زندگی روی خط رنج
مدت‌هاست که اوضاع معیشت چنگی به دل نمی‌زند و برخی مردم برای «یک قران و دو زار» باید سختی‌های بسیاری را تحمل کنند.
برای بیشتر شهروندان حقوق ها در همان روزهای ابتدایی واریز، تمام می شود و رنگ نیمه ماه را نمی بیند. اگر بخواهیم تقسیم بندی کلی انجام دهیم باید بگوییم حدود نیمی از حقوق برخی از افراد صرف اجاره مسکن می شود، اما اگر بخت یار باشد و افراد منزلی حتی به قولی نقلی از خود داشته باشند، کمی می توان به این مبالغ دریافتی ناچیز امیدوار بود. نیمه باقیمانده از حقوق ماهانه صرف رفت وآمد و خوردوخوراک می شود که باوجود قیمت های سرسام آور کالاها مانند برنج کیلویی ۱۲۰ هزار تومان و گوشت ۳۰۰ هزار تومانی، مقدار ناچیزی از آنها را باید خرید. البته شهروندان هم به دلیل قرارگیری در دوران نقاهت پس از جراحی اقتصادی دولت سیزدهم پرهیز را در پیش گرفته و بسیاری از اقلام را از سفره های خود حذف کرده اند. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت معیشتی مردم پرداخته است.
حرف وحدیث بر سر رقم خط فقر
در شرایطی که اوضاع اقتصادی بسیار نامطلوب است، هر چند روز یک بار خبری جدید از خط فقر به گوش می رسد که آمار موجود در هر کدام از آنها با دیگری متفاوت است. ظاهرا حرف وحدیث های خط فقر تمامی ندارد و عده ای دائم در پی رد یا تایید آن هستند. همین اخبار با اعلام اعدادوارقام متفاوت مردم را دچار سردرگمی عجیبی کرده اند. در حقیقت نبود یک تعریف دقیق از خط فقر باعث شده مسئولان مختلف و به دنبال آن کارشناسان هر یک رقمی متناقض با دیگری را مبنا قرار دهند. همچنین زیر سایه این ارقام برخی از شهروندان نانی برای خوردن ندارند. در همین راستا اخیرا وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گزارشی با عنوان پایش فقر در سال ۱۴۰۰ را منتشر کرده که براساس آن خط فقر در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد حدود ۵۰ درصدی داشته و سرانه آن به عدد یک میلیون و ۶۸۲ هزار تومان رسیده که بر این اساس خط فقر یک خانوار سه و چهارنفره به ترتیب ۳ میلیون و ۷۰۰ و ۴ میلیون و ۵۴۱ هزار تومان خواهد بود. گفتنی است آخرین اعداد خط فقر براساس داده های موجود، برای سال ۱۴۰۰ بوده و خط فقر سرانه در کل کشور برای سال ۱۴۰۱ براساس برآوردها به طور متوسط ۲.۸۵ میلیون تومان و برای خانوار چهارنفره حدود ۷.۷ میلیون تومان است. این عدد برای خانوار چهارنفره و سه نفره در شهر تهران برای سال ۱۴۰۱ حدود ۱۴.۷ و ۱۱.۹ میلیون تومان برآورد می شود.
بانک جهانی دو تعریف برای فقر ارائه می دهد. یک بحث این است که خط فقر وابسته به توزیع درآمد جامعه نباشد. یعنی یک میزان از هزینه ها و مصارف پایه ای خانوار در نظر گرفته شود. هر کس توانست بالاتر از این رقم هزینه کند فقیر نیست و هر کسی نتوانست فقیر است. این تعریف، فقر مطلق نامیده می شود.
تعریف بعدی این است که وقتی کل جامعه سطحی از برخورداری را دارند کسی که نتواند به آن سطح معمول از برخورداری نزدیک شود، فقیر محسوب می شود. این مدل به توزیع درآمد جامعه که آن را فقر نسبی می نامند، وابسته است.
۸۰ درصد ایرانیان، نیازمند «درآمد پایه همگانی» هستند
پیمان مولوی، اقتصاددان درباره اعداد و ارقام متفاوتی که از خط فقر بیان می شود به صمت گفت: ارقام مختلفی که از خط فقر اعلام می شود، اهمیت زیادی ندارد. نکته قابل تامل این است که انسان ها در هر جایی که زندگی می کنند حداقل نیازهایی دارند که باید به آنها پاسخ داده شود. این حداقل نیازها شامل مسکن، خوردوخوراک و حمل ونقل است؛ این در حالی است که عدد تعیین شده برای خط فقر با نرخ تورم تغییر می کند. در واقع نکته مهم تر از اعلام ارقام مختلف از خط فقر این است که هر ایرانی به چه چیزی نیاز دارد؟
وی با اشاره به تفاوت مقوله معیشت و رفاه اظهار کرد: اغلب اقتصادهای پیشرفته جهان تلاش می کنند از طریق توانمندسازی و ایجاد رفاه برای اقشار مختلف، زمینه رشد را فراهم سازند، این در حالی است که تفسیری که از معیشت وجود دارد، پاسخگویی به حداقل نیازهای فرد برای زنده ماندن است.
در واقع، تفاوت معیشت و رفاه تفاوتی است که میان زنده ماندن و زندگی کردن وجود دارد.
ضرورت پرداخت درآمد پایه همگانی
این اقتصاددان در ارائه راهکار درست برای برون رفت از شرایط بد فعلی اظهار کرد: راهکار اصلی پرداخت درآمد پایه همگانی « ubi » است که می تواند به راحتی از طریق عدم النفع صادرات نفت پرداخت شود. در حقیقت در کنار رشدی که صادرات نفت دارد باید مردم نیز در رفاه باشند. قرار نیست با پرداخت این درآمد، جابه جایی های عظیم اجتماعی رخ دهد، اما رقم این پرداختی باید به اندازه ای باشد که فرد بتواند حداقل نیازهای خود را تامین کند. این حداقل ها نیز باتوجه به ساختار اقتصادی هر کشور متفاوت است.
این کارشناس با بیان اینکه بیش از ۸۰ درصد ایرانیان نیازمند ubi هستند، اظهار کرد: درآمد پایه باید به عنوان حقوق فرد در نظر گرفته شود؛ حقی که تمام شهروندان یک کشور از آن برخوردارند. جنسیت، تحصیلات، وضعیت شغلی، وضعیت درآمدی و هیچ چیز دیگری نباید در پرداخت درآمد پایه همگانی تاثیر داشته باشد.
طبق محاسبات صورت گرفته هر فرد نیازمند دریافت ماهانه حداقل یک میلیون و ۵۰۰ تومان تا ۲ میلیون تومان درآمد پایه همگانی است تا به واسطه آن نیازهای اولیه اش برطرف شود. شاید برخی تصور کنند این یک ایده سوسیالیستی است اما در اقتصاد امروز ایران که رشد اقتصادی ۱۰ سال گذشته آن صفر درصد، درآمد سرانه یک سوم شده و قدرت خرید تقریبا به یک دهم سال ۹۱ رسیده و مواری مانند تحریم فشاری سنگین بر آن می آورد، نمی توان فشارها بر مردم را تشدید کرد. در کشورهای حاشیه خلیج فارس و برخی از کشورهای اروپایی نیز درآمد پایه همگانی پرداخت می شود، اما در کشور ما نه تنها این مبلغ پرداخت نمی شود بلکه اقتصاد نیز حرکت نمی کند؛ در نتیجه قشر متوسط و فقیر تحت فشار قرار می گیرند.
سرمایه حاصل از فروش نفت خرج چه می شود؟
مولوی با اشاره به روش تامین بودجه لازم برای پرداخت درآمد پایه همگانی گفت: ایران در هر ثانیه، ۱۱۰۰ دلار عدم النفع صادرات نفت دارد که با نرخ فعلی دلار که در کانال ۴۰ هزار تومان قرار دارد، رقم بسیار بزرگی است. اگر نخواهیم شرکتی در ایران، خودرو تولید کند چه می شود؟
اکنون بخش اعظمی از درآمد حاصل از صادرات صرف تولید خودروهای داخلی می شود که در بیشتر موارد خودروهای بی کیفیتی هستند که با ۳ برابر نرخ واقعی به دست افراد می رسند. باوجود اشتغالزایی که صنعت خودرو دارد، بودجه در این واحدها در حال هدر رفتن است؛ در نتیجه چرخه فقر همین طور ادامه می یابد. بهتر است این هزینه صرف درآمد پایه همگانی شود.
آسیب تورم
عبدالمجیدشیخی، کارشناس اقتصاد درباره خط فقر و ارقامی که شنیده می شود به صمت گفت: با نرخ تورم ۶۰ درصدی سال گذشته افزایش خط فقر طبیعی است.
بسیاری از خانواده ها درآمد ثابت دارند و رشد حقوقی متناسب با رشد تورم نداشتند، اما برخی از مشاغل آزاد به دلیل تامین حاشیه سود معمولا به روز می شوند. متاسفانه در سال جاری تعداد افرادی که زیر خط فقر قرار گرفتند افزایش یافته، اما باید یک مرجع رسمی اعدادوارقام مربوط به خط فقر را اعلام کند.
این کارشناس با اشاره به اینکه بسیاری افراد با افزایش نرخ تورم آسیب می بینند، اظهار کرد: متاسفانه در شرایط تورمی عمدتا بخشی از مشاغل از قافله افزایش نرخ ها عقب می مانند که باید زیر پوشش حمایت دولت قرار گیرند و این یک نوع راه حل جبرانی است. افرادی که ممکن است در جریان افزایش نرخ تورم آسیب ببینند افرادی هستند که قادر به افزایش دستمزد خود متناسب با نرخ تورم نیستند. همچنین برخی افراد که دچار آسیب های اجتماعی می شوند باید تحت حمایت دولت قرار گیرند.
درآمدها تناسبی با تورم و افزایش قیمت ها ندارد
حسین راغفر، کارشناس اقتصاد نیز در گفت وگو با فرارو گفت: قدرت خرید مردم به چند عامل بستگی دارد که یکی از آنها «سطح قیمت ها» و دیگری «ارزش پول ملی» است. یعنی زمانی که افراد حقوق خود را به ریال دریافت می کنند، چه میزان از نیازهای ضروری خود را می توانند تامین کنند؟ این مسئله هم به ثبات و قدرت پول ملی مربوط می شود. آنچه که ما در ایران طی ۳ دهه گذشته شاهدیم، این است که پول ملی، هر سال با افزایش نرخ ارز تضعیف شده است. در نتیجه مردم هم قدرت خریدشان کاهش یافته است. ضمن اینکه همزمان، با سرکوب دستمزدها توسط دولت ها هم مواجه بودیم. به همین دلیل است که درآمدها هیچ تناسبی با تورم و افزایش قیمت ها ندارد.
کاهش قدرت خرید مردم
این اقتصاددان ادامه داد: طی این سال ها قدرت خریدبخش قابل توجهی از مردم کشور به ویژه طبقه متوسط و قشر آسیب پذیر و محروم جامعه کاهش پیدا کرده و برخی از مردم فقیرتر شده اند. یعنی بخشی از طبقه متوسط ایران به طبقه فقیر سقوط کرده و افراد طبقه فقیر به طبقه قبل خود کوچ کرده اند؛ یعنی طبقه ای که عمدتا بی خانمان و کارتن خواب هستند که به شدت هم در معرض آسیب های روحی و روانی، مشکلات عدیده بهداشتی و درمانی و اعتیاد قرار دارند. اینها اثرات سیاست های غلط دولت ها است که باعث شده اند ارزش پول ملی و تبع آن قدرت خرید مردم کم شوند.
خوشبینی ها و واقعیت های ملموس
راغفر درباره برنامه تیم اقتصادی دولت عنوان کرد: ما همواره تلاش می کنیم خیلی خوشبینانه و امیدوار به ماجرا نگاه و برای شان دعا کنیم که موفق باشند، اما تجربه نشان داده این خوشبینی های ما با واقعیت فاصله زیادی دارد و حداقل تا امروز هیچ کدام از این امیدواری ها تبدیل به واقعیت نشده اند؛ مگر اینکه بحران فعلی در جامعه، مسئولان را از مسیری که در این سال ها طی کرده اند و همچنان در همان ریل پیش می روند، برگرداند و مسیر دیگری انتخاب کنند که به تقویت پول ملی و رشد تولید واقعی منجر شود.
سخن پایانی
این روزها مردم به سختی از پس تامین معیشت خود برمی آیند و حقوق ناچیز و ریالی خود را به آخرین روزهای ماه می رسانند. در چنین وضعیتی هر روز با اعداد و ارقام مختلفی از خط فقر روبه رو می شویم؛ خطی که آن طور که از شواهد پیداست بسیاری از افراد حتی دست شان نیز به آن نمی رسد. اینکه عدد و ارقام این شاخص چقدر اعلام می شود مهم نیست؛ آنچه مهم است نان افرادی است که این روزها با هزاران زحمت به دست می آید و در نهایت خرج هیچ می شود.
در حالی که اکنون با شیب تند افزایش نرخ کالا و خدمات روبه رو هستیم و ارزش پولی واقعی ما هنگام خرج کردن آن حسابی به چشم می آید، مسئولان وعده های شیرین ریشه کنی فقر را می دهند. آن طور که از شواهد پیداست با وضعیت فعلی اقتصاد شاید با ۱۴۰۲ فقیری روبه رو شویم؛ اما بازهم آرزو بر جوانان عیب نیست!
