کلمه «FATF» مخفف عبارت «Financial Action Task Force» به‌معنای کارگروه ویژه اقدام مالی است. این گروه در واقع یک سازمان بین‌دولتی است که در سال ۱۹۸۹ با دستور «گروه هفت» با هدف مبارزه با پولشویی آغاز به کار کرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات این سازمان، پیوستن به کارزار مبارزه با تامین مالی تروریسم در سال ۲۰۰۱ بود. در سال‌های بعد نیز این کارگروه فعالیت‌های مبارزه با تامین مالی تروریسم، مقابله با تامین مالی فعالیت‌های اشاعه‌ای و... را در دستور کار خود قرار داد و در حال‌ حاضر اصلی‌ترین کار این سازمان، نظارت بر انجام صحیح توصیه‌های آن مبنی بر مقابله با جرایم مالی از طرف کشورهای عضو است. به‌طور خلاصه، کشورهایی که عضو این نهاد می‌شوند، باید دستورالعمل‌های این سازمان که با هدف مقابله با جرایم مالی تهیه شده را اجرا کنند. ایران تا امروز از عضویت در این کارگروه سر باز زده و دلایل مختلفی را برای این امر عنوان کرده است. صمت در این گزارش، به بررسی تاثیر عضویت ایران در FATF بر تجارت خارجی پرداخته است.

اهمیت تسهیل نقل‌وانتقالات بانکی

مهراد عباد، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران درباره حضور ایران در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF، گفت: تا مدتی قبل، شرایط به‌گونه‌ای بود که به نظر می‌رسید ایران همچنان در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی باقی بماند، اما در بیانیه اخیر این گروه ویژه درج شده که اگر ایران موانع را رفع کند، می‌تواند از لیست سیاه حذف شود. این جمله بیانیه اخیر گروه ویژه اقدام مالی، برای فعالان اقتصادی و بازرگانی ایرانی امیدبخش بوده و تجار امیدوارند ایران بتواند موانع فعلی را برای خروج از لیست سیاه FATF رفع کند. به گزارش ایلنا، این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با اشاره به تاثیر گسترش روابط بین‌الملل و سرمایه‌گذاری خارجی در توسعه کشور، تصریح کرد: برخی تاکید دارند با امضای برجام، باید تمام تحریم‌های ایران رفع شود و در این شرایط تجارت کشور بهبود می‌یابد، اما پس از رفع تحریم‌ها، مانع اصلی برای توسعه روابط تجاری موضوع FATF است. در حال ‌حاضر برجام و رفع تحریم‌های ایران به محاق رفته و در چنین شرایطی اگر به موضوع خروج از لیست سیاه FATF توجه نداشته باشیم، تجارت با سایر کشورها بسیار دشوار خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: به‌دلیل تشدید تحریم‌های گوناگون علیه ایران، بازرگانان امکان مراودات بانکی با هیچ کشوری را ندارند. در صورت لغو تحریم‌ها نیز لازم است به موضوع نقل‌وانتقالات بانکی رسیدگی کنیم۷ زیرا تنها در این شرایط، لغو تحریم‌ها می‌تواند کارکرد و نقشی پررنگ در توسعه روابط تجاری ایران با سایر کشورها داشته باشد.

بخش خصوصی در تنگنای تحریم‌ها

عباد با اشاره به کاهش تجارت خارجی کشور به‌واسطه تحریم‌ها و قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF، گفت: به‌دلیل تحریم‌های بانکی، نقل‌وانتقالات مالی تجار با دشواری همراه است و در سال‌های اخیر بازگرداندن ارزهای صادراتی به یکی از مشکلات اصلی بازرگانان ایرانی تبدیل شده است. در بحث واردات نیز بسیاری از شرکت‌های خارجی تمایلی ندارند که با ایران کار کنند؛ از همین رو شرایط فعالیت برای بخش خصوصی دشوار شده است.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با بیان اینکه دولت باوجود تحریم‌ها به تعاملات بازرگانی خارجی خود ادامه می‌دهد، تصریح کرد: دولت نفت خود را به چین می‌فروشد و با روش‌های مدنظر خود، درآمدهای حاصل از صادرات را دریافت می‌کند، اما بخش خصوصی همواره با دشواری مراودات تجاری‌اش را انجام می‌دهد و به‌سختی درآمدهای صادراتی خود را وصول می‌کند؛ به‌بیان دیگر تحریم‌ها بیشترین تاثیر را بر فعالیت بخش خصوصی گذاشته است. عباد درباره موانعی که باعث شده ایران نتواند عضو FATF شود، گفت: به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین مانع عدم عضویت ایران در FATF  مسائل سیاسی باشد، زیرا جزئیات عضویت در این کارگروه در اختیار بخش خصوصی و جامعه قرار داده نشده و به همین دلیل نمی‌توان درباره دلایل اصلی عضو نبودن ایران در FATF، ظهارنظر قطعی کرد. موضوع پیوستن به FATF موردتایید مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار نگرفت که به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی این عدم توافق، سیاسی باشد. در حال ‌حاضر ۳ کشور در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی قرار گرفته‌اند که ایران نیز جزو آنهاست.

شرایط خروج ایران از لیست سیاه

این عضو اتاق بازرگانی تهران اقتصاد ایران را سیاسی دانست و افزود: اقتصاد ایران به مسائل سیاسی گره خورده و بی‌ثباتی مسائل سیاسی به تلاطم روابط تجاری دامن زده است. ایران در بحث شفافیت اقتصادی تلاش خوبی انجام داده و ما در این زمینه نسبت به ۱۰ سال گذشته مشکلات خود را کاهش دادیم. خرید و فروش‌های خارجی شفاف شدند و فعالیت‌های بخش خصوصی در حوزه صادرات و واردات رصد می‌شود. وقتی یک فعال اقتصادی کالایی را صادر می‌کند بررسی می‌شود که آیا ارز حاصل از این صادرات بازگشت داده شده یا خیر؟ این در حالی است که چنین مراقبت‌هایی برای فعالیت اقتصادی دولت‌ها در ایران وجود ندارد، زیرا حجم قابل‌توجهی نفت فروخته شده، اما موفق به بازگرداندن ارز حاصل از این فروش نشده‌اند. عباد با بیان اینکه قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF بیشترین ضرر را متوجه بخش خصوصی خواهد کرد، تصریح کرد: ترکیه در حال ‌حاضر در لیست خاکستری FATF قرار دارد. این کشور در تلاش است تا از لیست سیاه فاصله بگیرد و الزاماتی که این کارگروه تعریف کرده را رعایت کند. اگر ایران نیز خود را مقید به رعایت چند بند FATF کند، می‌تواند از لیست سیاه این کارگروه خارج شود. در شرایط فعلی کمتر کسی تمایل به برقراری روابط تجاری با ایران دارد و این اتفاق به نفع ایران نیست.

ضرورت بهبود روابط تجاری

این فعال اقتصادی راه توسعه و پیشرفت‌ تجاری را بهبود روابط تجاری ایران با سایر کشورها عنوان کرد. او معتقد است افزایش امنیت سرمایه‌گذاری یکی از راهکارهایی است که می‌تواند منابع داخلی و خارجی را جذب کند.

 عباد در این‌ باره توضیح داد: رسیدن به توسعه تجاری و رشد ۸ درصدی اقتصاد بدون برقراری تعاملات بین‌المللی غیرممکن است. وزیر نفت چندی پیش میزان مبلغ موردنیاز برای سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت حوزه نفت و گاز را اعلام کرد. به‌عقیده این مقام مسئول، احیای صنعت نفت و گاز کشور به هزینه بالایی نیاز دارد و عدد اعلام‌شده بیشتر از حجم نقدینگی کل کشور است. امکان ورود چنین سرمایه سنگینی به حوزه نفت و گاز کشور وجود ندارد و حتی دیده شده فعالان خصوصی در تلاشند سرمایه‌های خود را از کشور خارج کنند. در چنین شرایطی که سرمایه‌گذاران داخلی بستر فعالیت را ناامن می‌بینند، سرمایه‌گذار خارجی نیز رغبتی برای حضور و وارد کردن منابع مالی خود ندارد. این موضوع اقتصاد کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.

افزایش بی‌ثباتی در اقتصاد کشور

عباد درباره نظر برخی از افراد مبنی بر وجود بسترهای مناسب برای تخلفات و جرایم مالی، گفت: در دنیا کشورهای دیگری وجود دارند که بهشت بهتری برای پولشویی محسوب می‌شوند، اما ایران به‌دلیل ضعف در قوانین و نبود نظارت، متاسفانه ظرفیت تبدیل شدن به محل مناسبی برای پولشویی را دارد. بخش بزرگی از بازار ایران زیرزمینی است و بازار زیرزمینی همان بازاری است که امکان پولشویی در آن وجود دارد. بسیاری از خرید و فروش‌ها در بازار به‌صورت غیررسمی و بدون فاکتور رسمی انجام می‌شود؛ پس به‌دلیل ضعف نظارت و قوانین می‌توان گفت ایران محل مناسبی برای پولشویی است. این فعال اقتصادی در پایان با اشاره به تاثیر فیلترینگ در کاهش حجم کسب‌وکارهای آنلاین گفت: تعداد قابل‌توجهی از زنان روستایی در بستر آنلاین فعالیت می‌کردند که بعد از مسدود شدن اینستاگرام زمینه‌های فعالیت آنها محدود شده است. قطعی اینترنت بر سایر کسب‌وکارها نیز تاثیر گذاشته است. پیش از این محدودیت‌ها شرکت‌های تجاری در کمتر از یک دقیقه فاکتورها را ارسال می‌کردند اما هم‌اکنون این زمان به حداقل نیم ساعت رسیده است. در بحث ارتباطات خارجی نیز فعالان اقتصادی با چالش‌های جدی مواجه شدند که در مجموع این مشکلات بر افزایش بی‌ثباتی اقتصاد کشور افزوده است.

اهمیت عضویت کشورها در کارگروه‌های شفاف‌ساز

علی‌اکبر فرازی، معاون سابق دبیرکل اکو عضویت در سازمان‌های دخیل مناسبات بانکی مثل FATF را قدمی در راستای تحقق اهداف تجاری و اقتصادی سازمان اکو عنوان کرد. به گزارش ایسنا، فرازی ابتدا بر اهمیت استفاده از فرصت‌های سازمان‌های همکاری اقتصادی تاکید کرد.

 او معتقد است حجم تجارت خارجی ایران با کشورهای عضو اکو، در شأن سازمانی بدین گستردگی نیست و با بهره‌گیری از امکانات بالقوه می‌توان به حجم بالایی از تجارت دست‌ یافت. او در این‌ باره تصریح کرد: ایران به‌عنوان کشوری پیشتاز و یکی از بنیان‌گذاران سازمان همکاری اقتصادی اکو، در برخی شرایط از امتیازات خود کوتاه آمده تا بهره آن، نصیب کشورهای دیگر شود. در این راستا می‌توان گفت ایران از ابتدای تشکیل اکو، نقش یاریگری و همیاری با دیگر کشورها را ایفا کرده است. زمانی که بحث تبادل لیست کالاهای موردنظر برای حذف تعرفه در میان بود، کامل‌ترین لیست ازسوی ایران ارائه شد و سایر کشورها در این راستا همکاری خوبی نکردند.

 وی در عین حال تاکید کرد: موانع مسیر توسعه تجارت با کشورهای عضو سازمان همکاری اکو باید کارشناسی‌شده بررسی شود؛ از این رو انتظار می‌رود تمامی کشورهای عضو، این دید کلان اقتصادی را در برقراری تعاملات تجاری خود داشته باشند. همچنین عضویت کشورها در سازمان‌های تسهیلگر مبادلات بانکی مثل FATF نیز یکی دیگر از موارد مهم در تجارت است، زیرا بسترهای مهم تجاری همواره در فضاهای باثبات و شفاف توسعه خواهند یافت.

سخن پایانی

کارگروه ویژه اقدام مالی لوایح و مصوبات مختلفی درباره مقابله با جرایم مالی دارد که نپذیرفتن هر کدام از آنها می‌تواند آثار منفی بر اقتصاد کشورها داشته باشد. این سازمان فهرست‌هایی را تحت عنوان «لیست سیاه» و «لیست خاکستری» به‌وجود آورده و طبق دستورالعمل‌ها، از کشورهای عضو درخواست می‌شود تعاملات اقتصادی (بانکی، تجاری، بازرگانی و...) خود را با کشورهایی که در این فهرست‌ها قرار می‌گیرند، قطع کنند. این موضوع می‌تواند پیامدهای بسیار منفی برای اقتصاد کشورهای موجود در لیست سیاه و خاکستری داشته باشد. براساس قوانین FATF، کشورهایی که در این دو لیست قرار می‌گیرند، با اصلاح دستورالعمل‌ها و قوانین بانکی خود می‌توانند از آن خارج شوند؛ بنابراین بدیهی است که قرار گرفتن یا قرار نگرفتن در لیست سیاه FATF، تاثیرات مهمی بر تجارت کشورها خواهد داشت.