کارشناسان معتقدند افزایش صادرات کشور می ‌ تواند به توسعه صنعت کشاورزی و افزایش اشتغال در این حوزه منجر شود. اما توجه به تنظیم بازار داخلی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو به عقیده کارشناسان مناسب به نظر می ‌ رسد تا تمام راهکارهای بهبود صادرات محصولات کشاورزی، به طور دقیق شناسایی شده و برنامه ‌ های جامعی برای رفع چالش ‌ ها و ترمیم ساختارهای لجستیکی تدوین شود. صمت در این گزارش، به مشکلات و دلایل محدود بودن صادرات محصولات کشاورزی پرداخته است که در ادامه می ‌ خوانید.

تعلل حرکت کانتینرهای باری

محمد بلاغی، رئیس انجمن گلخانه ‌ داران و صادرکنندگان محصولات سبزی و صیفی گلخانه ‌ ای ضمن اشاره به اینکه کانتینرهای حمل محصولات کشاورزی به دلیل وجود مشکلات بسیار در پایانه مرزی آستارا ۸ روز معطل می ‌ شوند، از بی ‌ توجهی دستگاه ‌ های مربوطه به یارانه سوخت حمل هوایی گلایه کرد. به گزارش ایسنا، بلاغی با بیان اینکه در پایانه مرزی آستارا با ترافیک کانتینرهای حمل محصولات کشاورزی مواجه شده ‌ ایم، اظهار کرد: درحال ‌ حاضر کانتینر ‌ های حمل باید ۸ روز در مرز آستارا در صف قرار بگیرند تا بتوانند از مرز خارج شوند. محصولات کشاورزی به ویژه محصولات گلخانه ‌ ای که صادراتی هستند، جزو محصولات فسادپذیر بوده و هر چه در ترافیک بمانند، از کیفیت محصولات کاسته می ‌ شود. در نهایت نیز قدرت رقابت در بازارهای هدف صادراتی از دست می ‌ رود. در چند مدت اخیر کانتینرهای محصولات کشاورزی در پایانه ‌‌ های مرزی معطل شده و از مهم ‌ ترین دلایل آن می ‌ توان به وجود یک پل کم عرض برای تردد و کندی حرکت کانتینرها اشاره کرد. همچنین وجود مشکلاتی در زیرساخت ‌ های پایانه آستارا، ۲۴ ساعته نبودن زمان کاری پایانه، کلینیک ‌ های گیاهپزشکی برای صدور گواهی قرنطینه، عدم ورود ماشین ‌ های خارجی به خاک کشور، کمبود کانتینرهای یخچال دار در کشور و وابسته بودن حمل ‌ ونقل برون مرزی به شرکت ‌ های حمل ‌ ونقل خارجی به ویژه شرکت ‌ های آذری اشاره کرد. ‌

تصویب حمل هوایی محصولات کشاورزی

رئیس انجمن گلخانه ‌ داران و صادرکنندگان محصولات سبزی و صیفی گلخانه ‌ ای اضافه کرد: ترافیک ‌ هایی در مرز آذربایجان و روسیه (مرز سومار) ایجاد می ‌ شود که از دست دولت ایران خارج بوده و احتیاج به رایزنی سیاسی دارد. ولی اقدامی که دولت ایران می ‌ تواند در راستای بهبود شرایط فعلی انجام دهد، حمل هوایی محصولات کشاورزی است. 2 سال پیش انجمن گلخانه ‌ داران راهکار حمل هوایی را برای بهبود صادرات محصولات کشاورزی ایران پیشنهاد داد. بلاغی تصریح کرد: این طرح در سال ۱۳۹۹ در کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی مطرح و در ۲۲ روز کاری با حمایت و پشتیبانی کمیسیون کشاورزی و در نهایت در صحن علنی مجلس یارانه حمل هوایی برای محصولات کشاورزی مصوب و در بودجه سالیانه قرار گرفت. بر اساس آن مقرر شد صادرکنندگانی که محصولات کشاورزی را از طریق هوایی حمل کنند، از یارانه سوخت حمل هوایی بهره ‌ مند شوند تا بدین طریق مشکلات ترافیکی برای این بخش مرتفع شود. وی ادامه داد: یارانه حمل هوایی مصوب شد و در بودجه سال ۱۴۰۰ قرار گرفت. ‌ همچنین به تبع آن با پیگیری ‌ های انجام شده در بودجه ۱۴۰۱ هم مجدد قرار گرفت اما در بحث تخصیص یارانه سوخت حمل هوایی آن طور که در قانون ذکر شده، باید یک شیوه ‌ نامه اجرایی برای آن نوشته شود. این شیوه ‌ نامه اجرایی از سال ۱۴۰۰ بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان توسعه تجارت و سازمان برنامه و بودجه آنقدر پاسکاری شد که به نتیجه نرسید.

وی عنوان کرد: شیوه ‌ نامه اجرایی یارانه سوخت حمل هوایی توسط وزیر جهاد کشاورزی به معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد نیز ابلاغ شده است این شیوه ‌ نامه هنوز عملیاتی نشده سال ۱۴۰۰ را از دست دادیم و ۱۴۰۱ هم فرصتی باقی نمانده است. رئیس انجمن گلخانه ‌ داران و محصولات سبزی وصیفی گلخانه ‌ ای کشور با بیان اینکه کانتینرهای حمل محصولات کشاورزی ۸ روز در مرز آستارا و چند روزی در مرز سومار می ‌ مانند، افزود: تا به امروز هیچ بهره ‌ ای از کارگو(حمل ‌ ونقل هوایی) نبرده ‌ ایم، زیرا در بدنه دولت به آن ‌ توجه نمی ‌ شود. ما در بخش خصوصی حتی با شرکت ‌ های هواپیمایی مذاکره کرده و همه جوانب را بررسی کردیم. از طرفی حدود 3 هفته پیش با فرودگاه مسکو و مدیر بازرگانی آنها مذاکره شد و همه چیز برای حمل هوایی محصولات کشاورزی فراهم شده است. ولی بخش دولتی در این مسئله همکاری ‌ نمی ‌ کنند و این عدم همکاری منجر به ضرر زیان صادرکنندگان شده است.

مشکلات لجستیکی صادرات

شاهپور علایی ‌ مقدم، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور از تولید ۱۲۵ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی سالم در کشور و افزایش ۲ برابری صادرات آن تا پایان برنامه هفتم خبر داد و گفت: اکنون عمده صادرات سبزی و صیفی ‌ جات ایران به روسیه است که برای رشد 3 برابری آن در سال آینده برنامه ‌ ریزی شده است.

به گزارش ایرنا از سازمان حفظ نباتات کشور، علایی مقدم اظهار کرد: در حال حاضر بخش زیادی از صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای عراق، افغانستان، کشورهای حوزه خلیج ‌ فارس انجام می ‌ شود. به دلیل مشکلات لجستیکی و بحث ‌ های کارگو و انتقال به جاهای دور، در حال و مقداری از صادرات ایران به اتحادیه اروپا کم است. براساس عمده تفاهمنامه ‌ هایی که با روسیه امضا کردیم، بنا داریم که در سال ۱۴۰۲ صادرات محصولات کشاورزی خود به این کشور را ۳ برابر کنیم.

این مقام مسئول تصریح کرد: صادرات در دنیا در دو محور مورد توجه است؛ میزان ارزآوری و سلامت کالاهای صادرشده. زیرا سلامت مردم هر جامعه داشتن غذای سالم است، یعنی محصولات سالم متضمن صادرات است. در این زمینه عقب ‌ ماندگی در کشور وجود داشت که با شناسایی بسترهای تولید، فرآیند و روند تولید، محصول براساس استاندارد کشورهای مقصد صادر شده و در نتیجه این مشکل نیز برطرف شد.

اهمیت امضای تفاهمنامه ‌ های تجاری

رئیس سازمان حفظ نباتات کشور با تاکید بر اینکه اگر محصولی را تایید نکنیم صادر و وارد نمی ‌ شود، گفت: بر اساس قانون حفظ نباتات، از واردات محصولاتی که کشور را آلوده کند، جلوگیری می ‌ کنیم. در بحث قرنطینه ‌ های کشاورزی در فرودگاه ‌ ها، بندرها، در بخش آبی و خاکی مانند یک مرزبان عمل شده و از ورود محصولات آلوده جلوگیری می ‌ شود. صادرات محصولات هم بر اساس استاندارد کشور مقصد است و هر کشوری استانداردهای مختص به خود را داشته خود را داشته و ایران در حال حاضر با حدود ۳۰ کشور دنیا تفاهمنامه قرنطینه ‌ ای دارد. در چند ماه اخیر، با ۹ کشوری که هیچ ‌ گونه تفاهمنامه با آنها نداشتیم، تفاهمنامه تجاری امضا کردیم. با امضای این تفاهمنامه ‌ ها، باید شرایط کشورهای مقصد را رعایت کنیم. علایی ‌ مقدم تصریح کرد: تفاهمنامه ‌ ها صادرات را تسهیل می ‌ کند و رفع موانع صادرات خیلی مهم است. به عنوان مثال بیش از ۱۶ سال بود که سیب ایران به کشور همسایه پاکستان صادر نمی ‌ شد؛ با علت ‌ جویی، شرایط کشور پاکستان برای سلامت محصول مشخص شد و زمانی که نظارت را در باغات افزایش دادیم، تفاهمنامه صادرات امضا کردیم و برای نخستین بار در دولت سیزدهم صادرات سیب به پاکستان آزاد شد.

سخن پایانی

برای تحقق هدف افزایش صادرات غیرنفتی ایران، باید الزامات و بسترهای مهمی را تامین کرد. در بحث صادرات محصولات کشاورزی که یکی از تولیدات صادرات محور مهم برای کشور محسوب می ‌ شوند، زیرساخت ‌ های انتقال از جمله مهم ‌ ترین نیازها است. بخشی از کارشناسان و فعالان بازرگانی معتقدند ضعف ‌ های مربوط به ناوگان حمل ‌ ونقل، یکی از موانع مهم توسعه صادرات محصولات کشاورزی است. آنها معتقدند نبود تجهیزات مناسب این موضوع سبب شده تا بخش مهمی از کالاها، فاسد شده به مقصد برسند. اما عده ‌ ای دیگر از فعالان نیز معتقدند مشکل اصلی محدود بودن بازارهای صادراتی ایران در بحث محصولات کشاورزی، ضعف در دیپلماسی تجاری است و باید دولت برای رفع این نقص، وارد عمل شود.