سال گذشته پیام محبی، رئیس بیمارستان دامپزشکی تهران گفت: از هر ۱۰ ایرانی، یک ‌نفر حیوان خانگی دارد و می‌توان آمار حیوانات‌خانگی از نوع سگ و گربه را در ایران حدود ۶ تا ۸ میلیون تخمین زد. نگهداری از حیوانات‌خانگی هزینه‌هایی دارد که اگر در پرداخت برخی از آنها کوتاهی شود، کیفیت زیست حیوان به‌شدت افت می‌کند. به گفته برخی دامپزشکان، از سال گذشته تاکنون هزینه‌های درمان و واکسیناسیون حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است. به‌طور مثال، آزمایش خون CBC که در بهمن‌ سال گذشته ۱۲۵ هزار تومان بود، در حال ‌حاضر به ۱۸۰ هزار تومان رسیده است. به‌طورکل تورم اقتصادی و افزایش نرخ دلار تاثیر مستقیمی بر کلیه مسائل درمانی گذاشته است. برخی دیگر از دامپزشکان، وابستگی کالا و خوراکی‌های موردنیاز پت به واردات را عامل اصلی افزایش نرخ نگهداری حیوانات خانگی می‌دانند. صمت به مناسبت روز ۱۱ آوریل مصادف با ۲۲ فروردین، روز جهانی حیوانات خانگی به ابعاد اقتصادی این پدیده پرداخته است.

وقتی کالاهای موردنیاز حیوانات «لوکس» شد

بخشی از کالا و محصولاتی که سرپرستان حیوانات خانگی خریداری می‌کردند، وارداتی بودند که به‌نسبت قیمت‌های مناسبی داشتند، اما پس از تحریم‌ها و لوکس محسوب شدن آنها، واردات آنها به‌صورت قاچاق درآمد و هزینه‌ها بسیار بالا رفت، از همین‌رو صاحبان حیوانات خانگی به‌سمت خرید غذاهای خانگی رفتند، در حالی که بسیاری از این تولیدات داخلی از کیفیت لازم برخوردار نیستند و در طولانی‌مدت مشکلات سلامتی از جمله بیماری‌های کلیوی و مشکلات مجاری‌ادرار برای حیوان ایجاد می‌کنند. از طرفی، برخی از این غذاها استفاده درمانی برای حیوان داشتند که باوجود تحریم‌ها، واردات آن دیگر انجام نگرفت. این محصولات مربوط به حیوانات دچار بیماری‌های خاص مثل ناراحتی‌های قلبی یا کلیوی بودند، به‌طورمثال زمانی که حیوان دیابت داشته باشد، غذای رویال کنین دیابتیک برای او تجویز می‌شود، اما در حال ‌حاضر این غذا یا در بازار نیست یا اگر هم پیدا شود، نرخ بسیار بالایی دارد. یکی دیگر از تبعات افزایش هزینه‌های نگهداری حیوانات خانگی رهاسازی یا واگذاری آنها است. رهاسازی حیواناتی مثل سگ نه‌تنها به خود حیوان آسیب جدی وارد می‌کند، بلکه برای انسان و محیط‌زیست نیز خطر دارد، همچنین کسانی که بدون آگاهی از شرایط نگهداری حیوانات اقدام به خرید یک حیوان می‌کنند، پس از اینکه متوجه هزینه‌های بالای نگهداری می‌شوند، یا حیوان را در شرایط سختی قرار می‌دهند که هزینه‌ها کاهش پیدا کند یا بعد از اینکه حیوان با محیط انس گرفت، بدون هیچ مسئولیتی آن را واگذار می‌کنند. به‌طورکل هزینه‌های نگهداری از گربه‌های خانگی شامل هزینه‌های اولیه مثل خرید سرویس بهداشتی، جای خواب و سایر لوازم گربه، هزینه‌های خوراک، هزینه‌های تعویض خاک و هزینه‌های پزشکی مثل چکاپ، عقیم‌سازی، داروهای ضدانگل و واکسیناسیون می‌شود؛ غذا و لوازم بهداشتی جزو هزینه‌های همیشگی است. هزینه اصلی حیوانات خانگی مربوط به غذا و درمان آنها است. سگ‌ها رژیم غذایی متفاوتی دارند و برخی غذاهای خانگی را می‌خورند، اما اگر گربه‌ها به غذای خشک عادت کرده باشند، هزینه‌های مشخصی برای خرید خوراک دارند، اما آنچه می‌تواند بار نگهداری از حیوانات خانگی را بیشتر کند، مربوط به هزینه‌های درمانی و پیش‌بینی‌نشده است.

کاهش مراجعه به دامپزشکی

ثمین قاسمی، دامپزشک حیوانات‌خانگی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: از سال گذشته تاکنون، هزینه‌های درمان و واکسیناسیون حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است. به‌طورمثال، آزمایش خون CBC که در بهمن‌ سال گذشته ۱۲۵ هزار تومان بود، در حال‌ حاضر به ۱۸۰ هزار تومان رسیده است. به‌طور کل، تورم اقتصادی و افزایش نرخ دلار تاثیر مستقیمی بر کلیه مسائل درمانی گذاشته است. قاسمی افزود: این افزایش نرخ در هزینه خوراک حیوانات نیز مشهود است. اگر بخواهیم هزینه نگهداری از حیوانات خانگی را به‌طور تقریبی بررسی کنیم، یک هزینه اولیه مثل واکسیناسیون و چکاپ‌های اولیه وجود دارد که یک تا ۲ میلیون تومان می‌شود. پس از آن هزینه‌های ماهانه مثل غذا وجود دارد. هزینه ماهانه غذای ایرانی حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان و غذای خارجی ۱ تا ۱.۵ میلیون تومان می‌شود. وی بااشاره به اینکه افزایش هزینه‌ها به‌طورمستقیم بر رفاه و سلامت حیوانات خانگی تاثیرگذار است، گفت: باتوجه به افزایش هزینه‌ها، شاهد این هستیم که میزان مراجعان به دامپزشکی‌ها کاهش پیدا کرده است. از طرفی، برخی مراجعان بابت کاهش هزینه‌ها، یک‌سری از تجویزهای درمانی را حذف می‌کنند. برای مثال، دامپزشک ۳ دوز واکسن برای حیوان تجویز می‌کند، اما صاحب حیوان تزریق 2 دوز از آن را برای حیوان انجام می‌دهد. قاسمی افزود: اگر قرار باشد، سطح ایمنی بدن حیوان با ۳ دوز واکسن به ۹۰ درصد برسد، با ۲ دوز واکسن ۶۰ درصد می‌شود و حیوان را در برابر بیماری آسیب‌پذیر می‌کند. همچنین، وقتی دامپزشک تجویز می‌کند که حیوان یک دارو را در یک دوره زمانی مشخص استفاده کند، صاحب حیوان یا دارو را نمی‌خرد و می‌رود یا میزان دارو را برای مدت کمتری خریداری می‌کند. داشتن وسایل بازی، جای خواب راحت و خوراک مناسب؛ کیفیت زندگی حیوان را بالاتر می‌برد. اگر صاحب حیوان از پس این هزینه‌ها برنیاید، رفاه نسبی حیوان نیز کم می‌شود.

تیغ تورم بر گردن حیوان خانگی

امید مرادی، رئیس بیمارستان دامپزشکی مرکزی تهران در گفت‌وگو با صمت بیان کرد: ما در ایران در همه زمینه‌های خدماتی حیوانات خانگی وابسته به واردات هستیم. طبیعی است که وقتی همه اجناس و اقلام درمانی و تشویقی خارجی است، افزایش نرخ دلار بر نرخ این کالاها تاثیر بگذارد، اما نه‌تنها نرخ این کالاها بالا می‌رود که در بعضی از موارد نایاب هم می‌شوند.

وی اضافه کرد: زمانی که این اتفاق می‌افتد، افرادی کاسبکار و متقلب پا به عرصه می‌گذارند و با تشخیص نیاز بازار، اجناس بی‌کیفیت یا تقلبی را وارد می‌کنند و به‌فروش می‌رسانند. وقتی از این کالاهای تقلبی استفاده می‌کنیم، کار درمان به درستی پیش نمی‌رود. به‌طور مثال، در چند ماه گذشته داروهای بیهوشی با اسم و برچسب درست تهیه می‌کردیم، اما پس از مصرف، شاهد عوارض آن بر بیمارها بودیم. پس از اینکه این داروها را برای بررسی می‌فرستادیم، متوجه می‌شدیم آن گاز بیهوشی که روی این شیشه دارو نوشته شده با یک گاز ارزان جایگزین شده بوده که می‌توانسته بیهوش کند، اما در جراحی‌های طولانی‌مدت بر دستگاه تنفسی مریض عوارض نشان داده است. این مشکلات نتیجه افزایش نرخ و نادر شدن اقلام درمانی حیوانات است و آسیب آن را حیوان، سرپرستش و مرکز درمانی می‌بینند. وی بااشاره به اینکه رفاه حیوانات خانگی تعریف‌های متفاوتی دارد و اجزای تشکیل‌دهنده آن بسیار گسترده هستند، گفت: در تعاریف یک‌سری حق و حقوق برای حیوانات تعریف می‌شود، از جمله حق دسترسی به درمان درست و حق دسترسی به غذای سالم که رعایت شدن این حداقل‌ها منجر به رفاه حیوان می‌شود. طبیعی است، زمانی که نرخ اقلام و اجناس مربوط به حیوانات خانگی بالا می‌رود و ارائه خدمات به حیوان و تهیه این شرایط برای سرپرست حیوان دشوار می‌شود، رفاه حیوان تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. وی در ادامه گفت: بسیاری از داروهای ضددردی که دامپزشکان استفاده می‌کنند، داروهای بسیار گرانقیمتی هستند. زمانی که سرپرست حیوان امکان تهیه داروهای گران‌نرخ را متعاقب جراحی‌ها نداشته باشد، ما مجبور می‌شویم داروهای جایگزین ارزان‌تر را استفاده کنیم، اما این داروهای ارزان‌تر آن میزان اثر را ندارند. در چنین شرایطی است که رفاه حیوان خانگی به‎‌طورکامل برقرار نمی‌شود.

ارتباط سلامت انسان و حیوان

مرادی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان گفت ارتباط معناداری میان سلامت انسان و حیوانات پیرامونش وجود دارد، گفت: به‌طورقطع همینطور است. براساس رویکرد «سلامت واحد»، سلامتی یک کل واحد و تامین آن زمانی حاصل می‌شود که تمام انسان‌ها، حیوانات حیات وحش و حیوانات اهلی اعم از دام یا حیوانات همدم لحاظ شود. در سال‌های اخیر این رویکرد موردتاکید سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان جهانی بهداشت و سازمان جهانی بهداشت حیوانات بوده است و به کشورها، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه نظیر ایران این امکان را می‌دهد تا به‌جای تمرکز تمام بودجه برای درمان پرهزینه انسان، بسیاری از بیماری‌ها را با هزینه‌ای کمتر و تلفات پایین‌تر در منشأ حیوانی آن کنترل کنند. وی افزود: مثال بارز و گل سرسبد این برنامه، کنترل بیماری هاری است. تحقیقات مکرر ثابت کرده که تنها راه کنترل هاری، واکسیناسیون دسته‌جمعی سگ‌ها، اعم از سگ‌های بی‌سرپرست و باسرپرست است. این در حالی است که در کشور ما به‌جای واکسیناسون و هزینه برای بهبود سلامت سگ‌ها، برنامه‌هایی ناکارآمد مانند کشتار یا جمع‌آوری سگ‌ها اجرا شده است، در نتیجه این برنامه‌های غیرعلمی، چنانچه تمام متخصصان بین‌المللی هم گفته بودند، نه هاری و نه جمعیت سگ‌ها کنترل نشد و امروزه فقط هزینه سالانه واکسیناسیون پس از گزش در حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون دلار در سال تخمین زده می‌شود. هزینه‌ای که فقط بخشی ناچیز از آن کافی بود تا نه ۷۰ درصد، بلکه تمام سگ‌های ایران واکسینه شوند و هاری به‌طورکامل ریشه‌کن شود. این هزینه سنگین تاوان عدم‌درک تفاوت یک رویکرد مدیریتی علمی با اقدامات شتابزده و غیرکارشناسی است.

کاهش کیفیت محصولات

نادر عسکری، دامپزشک متخصص بیماری‌های داخلی حیوانات و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: هزینه حیوانات همیشه نسبت به هزینه‌های درمان یک انسان حتی بدون بیمه، بالاتر بوده است. پس از افزایش شدید تورم و نرخ دلار، هزینه‌های مراکز دامپزشکی نیز بالا رفت. از طرفی، به دلیل اینکه وسایل و خوراک حیوانات کالاهای لوکس حساب می‌شوند و دولت کمکی به واردات اقلام مورد نیاز حیوانات و واکسن آنها نمی‌کند، هزینه‌ها نیز افزایش پیدا کرده است. از آن طرف، این محصولات و کالاها بی‌کیفیت نیز شده‌اند، در واقع به‌جای اینکه غذای حیوانات را از کشوری مثل فرانسه وارد کنند، از ترکیه، تایلند و برزیل می‌آورند. کیفیت پایین این غذاها تاثیر آسیب‌زا بر سلامت حیوانات به‌ویژه گربه‌ها که غذای خشک و تجاری دوست دارند، گذاشته است. این دامپزشک اضافه کرد: همچنین افزایش هزینه‌ها باعث شد که یک‌سری از افراد نتوانند از پس هزینه‌ها برآیند و حیوانات خود را واگذار کنند. تعداد افرادی هم که حیوانات بی‌سرپرست را به سرپرستی می‌گرفتند یا حیواناتی را که در خیابان آسیب دیده بودند، به دامپزشکی‌ها می‌آوردند، کم شده است. عسکری گفت: حیوانات موجودات بی‌زبانی هستند که خود را با شرایط وفق می‌دهند، اما این مسئله هم، بستگی به تربیت حیوان دارد؛ اما درباره گربه‌ها که تربیت‌پذیر نیستند، افزایش هزینه‌ها و کاهش رفاه آسیب‌زاتر بوده است. وی بااشاره به اینکه خودتحریمی بیشتر از تحریم‌ها بر هزینه‌های نگهداری از حیوانات خانگی تاثیر گذاشته است، گفت: از چند سال پیش، دیگر هیچ ارزی به کالاهای دام کوچک تخصیص پیدا نکرد. این امر باعث شد که یک‌سری از اقلام و غذاهایی که برای حیوانات ضروری بودند، از طریق قاچاق وارد کشور شوند که طبیعی است که نرخ آنها هم خیلی گران‌تر شدند. این دامپزشک اظهار کرد: متاسفانه در ایران بیمه موثری برای حیوانات وجود ندارد. چند سال پیش، یک بیمه ناکارآمد برای حیوانات گذاشتند که هزینه خود بیمه نسبت به پشتیبانی آن خیلی زیادتر بود، برای همین اصلا مورد استقبال قرار نگرفت.

حیوانات، جزء جدایی‌ناپذیر جامعه

این متخصص بیماری‌های داخلی حیوانات خانگی و مدرس دانشگاه، غذارسانی به حیواناتی همچون سگ و گربه‌های خیابانی را اقدامی مثبت ارزیابی کرد و افزود: این اقدام موجب می‌شود این حیوانات از خوردن لاشه حیوانات مرده یا زباله‌های عفونی خودداری کنند. به این ترتیب، قدمی مثبت در راستای ارتقای سلامت این موجودات و حتی جامعه انسانی برداشته می‌شود. عسکری حیوانات خیابانی همچون سگ و گربه را جزء جدایی‌ناپذیر جامعه دانست که تعامل قابل‌توجهی با انسان‌ها دارند؛ از این‌رو غذارسانی به حیوانات را اقدامی مثبت ارزیابی کرد که در آموزه‌های دینی نیز بر آن تاکید شده است. این کلینیسین فعال در شهر تهران در ادامه تاکید کرد: غذارسانی به حیوانات باید با شناخت و رعایت الزاماتی باشد. مشورت با دامپزشکان و بهره‌گیری از نظرات تخصصی از یک‌سو می‌تواند زمینه غذارسانی سالم به حیوانات را فراهم کند و از سوی دیگر نیز، حد و حدود این اقدام را مشخص سازد.  عسکری گفت: هر غذایی که این حیوانات از خوردن آن استقبال می‌کنند، لزوما برای سلامتی آنها مفید نیست. به‌عنوان مثال، در مواردی شاهد هستیم که حامیان ناشی، اقدام به تغذیه گربه‌ها با جگر انواع حیوانات می‌کنند، این در حالی است که مصرف بی‌رویه این محصولات غذایی زمینه مسمومیت آنها را فراهم می‌کند؛ بنابراین در مجموع می‌توان این‌طور جمع‌بندی کرد که غذارسانی و حمایت با کسب دانش کافی و بهره‌گیری از تجربه متخصصان دامپزشکی اقدام مثبتی است.

سخن پایانی

حتی اگر نگهداری از حیوانات تنها منوط به حمایت از آنها هم باشد، ضروری است که شرایط مناسب و استانداردی برای زیست آنها فراهم شود. با این همه افزایش هزینه‌های نگهداری از حیوانات خانگی، رفاه و سلامت این حیوانات را تحت‌تاثیر قرار داده است. به‌طورمشخص با روند افزایش قیمت‌ها و مشکلات معیشتی، مراجعه سرپرستان حیوانات به مراکز دامپزشکی کاهش پیدا کرده است. این امر اقدامات پیشگیرانه درمانی حیوانات را تحت‌الشعاع قرار داده و به گفته دامپزشکان بسیاری از افراد به نسخه‌های درمانی حیوانات خود بی‌توجهی نشان می‌دهند.