بر اساس آمار، ایران از نظر ذخائر معدنی جزو ۱۰ کشور نخست جهان و اولین کشور خاورمیانه به شمار می‌رود و طبق گزارش‌های منتشر شده ۷ درصد ذخایر معدنی جهان را در خود جای داده است.برهمین اساس، معدنکاری سبز در راستای حفظ محیط زیست در دستور کار قرار گرفته و در این ساختار تاکید شده در روند فعالیت‌های معدنکاری نباید خدشه‌ای به محیط زیست وارد شود. عموما عملیات معدنکاری تخریب محیط زیست و طبیعت را به همراه دارد و کارخانه‌هایی که در کنار معادن احداث می‌شود، نیز آلودگی‌هایی را برای محیط اطراف ایجاد می‌کند. صنایع مس نیز برای به حداقل رساندن آسیب‌های محیط زیستی تا کنون اقداماتی همچون احداث کارخانه اسید، طرح جامع آب و  مدیریت پسماند را در دستور کار خود قرار داده‌اند.صمت در این گزارش با توجه به ضرورت حفظ محیط زیست در فعالیت‌های معدنکاری با تمرکز بر فعالیت صنایع مس، مشکلات و چالش‌های این حوزه را مورد بررسی قرار داده است.

کوروش شعبانی نایب رئیس انجمن مس ایران‌، یکی از چالش‌های اصلی بخش معدن را نحوه تعامل با محیط‌زیست و منابع طبیعی دانسته و گفت: فعالان صنایع مس به عنوان تولیدکنندگان مواد اولیه صنایع پایین دستی از حمایت‌های لازم برای همکاری صنایع معدنی با حفظ محیط زیست برخوردار نیستند و گاهی به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی مشخصی برای رفع موانع وجود ندارد. به گزارش صمت، این فعال حوزه صنایع معدنی با اشاره به نبود هماهنگی بین سازمان‌های مرتبط گفت: مدیران منابع طبیعی در بالادست بارها گفته‌اند مشکلی با فعالیت‌های اکتشافی معادن مس ندارند اما در مرحله اجرا با مخالفت و ممانعت مدیران پایین دستی مواجه هستیم.

کمبود متخصص در بخش معدن

عضو هیات مدیره انجمن مس ایران نیز با تاکید بر رعایت دوطرفه روند همکاری معدن و محیط زیست گفت: بنده به عنوان معدنکار، مدافع محیط‌زیست هستم اما باید یک قانون و تعامل دوطرفه بین معدنکاران و محیط زیستی‌ها با حضور نمایندگان بخش دولتی و خصوصی تدوین و اجرایی شود. احمد مشکانی ضمن بیان این مطلب به بعد دیگری از مشکلات معدنکاران و معدنداران اشاره کرد و گفت: تامین سوخت امروز یکی‌ از مشکلات اصلی در معادن است و باید روند فعالیت سامانه سوخت کمی تغییر کند.

وی با اشاره به فرار سرمایه و متخصص در سال‌های اخیر گفت: یکی از مشکلات ما امروز کمبود متخصص است و دلیل اصلی آن‌ نبود بنگاه‌های خصوصی قوی است. این‌بنگاه‌ها به دلیل مشکلات شکل نگرفته است و به جای فکر کردن به توسعه به دنبال راهکار برای حل مشکلات هستند.

رعایت استانداردهای محیط‌زیست

رئیس کمیته محیط‌زیست انجمن مس نیز اظهار کرد: اهمیت معدنکاری در اقتصاد کشور غیرقابل انکار است. بنابراین باید علاوه بر توجه به این بخش و فراهم آوردن زمینه رشد و توسعه آن، به حفظ منابع طبیعی هم توجه دارد.  لطف‌الله سعیدی ضمن بیان این مطلب افزود: معدنکاری با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی قابل اجرا است و همواره بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی نیز در افزایش پوشش گیاهی منطقه مورد بررسی قرار می‌گیرند.  سعیدی گفت: برای تسهیل معدنکاری نیز اصلاح تفاهمنامه معاونت معدنی و سازمان محیط‌زیست پیشنهاد می‌شود. این پیشنهاد به معاونت معدنی وزارت صمت ارسال شده است.

آلایندگی پایین

ابوالفضل صالح آبادی دبیر انجمن مس ایران نیز گفت: براساس ماده ۴۳ بند ۵ برنامه‌های توسعه‌ای معادن مکلف به ارایه اعتباری برای حفظ محیط زیست هستند.

وی افزود: این بند که در ۶ برنامه پیشین لحاظ شده بود، در برنامه هفتم نیز آمده است و در مواردی اگر به دلیل بهره‌برداری از معادن و فعالیت‌های صنایع معدنی،‌ خسارت‌هایی به منطقه وارد شود، معادن باید علاوه بر عوارض آلایندگی، با تصویب شورای معادن استان تا یک‌درصد از درآمد حاصل را پس از واریز به خزانه معین استان نزد خزانه‌داری کل کشور به‌جبران خسارت‌های مذکور اختصاص دهند. این در حالی است که در فرآیند تولیدات صنعت مس تا تولید کنسانتره،‌ روند تولید بدون آلایندگی بوده و باید این مزیت در کمیته محیط‌زیست مدنظر قرار گیرد.

توجه به منابع طبیعی و انرژی

دبیر کمیته محیط زیست، منابع طبیعی و انرژی نیز با تشریح اهداف و برنامه‌های کمیته محیط زیست انجمن مس گفت: این کمیته با هدف ارائه راهکارهای قانونی برای تسهیل معدنکاری فعالان حوزه مس با رویکرد توسعه پایدار و الزام به حفظ سرمایه‌های ملی و توجه شکل گرفت. مسعود نوری ضمن بیان این مطلب افزود: برقرار ارتباط موثر با سازمان‌ها، شناسایی راهکارهای حفظ محیط زیست، کاهش آلایندگی‌ها و شناسایی و معرفی ظرفیت‌های قانونی جهت تسهیل معدنکاری از اهداف اصلی این کمیته است. نوری تصریح کرد: تفاهمنامه فی مابین معاونت معدنی وزارت صمت و سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری در سال ۹۴ به امضا رسیده بود اما کمیته محیط‌زیست انجمن مس اصلاحات پیشنهادی برای این تفاهمنامه را به معاونت معدنی وزارت صمت ارسال کرد.

وی اضافه کرد: موضوع حفظ مراتع و تعامل بیشتر معادن با سازمان منابع طبیعی از موضوعات دیگری است که در این کمیته دنبال می‌شود. مراتع حدود ۹۰ میلیون هکتار و به عبارتی ۵۵ درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده‌اند. نوری بیان کرد: اجرای طرح‌های گسترش پوشش گیاهی در اطراف معادن، نحوه محاسبه حقوق عرفی برای سینه کارهای معدنی و‌ عدم حذف قسمت‌های مستعد و پرظرفیت از محدوده اکتشافی از جمله موارد در دست پیگیری است. وی با تاکید بر بررسی نحوه فعالیت در مناطق چهارگانه محیط‌زیست نیز گفت: برای تعامل فعالیت‌های محیط‌زیست و معدنکاری مواردی در حال پیگیری است. به عنوان مثال فعالیت معدنی خارج از مناطق چهارگانه نیازمند دریافت استعلام از سازمان محیط‌زیست نیست. همچنین پیگیری تعامل با محیط‌زیست به منظور فعال‌سازی معادن متروکه در مناطق پر ظرفیت در دست انجام است. در کنار این موارد برگزاری دورهای آموزشی فعالیت دوجانبه محیط زیست و معادن نیز از دیگر فعالیت‌هاست.

سخن پایانی

با توجه به رابطه‌ تنگاتنگ معدن و محیط زیست و ضرورت وجود هر دوی آنها در بقای زندگی بشر، در می‌یابیم برقراری تعادل میان این دو مهم، بسیار حائز اهمیت است؛ چرا‌که استفاده از منابع طبیعی بدون تخریب، امری غیرممکن است. روی این اصل، اهمیت بازسازی معادن و احیای محیط‌زیست بعد از پایان عمر معادن در جهت بازگرداندن پوشش گیاهی و حفظ زیست‌بوم منطقه ملموس است. با احتساب نیاز هر فرد به ۱۴۰۰ تن مواد معدنی و سوختی در طول ۸۰ سال زندگی و همچنین جمعیت ۹ میلیارد نفر بر اساس سند توسعه‌ پایدار ۲۰۵۰، به 3 برابر تولید فعلی به منابع نیاز خواهد بود؛ بنابراین یکی از چالش‌های جهان امروز، چگونگی فعالیت معدنکاری با کمترین آثار تخریبی و یکی از اهداف توسعه‌ کشورها حفظ تعادل میان استفاده از منابع معدنی و محیط زیست است.