این بازار با رشد چشمگیر بازار خودرو و همچنین افزایش تنوع خودروهای داخلی و خودروهای وارداتی از چین روندی رو به رشد به خود گرفت. از سوی دیگر بازار لوازم‌یدکی خودرو یکی از بازارهایی است که پس از اعمال محدودیت‌ها و خروج خودروسازها دچار تلاطم زیادی شد. این موضوع باعث شد تا سودجویان به تولید لوازم‌یدکی بی‌کیفیت و تقلبی روی بیاورند که نه‌تنها بازار را آلوده می‌کنند بلکه در مواقعی صدمات زیادی به مصرف‌کننده وارد می‌شود. هر چند در میان تولید لوازم بی‌کیفیت و تقلبی، واردات کالای قاچاق را نیز نباید از یاد برد. هر چند که جولان این «کپی‌کاران حرفه‌ای» تنها به خالی شدن جیب مصرف‌کننده و بی‌اعتبار شدن تعمیرکار ختم نمی‌شود و در بسیاری از موارد منجر به مرگ سرنشینان خودرو یا ورود آسیب‌های مالی و جانی جدی به خریداران این کالاها می‌شود. صمت در این گزارش به بررسی معضلات ناشی از وجود قطعات تقلبی خودرو و تولیدات زیرزمینی آن پرداخته است.

جولان تقلبی‌ها در بازار

خرید قطعه یدکی خودرو همیشه یکی از دغدغه‌های صاحبان وسیله نقلیه است. به ویژه اگر این وسیله نقلیه، راه اصلی کسب درآمد فرد باشد. در این موارد رانندگان تاکسی، ماشین‌های سنگین و رانندگان اتوبوس حساسیت بیشتری دارند. گاهی مراجعه به تعمیرگاه باوجود دستمزدها و هزینه تعمیرات سنگین برای برخی از رانندگان به راحتی امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر دل بسیاری از رانندگان از مراجعه‌های پی‌درپی به تعمیرگاه‌ها حسابی خون است. این در حالی است که بسیاری از افراد یک واژه مشترک دارند «تازه تعمیرگاه بودم اما بازهم خراب است!».

برای واکاوی این جمله شاید بهتر است بگوییم در بسیاری از موارد مراجعه کننده به جای تعمیر قطعه در تعمیرگاه، بیشتر با آچار به دست‌ها و تعویض کارهایی مواجه می‌شود که همان اول‌کار، دستور تعویض قطعه می‌دهند! در برخی از موارد نیز هر کدام از تعمیرکاران حدسی می‌زنند و یک مشکل جدید به فهرست مشکلات خودرو اضافه می‌کنند. در نگاهی دیگر شاید بتوان یکی از دلایل بروز این اتفاق تکراری را استفاده از قطعات یدکی تقلبی دانست. قطعاتی که آنقدر خوب کپی شده‌اند که تشخیص آنها از کالای اصلی برای کاربلدها نیز مشکل است. در همین روزهایی که قطعات تقلبی خودرو حسابی در بازار جولان می‌دهند، سیدرضا فاطمی امین، وزیر صمت می‌گوید؛ حدود ۳۰ درصد از قطعات یدکی خودرو در بازار قاچاق یا تقلبی است؛ اما در کنار آن بیش از ۲۳۰ میلیون قطعه یدکی خودرو هم دارای کد رهگیری و اصالت آنها مشخص شده است. اینکه آقای وزیر از لوازم‌یدکی تقلبی آمار دقیقی دارد و راهی برای جلوگیری از آن نیست، نکته قابل تاملی است!

قطعات تقلبی با کمک دولت جمع شوند

حسن زارع‌نژاد، عضو انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره تولید قطعه‌های تقلبی به صمت گفت: افزایش نرخ قطعات خودرو در سال‌های اخیر سبب توزیع زیاد قطعات تقلبی و بی‌کیفیت در بازار لوازم‌یدکی شده است. افزایش فروش لوازم‌یدکی بی‌کیفیت و تقلبی علاوه بر اینکه صدای مصرف‌کنندگان را درآورده، به معضلی جدی برای تعمیرکاران نیز تبدیل شده است. متاسفانه حدود ۲۰ درصد قطعات خودرو در بازار از طریق قاچاق وارد می‌شود. همچنین حدود ۲۰ درصد دیگر این قطعات از طریق تولیدات زیرزمینی تامین می‌شود. این در حالی است که قطعات زیرزمینی و حتی در برخی موارد قطعات وارداتی از کیفیت لازم برخوردار نیستند.

تقلبی‌های پرضرر

عضو انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به آسیب‌های ناشی از قطعات تقلبی خودرو اظهارکرد: میزان خطری که از طریق استفاده از قطعات بی‌کیفیت به مصرف‌کننده می‌رسد به تناسب نوع قطعه خریداری شده متفاوت است. در حقیقت قطعاتی که در بهینه‌سازی کارکرد خودرو دخیل هستند درصورتی‌که تقلبی باشند با هزینه‌های مالی سنگین و خطرات جانی برای مصرف‌کننده همراه هستند. درنتیجه وجود این قطعات تقلبی می‌تواند منجر به آسیب‌های زیادی شود که دامنه آسیب‌های آن بسیار گسترده است مانند عرضه انواع روغن‌های بی‌کیفیت.  وی با اشاره به اینکه قطعات تقبلی و قاچاق خودرو، سهم زیادی در بروز تصادفات دارند گفت: جمع‌آوری لوازم یدکی تقلبی در بازار و برخورد با متخلفان می‌تواند سبب کاهش آمار تصادفات شود. از سوی دیگر، هزینه‌های مصرف‌کنندگان نیز به دلیل استفاده از قطعات استاندارد کاهش می‌یابد.

راهکار چیست؟

زارع‌نژاد با بیان راهکاری برای جلوگیری از تولید قطعات خودرو تقلبی افزود: راهکار اصلی جلوگیری از تولیدات تقلبی، جلوگیری از فعالیت سازندگان زیرپله‌ای یا ورود کالاهای قاچاق تقلبی از سوی دولت است. همچنین فروشندگان نیز نقش بسیار مهمی در این زنجیره دارند و باید تنها از برندهای معتبر و تولیدکنندگان اصلی خرید کنند. در حقیقت اصل اول برای جلوگیری از تولید کالاهای تقلبی، نظارت دقیق دولت بر بازار و جلوگیری از تولید و فروش کالاهای تقلبی و قاچاق است. وی با توجه به اقدامات قابل اجرا برای جلوگیری از تولید قطعات خودرو تقلبی بیان کرد: گام نخست مقابله با عرضه کالاهای قاچاق و تقلبی در حوزه لوازم‌یدکی خودرو داشتن کد رهگیری است. از ۱۵ مرداد، ثبت «کد نقش» فعالان حوزه لوازم‌یدکی و قطعات خودرو در سامانه جامع تجارت الزامی شد. فرصت شناسه دار کردن کالاها و دریافت کد رهگیری تا ۱۵ مهر نیز تمدید شد و از ۱۶ مهر همه صنوف عرضه کننده لوازم‌یدکی ملزم به عرضه کالای دارای کد رهگیری هستند. در این فرآیند کالاهای بدون کد شناسایی جمع و با متخلفان برخورد قانونی می‌شود. این در حالی است که هنوز مقادیری لوازم‌یدکی در بازار وجود دارد که منشأ واردات یا تولید آنها مشخص نیست.

بازار آرام می‌گیرد

عضو انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به اینکه تولید قطعه اصل ۳ برابر قطعه تقلبی هزینه دارد، گفت: قطعات خودرو باید با استاندارد تولید شوند و با کد شناسه کالا به بازار عرضه شوند. این در حالی است که پیشرفت تولیدات به مراتب با افزایش تولید و اشتغالزایی بیشتر همراه می‌شود. از سوی دیگر وجود کالاهای بی‌کیفیت در بازار سبب بی‌اعتمادی مصرف‌کنندگان به قطعات موجود در بازار شده است و اگر قطعات بی‌کیفیت جمع شوند، کمک زیادی به بازگشت اعتماد به بازار خواهد بود.

تنوع، دلیلی برای تقلب

ابراهیم احمدی، رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازی خودرو استان اصفهان درباره تولیدات زیرزمینی قطعات خودرو به صمت گفت: متاسفانه شاهد قطعات تقلبی تولیدی یا قطعات بی‌کیفیت وارداتی در بازار هستیم. این تولیدات برند مشخصی ندارند و فعالان این حوزه اغلب به اسم سایر برندها کالای خود را عرضه می‌کنند. در بسیاری از موارد مشاهده شده استفاده از این قطعات خطرات جانی و مالی جبران ناپذیری برای مصرف‌کننده به همراه داشته است.

وی با اشاره به ضرر ناشی از استفاده از قطعات تقلبی اظهارکرد: متاسفانه تولیدات زیرزمینی قطعات خودرو بسیار زیاد است و آسیب آن تنها شامل حال تولیدکنندگان نمی‌شود؛ بلکه همه جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 این در حالی است که استفاده از این قطعات علاوه بر ایجاد خطرات جانی و مالی برای مردم، سبب آسیب به تولید داخل و ایجاد مشکلات اقتصادی برای تولیدکنندگان و فروشندگان قطعات اصلی و با کیفیت می‌شود.

تنوع زیاد است

احمدی با اشاره به افزایش تولید قطعات تقلبی لوازم‌یدکی گفت: هیچ رشته صنعتی تنوع حوزه قطعه را ندارد و بیش از ۱۰۰ نوع قطعه داریم که این موضوع می‌تواند یکی از دلایل اصلی تولیدات زیرزمینی قطعات خودرو باشد.

 این در حالی است که با افزایش نظارت بر این حوزه باید از تولید قطعات تقلبی جلوگیری کرد.

راهکار چیست؟

رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازی خودرو استان اصفهان با بیان راهکاری برای حل این مشکل اظهارکرد: نخستین اقدام برای جلوگیری از تولید قطعات لوازم‌یدکی به‌صورت زیرزمینی این است که مانند سایر کشورها نظام جامع مالیاتی اجرا شود که به‌واسطه آن همه تولیدکنندگان تحت نظارت قرار گیرند. در این صورت کسی نمی‌تواند تولیدات بی‌کیفیت و زیرزمینی داشته باشد. در دنیا برای جلوگیری از فعالیت افرادی که به‌صورت زیرزمینی در قطعه‌سازی فعالیت دارند، همه افراد را به نظام مالیاتی وصل می‌کنند. این در حالی است که افرادی که به‌صورت زیرزمینی فعالیت دارند، تعهدات اقتصادی و اجتماعی خود را به‌صورت کامل اجرا نمی‌کنند.

ممکن است این افراد از نیروی کار غیرایرانی استفاده کنند و در بسیاری از موارد نیروهای کار را بیمه نکنند. همچنین این افراد مالیاتی پرداخت نمی‌کنند. درنتیجه از برندهای نامعتبر استفاده می‌کنند.

راه‌هایی برای تشخیص لوازم‌یدکی تقلبی

با توجه به موارد یاد شده خریداران نیز یکی از حلقه‌های زنجیره تولید تا مصرف قطعات یدکی هستند. بسیاری بر این باورند که مصرفل‌کنندگان نیز به اندازه تولیدکنندگان مسئول توسعه یا کنترل این بازار هستند. اما تشخیص کالای تقلبی از کالای اصل یکی از مهم‌ترین مشکلات است. در ادامه به برخی از شاخص‌های تشخیص کالای اصل از تقلبی می‌پردازیم:

رنگ بسته‌بندی:

با توجه به اینکه کارخانه‌ها بسته‌بندی محصولات خود را به ندرت تغییر می‌دهند و در حجم‌های بسیار زیاد هم سفارش بسته بندی می‌دهند؛ بنابراین کیفیت و نوع رنگ به کار رفته در بسته‌بندی‌ها نباید دائما تغییر کند. بنابراین توجه به این رنگ و جنس مقوای بسته بسته‌بندی کالا گاهی می‌تواند راه گشا باشد.

 نوع آلیاژ کاربردی:

نوع مواد و آلیاژی که در ساخت قطعات  لوازم یدکی اصلی به کار می‌رود بسیار مرغوب است و به‌واسطه همین مرغوبیت از سایر مارک‌های مشابه متمایز شده است. بدیهی است که نوع آلیاژ کاربردی در کیفیت ظاهری قطعه تاثیرگذار است. مواردی مانند نوع آلیاژ به کار رفته و پرداخت روی قطعات، باعث تمایز قطعات اصلی و غیر اصلی می‌شود. فروشندگان لوازم‌یدکی معمولا از این طریق به کیفیت قطعات پی می‌برند.

نوع نوشتاری روی قطعه:

شاید باورش سخت باشد اما حجم زیادی از لوازم‌یدکی موجود در بازار، در خارج از ایران تولید می‌شود! این موضوع سبب می‌شود گاهی در تولیدات زیرپله‌ای و روی قطعه یا بسته‌بندی‌ها غلط‌های املایی یا اصطلاحات و لغات اشتباه بکار برده شود. برخی از کمپانی‌ها نظیر بنز و بی‌ام و از اصطلاحات مخصوصی برای معرفی لوازم‌یدکی خود استفاده می‌کنند. از این رو، فروشندگان با دقت در این موارد ممکن است بتوانند به اصلی یا تقلبی بودن آنها پی ببرند.

نوع پرچ‌کاری:

 پرچ موجود در بعضی از قطعات از دیگر راه‌های تشخیص است. نوع پرچ‌کاری از جمله مواردی است که به تجربه و مهارت نیاز دارد و می‌تواند راهی برای تشخیص لوازم‌یدکی تقلبی از اصل باشد.

 نوع جوشکاری:

به فهرست بالا نوع جوشکاری قطعه را نیز اضافه کنید. اهل فن به راحتی می‌توانند از نوع جوشکاری قطعه به اصل یا تقلبی بودن آن پی ببرند.

لمس کردن قطعات:

 افراد با تجربه از لمس قطعات به اصلی یا غیر اصلی بودن آن پی می‌برند.

کیفیت بسته‌بندی:

معمولا موادی که در بسته‌بندی اصلی به کار می‌رود مرغوب بوده و این مسئله منجر به کیفیت ظاهری بالاتر بسته‌بندی اصلی نسبت به تقلبی و همچنین استحکام بیشتر آن می‌شود.

سخن پایانی

این روزها بازار تعمیرکاران خودرو داغ و گلایه‌های مشتریان نیز بسیار است. این در حالی است که منشأ بسیاری از این گله‌ها، نبود قطعه باکیفیت است. در حقیقت زیر این بازار بی‌نظارت، کپی‌کاران حرفه‌ای حسابی برای خود جولان می‌دهند و حتی گاهی بازار را از دست تولیدکنندگان اصلی می‌گیرند. این در حالی است که برخی از مسئولان در گزارش‌ها و سخنرانی‌ها، با اعداد و ارقام از وجود قطعات یدکی تقلبی خبر می‌دهند و هر بار نیز می‌گویند برنامه‌های گسترده و مشخصی برای جلوگیری از تولید و فروش قطعات یدکی تقلبی در بازار دارند. متاسفانه این موضوع با سایر وعده‌ها متفاوت است و نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذشت زیرا وجود قطعات تقلبی در خودرو در بسیاری از موارد با خسارت‌های مالی و جانی همراه است. باید امیدوار بود و منتظر ماند که با طرح جدید دولت و درج کدرهگیری برای لوازم یدکی خودرو چقدر می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد.