتیم، در نتیجه امروز در تهران و همدان با بحران کمبود آب روبهرو هستیم. در واقع، مدیریت غلط منابع آب در کنار مصرف بیرویه، موجب وضعیت کنونی ما شده است.بیشک خشکسالی و کمبود بارش در فصل جاری تاثیر جدی در تامین انرژی برقابی کشور میگذارد. انرژی برقابی در زمانهای حساس به درد کشور ما میخورد. بهطورمتوسط ۵ درصد از میزان کل برق کشور از طریق انرژی برقابی تولید میشود، اما زمان خاص خود را دارد. بهعبارتروشنتر، این انرژی در روزهای گرم و سوزان تابستان تولید میشود، چراکه در این روزها بهقدری دما بالا است که باید نیروگاههای حرارتی خاموش شوند، بههمین دلیل نیروگاههای برقابی جایگزین آن میشوند. با اینکه انرژی برقابی در کشور کم است، اما در نقطه مهم و حساسی در بحث تامین انرژی قرار دارد. در واقع در جایی که با کمبود انرژی مواجه میشویم، این منابع میتوانند کمک مهمی برای تامین انرژی کشور بهحساب آیند و با اینکه سهم ناچیزی دارند، در بحرانیترین شرایط نیاز کشور را برآورده میکنند.
از انرژی برقابی باید در تابستان بهرهبرداری شود، نه آنکه در زمستان و پاییز که زمان جمعآوری آب است، بهدلیل بیبرنامگی و کمبود انرژی در فصل سرد از آن بهره بگیریم. براساس برنامه ششم باید سالی ۵۰۰ مگاوات به انرژی برقابی اضافه میکردیم، اما در طول این سالها تنها ۲هزار و۵۰۰ مگاوات انرژی اضافه کردیم. باوجود ناترازی گاز در کشور، داشتن منابع تجدیدپذیر و برقابی اهمیت بالایی دارد، چراکه هر تلاشی در این زمینه موجب میشود از واردات گاز و آلودگیهای ناشی از سوختن آن جلوگیری کنیم.
۹۵ درصد انرژی کشور از سوختهای فسیلی تامین میشود، این عدد بسیار خطرناک است. بههمیندلیل، ما باید بهسمت تنوعبخشی در سبد انرژی کشور برویم و این تنوعبخشی به تنوع اقلیمی ارتباط مستقیم دارد. گفتنی است، نزدیک به ۱۱ تا ۱۲هزار مگاوات ظرفیت برقابی در کشور داریم که به مصرف میرسد. انرژیهای تجدیدپذیر از یارانه سوخت استفاده نمیکنند. این در حالی است که انرژیهای فسیلی از این یارانهها برخوردار هستند و یارانه انرژی دلیل اصلی پیشرفت نکردن انرژیهای نو در کشور است. بنا بر پژوهشهای اخیر نیروگاههای برقابی کوچک یکی از جدیدترین نیروگاههای تجدیدپذیر هستند که آنها را میتوان روی رودخانههای کوچک بهصورت جریانی و بدون نیاز به سد احداث کرد. در این مقاله، ساختمان این نیروگاهها، امکانسنجی و تحلیلهای اقتصادی مربوطه و در نهایت، کارهای انجامشده و ظرفیتهای بالقوه آنها در ایران موردبحث و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان میدهد که ظرفیتهای بالقوه زیادی برای این نیروگاهها در بسیاری از کشورهای جهان بهویژه کشورهای در حال توسعه وجود دارد. احداث و بهرهبرداری سادهتر، مشکلات زیستمحیطی کمتر و قابلیت مشارکت در ریزشبکه از مهمترین مزایای این نیروگاهها در مقایسه با نیروگاههای برقابی بزرگ هستند، همچنین احداث این نیروگاهها در مناطق روستایی و دور از شبکه میتواند منجر به اشتغالزایی شود؛ منافع اقتصادی را بهدنبال داشته باشد و وابستگی این مناطق را به شبکه کاهش دهد. پیشرفت تحقیقات در سالهای اخیر، نیروگاههای آبی کوچک را به یک فناوری بالغ و همهکاره تبدیل کرده است که در صورت رفع موانع فنی، اجتماعی، زیستمحیطی و درکنار آن، وضع قوانین مناسب و سیاستهای تشویقی، میتوانند نقش قابلملاحظهای در تامین تقاضای انرژی الکتریکی از محل منابع تجدیدپذیر ایفا کنند.