باوجود اینکه نرخ نفت مسیر خود را برگشت و به ۸۰ دلار در هر بشکه رسید، اما انتظار می‌رود با پایان فصل زمستان، تقاضای مصرف انرژی و به‌تبع آن، نرخ نفت کاهش پیدا کند، به‌همین دلیل کشورهای اوپک و اوپک‌پلاس تصمیم گرفته‌اند با کاهش تولید، نرخ نفت را افزایش دهند یا به‌عبارتی آن را در راستای سودآوری خود کنترل کنند. به‌عقیده کارشناسان، یکی دیگر از عوامل تصمیم اوپک‌پلاس برای کاهش عرضه نفت، خنثی کردن کاهش نرخ نفت در پی توافق میان تهران و ریاض بوده است، اگرچه افزایش نرخ نفت، سود تولیدکننده‌های نفت را تضمین می‌کند، اما سرشکن شدن این افزایش نرخ درگام نخست بر سر مردم در سراسر جهان خواهد بود. براساس پیش‌بینی‌ها، کاهش تولید نفت می‌تواند نرخ نفت را امسال به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه و حتی در تابستان به ۱۱۰ دلار برساند.با انتشار خبر تصمیم اوپک‌پلاس برای کاهش بیشتر تولید نفت و انتظار سرمایه‌گذاران برای بهبود وضعیت اقتصادی چین، نرخ نفت صبح روز دوشنبه، ۲۸ فروردین ۱۴۰۲ با اندکی افزایش مواجه شد و با ۶ سنت افزایش به ۸۶.۳۷ دلار و نرخ نفت وست‌تگزاس نیز با ۴ سنت افزایش به رقم ۸۲.۵۶ دلار رسید. صمت در این گزارش به نرخ و جایگاه ایران در تولید نفت پرداخته است.

سر ایران بی‌کلاه خواهد ماند

فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بازار نفت به‌طورکلی تابع نیاز کشورهای مصرف‌کننده نفت است. تبادلات اقتصادی و روابط مالی کشورها بر این نیاز تاثیرگذار است. در مقاطعی که مصرف کشورهای مشتری نفت بالا می‌رود، عرضه کمتر می‌شود،زیرا عرضه و تقاضا 2 مقوله اصلی این بازار هستند. اوپک با کنترل این بازار تلاش می‌کند بیشترین میزان آورده برای اعضای خود را ایجاد کند تا تمام کشورهایی که عضو آن هستند، تاثیر مثبتی از کنترل بازار بگیرند.

این روند تا جایی می‌تواند ادامه پیدا کند که نیازهای بازار براساس شرایط روز پاسخ داده شود و نمی‌توان یک مقطع خاصی را برای آن تعیین کرد. البته پیش‌بینی‌هایی می‌شود که برای مثال نرخ تا چه زمانی می‌تواند افزایش و یا کاهش داشته باشد، اما نوسان قیمتی بیشتر تابع ارتباطات اقتصادی خود کشورها است.

این کارشناس انرژی گفت: کاهش تولید نفت باعث افزایش تقاضا می‌شود و ایران می‌تواند از این فضا استفاده کند، اما این فرصت مشروط بر این است که تعاملات سیاسی ایران با کشورهای هدف به‌گونه‌ای پیش برود که تعاملات اقتصادی نیز شکل بگیرد. تا زمانی که ارتباطات سیاسی ایران با کشورهای جهان بهبود بیشتری پیدا نکند، به همان نسبت نمی‌توانیم سهم ویژه‌ای در بازار جهانی نفت داشته باشیم.

سوادکوهی بیان کرد: تنها بازاری که در حال‌ حاضر در دست ایران است، فروش نفت از طریق کاهش نرخ است. در شرایط نامناسب سیاسی ایران، زمانی که عرضه کم شود، ایران می‌تواند نفت خود را به مشتری بفروشد، اما باید با نرخ کمتری آن را عرضه کند. این شکل فروش نفت اصلا به‌نفع کشور نیست،زیرا در بازاری که نیازمند نفت است، ما باید ارزان‌فروشی کنیم و دل‌مان خوش باشد که فروش نفت قطع نشده است.

وی اضافه کرد: اما آورده‌ای که از این فروش نصیب ما خواهد شد، بسیار کم خواهد بود،به‌ویژه اگر بهای فروش نفت به‌صورت دلاری وارد کشور نشود و در قبال این فروش، تنها غذا و کالا وارد کنیم. این شکل فروش، شاید در مقاطعی نیازهای ما را برطرف کند، اما به‌طورکلی خیلی نمی‌تواند برای ایران کارکرد مثبت مداومی داشته باشد، در نتیجه تا شرایط سیاسی جمهوری اسلامی ایران بهبود پیدا نکند، وضعیت بازار نفت نیز همچنان دچار تشتت خواهد بود.

تاثیر افزایش نرخ نفت بر سایر انرژی‌ها

سوادکوهی گفت: افزایش نرخ نفت تاثیر مستقیمی بر سایر انرژی‌ها خواهد گذاشت. هر اتفاقی که بخواهد در حوزه پالایشگاهی و حتی پتروشیمی که با صنعت گاز ارتباط دارد، بیفتد، به‌نوعی تابع بازار نفت است. بدیهی است که تمام مشتقاتی که از نفت خام به‌وجود می‌آید، تابع اصلی نرخ نفت‌خام است و شاید به همان نسبت نیز اتفاقات اقتصادی و نوسانات بازار نفت بر حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر تاثیرگذار باشد.

وی افزود: این تاثیر متقابل است و حتی بازار نفت هم می‌تواند تاثیر بگیرد. کشوری یا مشتری که می‌بیند با هزینه کمتری می‌توان انرژی‌های تجدیدپذیر را توسعه داد، رویکرد خود را نسبت به منابع هیدروکربنی تغییر می‌دهد و پس از مدتی، بازار نفت و انرژی‌های هیدروکربنی نیز تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند. این رویه اتفاقی است که در سال‌های آینده خواهد افتاد و بی‌تردید در آینده، نفت دیگر ارزش گذشته خود را از دست خواهد داد،زیرا انرژی‌های تجدیدپذیر توسعه بیشتری پیدا خواهند کرد.

سوادکوهی اظهار کرد: انرژی‌های تجدیدپذیر تبدیل به اولویت اصلی کشورهای صنعتی و پیشرفته شده است. زیرا به هر حال منابع هیدروکربنی یک روز به پایان می‌رسد یا دست‌کم نمی‌تواند نیازهای اصلی را تامین کند، اما این را هم باید در نظر داشت که به‌طورمثال همچنان نفت شیل امریکا به‌رغم اینکه استخراج آن کمی گران تمام خواهد شد، اما به‌صورت تکنولوژی و تئوریک روی آن کار می‌کنند تا با کمترین هزینه، بیشترین استخراج را از این منبع داشته باشند.

این کارشناس انرژی افزود: اصلا نباید توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را دست کم گرفت،زیرا با سرعت بسیار زیادی در حال توسعه و گسترش است. انرژی‌های تجدیدپذیر ارزان و پاک است و نسبت به منابع انرژی هیدروکربنی ظرفیت‌ها و مزایای بسیار بالایی دارد. با این حال، گفته می‌شود حداقل تا ۱۵ سال آینده، جهان به‌شدت نیازمند منابع نفتی و هیدروکربنی است. در واقع، در کوتاه‌مدت بازار نفت همچنان قدرت و تسلط خود را بر تامین انرژی جهان خواهد داشت.

دست ایران کوتاه است

هاشم اورعی، کارشناس انرژی و استاد دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با صمت گفت: اقتصاد جهانی توانسته از دوره سخت همه‌گیری کرونا عبور کند. اقتصاد امریکا نیز رشد خوبی داشته و توانسته است زودتر از انتظارها تورم اقتصادی خود را کنترل کند و آن را به روند کاهشی بکشاند. همچنین، اقتصاد چین دوباره فعال شده است. بنابراین، پیش‌بینی می‌شود در یکی، دو سال آینده تقاضا برای نفت در سطح بالایی باقی بماند.

وی افزود: اوپک و اوپک‌پلاس موافقت کردند تا تولید نفت را کاهش دهند تا بتوانند از کاهش نرخ جلوگیری کنند، در نتیجه مثل همیشه عرضه و تقاضا در حال تزریق خود به بازار است.

وی بااشاره به تاثیر افزایش نرخ نفت بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: درست است که روند توسعه انرژی تجدیدپذیر از نوسانات نرخ نفت تاثیرپذیر است و هرچه نرخ نفت بالاتر باشد، تمایل برای رفتن به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر می‌شود، با این حال این تاثیر تنها کمی شیب منحنی را کم و زیاد می‌کند. اورعی گفت: به‌تازگی شاهد این بودیم که در آلمان باوجود فشارهای بسیار زیادی که از طرف برخی طرفداران انرژی هسته‌ای بر دولت آن کشور وارد می‌شد، اما سرانجام دولت آخرین نیروگاه‌های هسته‌ای خود را هم تعطیل و با این انرژی وداع کرد. سیاست و برنامه آلمان در راستای این است که تا سال ۲۰۳۰، ۸۰ درصد از انرژی الکتریکی خود را از طریق منابع تجدیدپذیر تامین کند. همچنین، کشورهای اروپایی و حتی چین اهداف بلندپروازانه‌ای برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در دستور کار قرار دادند. در نتیجه، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در حال پیشرفت است و تنها بالا و پایین آمدن نرخ نفت تاثیر شگرفی بر آن نخواهد گذاشت.

اورعی بااشاره به تاثیر افزایش نرخ نفت بر درآمدهای نفتی ایران گفت: افزایش نرخ نفت مسلما به‌صورت غیرمستقیم بر بازار نفت ایران تاثیرگذار خواهد بود، اما به‌طورکلی، ایران شرایط خاصی دارد. کشورهای اوپک و اوپک‌پلاس سهمیه مشخصی در بازار نفت جهانی دارند و قیمت‌ها معلوم است و مکانیسم عرضه و تقاضا در بازار تعیین‌کننده آن است، اما ایران نمی‌تواند به همه، نفت بفروشد و به‌عبارت دیگر، همه نمی‌توانند نفت ایران را بخرند.

وی اضافه کرد: بخش قابل‌توجهی از نفت ایران توسط چین خریداری می‌شود و ایران دیگر مکانیسم مذاکره و چانه زدن را از دست داده است،زیرا در عمل ایران در کنار سایر تولیدکنندگان نفت در اوپک و اوپک‌پلاس قرار ندارد.

آمار دقیقی وجود ندارد، اما گفته می‌شود ایران تا بشکه‌ای ۱۲ تا ۱۵ دلار به مشتریان محدود خود تخفیف می‌دهد. از طرف دیگر، ایران مشکل دریافت وجه، بابت فروش نفت دارد.بنابراین، مادامی که تحریم‌های بین‌المللی سر جای خود بمانند، به‌هیچ‌عنوان نمی‌شود پیش‌بینی کرد که بالا رفتن چند دلاری نرخ نفت تاثیر چندان قابل‌توجهی بر شرایط درآمد صادرات نفت ایران داشته باشد.

سخن پایانی

در مجموع، اوپک و اوپک‌پلاس با کاهش تولید نفت سعی در بالا بردن نرخ نفت دارند. گفته می‌شود یکی از دلایل افزایش نرخ نفت در بازارهای جهانی نیز انتشار گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی مبنی بر ثبت رکورد احتمالی مصرف نفت در بازارهای جهانی بود. براساس برآوردهای این آژانس، مصرف نفت در سال ۲۰۲۳ با 2 میلیون بشکه افزایش به حدود ۱۰۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. اوپک با کنترل بازار نفت تلاش می‌کند بیشترین میزان آورده را برای اعضای خود ایجاد کند. کارشناسان تاثیر افزایش نرخ نفت را بر بازار سایر انرژی‌ها و به‌طورمشخص انرژی‌های تجدیدپذیر مستقیم می‌دانند. همچنین، معتقد هستند باوجود محدودیت‌های تحریمی ایران، افزایش نرخ نفت،تاثیر چندانی بر درآمدهای نفتی کشور نخواهد گذاشت.