از سوی دیگر، برخی از کارشناسان تاکید دارند نرخ نفت تحت تاثیر پیش‌بینی افزایش کسری در سه ماهه چهارم افزایش یافته که دلیل این کسری هم تمدید کاهش تولید عربستان و روسیه تا پایان سال و کاهش ذخایر نفت به ویژه در امریکا عنوان شده است.

تاثیر شوک‌های نفتی بر اقتصاد جهان

در سال ۱۹۷۳م. نخستین شوک نفتی در جهان به‌وجود آمد که این شوک از ۱۷ اکتبر ۱۹۷۳ تا ۱۸ مارس ۱۹۷۴ / ۲۵ مهر ۱۳۵۲ تا ۲۷ اسفند ۱۳۵۲ یعنی به مدت پنج ماه به طول انجامید. ماجرا از آنجا آغاز شد که کشورهای مصر و سوریه و دیگر کشورهای حمایت‌‌کننده عربی غافلگیرانه به اسرائیل و تأسیسات آن حمله کردند و جنگی میان اعراب و اسرائیل درگرفت که به جنگ اکتبر یا جنگ کیپور شهرت یافت. در طول این جنگ، کشورهای عربی تحریم نفتی خود را علیه اسرائیل و کشورها و شرکت‌هایی که با اسرئیل مبادلات اقتصادی و تجاری داشتند، اعمال کردند. در بین کشورهای صادرکننده نفت، رژیم وقت ایران با تحریم آنان همراه نشد و شاه اعلام کرد که از نفت به‌عنوان ابزار سیاسی استفاده نخواهد کرد. درنتیجه، کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا همچنان فروش نفت خود به غرب را ادامه دادند. اما فاصله جغرافیایی ونزوئلا با اسرائیل و دیگر کشورهای غربی زیاد بود و علاوه بر افزایش نرخ نفت، هزینه هنگفت حمل‌ونقل را نیز دربرمی‌گرفت. درنتیجه ایران به‌عنوان تنها گزینه مناسب جهت تامین نیازهای نفتی اسرائیل و جهان غرب در نظر گرفته شد. بحران انرژی سال ۱۹۷۹ یا دومین بحران نفتی در ایالات متحده امریکا در نتیجه کاهش تولید نفت پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران رخ داد. با وجود اینکه منابع نفت جهانی تنها حدود ۴ درصد کاهش یافت، وحشت گسترده باعث شد نرخ نفت بسیار بالاتر برود. نرخ نفت خام به ۳۹.۵۰ دلار در هر بشکه طی ۱۲ ماه افزایش یافت و صف‌های طولانی یکبار دیگر در پمپ بنزین‌ها ظاهر شد، همانند بحران نفتی سال ۱۹۷۳ سیاست جهانی و توازن قدرت بار دیگر تحت تاثیر قرار گرفت و اوپک تاثیر خود را از دست داد. در سال ۱۹۸۰، به دنبال جنگ ایران و عراق، تولید نفت در ایران تقریبا متوقف شد و تولید نفت عراق بسیار کاهش یافت. پس از ۱۹۸۰، قیمت‌های نفت آغاز به نزول بیست ساله کرد و در نهایت در سال‌های دهه ۹۰ تا ۶۰ درصد دچار افت نرخ شد. صادرکنندگان نفت مثل مکزیک، نیجریه، و ونزوئلا تولید را گسترش دادند؛ اتحاد جماهیر شوروی تبدیل به تولیدکننده برتر جهان شد و نفت دریای شمال و آلاسکا به سمت بازار سرازیر شد. بحران اقتصادی سال‌های دهه ۸۰ امریکا باعث شد که نرخ نفت تا میانه‌های دهه ۸۰ به شرایط پیش از بحران برنگردد.

جنگ غزه با جنگ ۱۹۷۳ متفاوت است

مرتضی بهروزی‌فر درباره اینکه چرا تاثیر جنگ غزه و رژیم صهیونیستی بر جهش نرخ نفت همانند جنگ یوم‌کیپور منجر به جهش و شوک در بازار نفت نشد، اظهارکرد: ابتدا اینکه جنگ سال ۱۹۷۳ با ۲۰۲۳ کاملا متفاوت است در آن زمان چندین کشور عربی درگیر بودند و کشورهای تولیدکننده مثل عربستان، امارات، عراق؛ رژیم صهیونیستی و حامیان این رژیم و مخصوصا امریکا و اروپا را تحریم کردند و اکنون این اتفاق نیفتاده است.

بهروزی‌فر در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، افزود: جنگ این بار بین حماس و رژیم صهیونیستی است و اگر چنانچه دامنه این اتفاق گسترده نشود و بقیه کشورها را درگیر نکند عملا کشور تولیدکننده‌ای را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد که بازار را تحت‌تاثیر قرار دهد.

این کارشناس حوزه انرژی توضیح داد: در آن زمان چند کشور عربی درگیر شدند و بعد از آن تحریم گسترده اعراب علیه اسرائیل و حامیانش را داشتیم اکنون هیچ تحریمی اتفاق نیفتاد و مسئله‌ای پیش نیامد و غیر از رژیم صهیونیستی کشور دیگری درگیر نشده و به همین دلیل تاثیر چندانی روی نفت نداشته یک تاثیر مقطعی و روانی داشت که قابل توجه نبوده است. وی تاکید کرد: اگر محدوده جغرافیایی جنگ تغییر نکند و پای دیگر کشورها به این جنگ کشیده نشود روی قیمت‌ها تاثیر چندانی نخواهد داشت اما اگر دامنه جغرافیایی آن گستره شده و کشورهایی مثل لبنان، سوریه و یا ایران هم درگیر شوند تبعات بزرگی روی بازار نفت خواهد داشت و البته بستگی به حجم درگیری دارد.

بهروزی‌فر در ادامه گفت: پیش‌بینی افزایش نرخ نفت قبل از جنگ غزه و اسرائیل به خاطر تداوم کاهش تولید اوپک‌پلاس بوده و باتوجه به فصل پاییز که زمان افزایش خرید و ذخیره‌سازی و آمادگی برای فصل سرماست، همه ساله این افزایش نرخ اتفاق می‌افتد به طوری که نفت به بالای ۹۰ دلار رسید و پیش‌بینیها عبور از ۱۰۰ دلار است.

توافقات پشت‌پرده

محمود خاقانی نیز درباره تاثیر جنگ غزه و رژیم صهیونیستی بر جهش نرخ نفت گفت: در جهان نفت دو شوک مهم داشتیم یکی جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ میلادی بود که در آن زمان تحت این عنوان که به بازار نفت شوک وارد شده نرخ نفت از ۲ یا ۳ دلار تا ۱۲ دلار در هر بشکه افزایش پیدا کرد در آن دوران قابل درک نبود که چگونه جنگ نرخ نفت را بالابرد، جنگ بین اعراب و اسرائیل را شاید بتوان گفت به نوعی شرکت‌های چندملیتی نفتی براه انداختند زیرا برایشان تولید نفت خام از دریای شمال اسکاتلند، آلاسکا، آب‌های عمیق خلیج مکزیک و یا برزیل با نرخ نفت ۲ یا ۳ دلار مقرون به صرفه نبود بهرحال توطئه کردند که جنگ شروع شود و وقتی نرخ نفت بالا رفت و سرمایه‌گذاری برای تولید نفت خام در کشورهای غیر عضو اوپک مقرون به صرفه شد. وی ادامه داد: در همین حال امریکا با عربستان توافق کرد که عربستان برای پول نفت فقط دلار را قبول کند و درواقع دلار را تبدیل به پترودلار کرد. به‌تدریج هر کشوری که در نظر داشت نفت بخرد عربستان دلار مطالبه کند و کشور ثالث مجبور بود با امریکا تجارت کند و هر ارزی دارد به دلار تبدیل و نفت بخرد و چون نفت بزرگترین حجم یک کالای تجاری را داشت تقاضا برای دلار بالا رفت و دلار تبدیل به یک ارز بین‌المللی شد، قبل از آن نیز عربستان شاه ایران را هم متقاعد کرد و در اوپک اعلام کردند که اوپک نفت را به دلار می‌فروشد نتیجه اینکه جنگ اعراب و اسرائیل با اهدافی برای منفعت شرکت‌های چندملیتی شروع شد. این کارشناس حوزه انرژی تصریح کرد: در آن دوران نفت خام مهم بود و گاز اهمیتی نداشت در سال ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی پیروز شد نیز شوک تازه‌ای به بازا نفت وارد شد و نرخ جهش ناگهانی پیدا کرد هنوز در آن دوران نفت مهم بود و نه گاز طبیعی. بنابراین مصرف‌کنندگان عمده که یکی از آنها امریکا بود آنچه برایشان مهم شد تامین امنیت عرضه انرژی برای بازار مصرف داخلی بود، بنابراین نیروهای زیادی را در خلیج‌فارس پیاده کردند که انقلاب اسلامی به شیخ‌نشین‌ها و کشورهای تازه استقلال یافته شوروی نفوذ نکند. در آن زمان جنگ ۸ ساله به ایران تحمیل شد اما در طول جنگ نفت ایران تحریم نشد چون نفت برای اقتصاد غرب اهمیت داشت، بعد از آن هم که جنگ نفتکش‌ها آغاز شد که مقدمه‌ای برای افزایش نرخ نفت شد تا تولید و صادرات نفت از کشورهای غیراوپک و از جمله روسیه گران شود. وی تاکید کرد: در آن زمان شوروی سابق در اروپا نقش ویژه‌ای داشت، یک عرضه‌کننده گاز طبیعی قابل اطمینان بود اروپا هم یک مشتری نقد برای این کشور بود، بنابراین به‌تدریج صادرات گاز شوروی به اروپا گسترش پیدا کرد. از سوی دیگر شوروی هیچ تمایلی به این نداشت که گازی غیر از این کشور به اروپا روانه شود و باتوجه به اینکه ایران هم منابع گازی داشت بیشتر تمرکز شرکت‌های چندملیتی و همچنین چین و روسیه بر سرمایه‌گذاری کشورهایی مثل عربستان، امارات و عراق بود تا ایران در بازارها منزوی شود. خاقانی با بیان اینکه بازار نفت دستخوش تحولی نخواهد شد که بتوان آن را شوک جدید نامید، یادآور شد: اکنون در جنگ غزه تسلط بر بازار جهانی انرژی نفت مهم است اما مهم‌تر از نفت گاز طبیعی است، نوار غزه، سواحل لبنان و سوریه و شرق مدیترانه دارای منابع غنی گاز طبیعی است، در هر حال در بازار نفت خام شاهدیم که شرکت‌های چندملیتی و دولت‌های مصرف‌کننده عمده مثل چین باهم در حال تبادل نظر و همکاری هستند که نرخ نفت از مبلغی بالاتر نرود و در عین حال مبلغی باشد که تولید و صادرات نفت خام و گاز از کشورهای غیرعضو اوپک مقرون به صرفه باشد.

لغو شکل‌گیری کریدور عربستان-امریکا

یک کارشناس در حوزه اقتصاد گفت: نرخ نفت به دنبال سیاست‌های نادرست برخی کشورها در حال کاهش بود تا آنکه جنگ در فلسطین اشغالی پیش‌آمد؛ پس از این مسئله نرخ نفت باز رشد کرد.

احسان پورمهابادیان، درباره منابع درآمدی ایران در برنامه‌ای تلویزیونی گفت: مهم‌ترین منابع درآمدی ایران به صورت عمده نفت، پتروشیمی و صنایع فلزات اساسی است. تأثیر درآمدزایی دولت بر مردم آن است که در صورت افزایش این درآمد دولت دست بازتری برای هزینه و تاثیر بر اقتصاد کشور دارد. هرچه بتوانیم از صادرات درآمد بیشتری داشته باشیم اقتصاد بهتری خواهیم داشت؛ طی دو سال اخیر با جنگ روسیه، نرخ نفت و فولاد تغییر پیدا کرد چرا که این کشور از بزرگ‌ترین صادر کننده‌های نفت و فولاد است.

وی افزود: اخیرا در حوزه انرژی و فولاد اتفاقاتی افتاد چرا که روسیه به عنوان یکی از ۵ کشور برتر تولید‌کننده فولاد در دنیا، عوارضی را برای صادرات فولاد وضع کرد به طوری که نرخ تمام شده برای تولیدکنندگان افزایش یافت. وقتی این اتفاق رخ می‌دهد نرخ مصرف‌کننده نیز افزایش می‌یابد. صادر کننده‌های ما نیز به دنبال این مسئله می‌توانند ارزآوری بیشتری برای کشور داشته باشند. او درباره شرایط حوزه انرژی اظهار کرد: تمامی کالاهای دنیا بر اساس عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری می‌شوند؛ زمانی که عرضه بالا باشد و تقاضا پایین قیمت‌ها کاهش می‌یابند اما زمانی که روند برعکس باشد شاهد افزایش نرخ هستیم. زمانی که کشور تحریم شد سهم ما در بازار اوپک کاهش یافت اما توانستیم طی سال‌های اخیر سهم خود را پس بگیریم و به جای خود بازگردیم. اکنون نرخ نفت بر اثر سیاست‌های تولید نفت اوپک به ۹۰ دلار برای هر بشکه رسید. وی افزود: به دنبال سیاست‌های نادرست برخی کشورها نرخ نفت در حال کاهش بود تا آنکه جنگ در فلسطین اشغالی پیش‌آمد؛ پس از این مسئله نرخ نفت باز رشد کرد. نوسان برخی از ارزها مانند رژیم صهیونیستی به واسطه پشتیبانی کشورهای از این رژیم اشغالگر از لحاظ اقتصادی کم است. با این وجود در این جنگ ما شاهد نوسان بی‌سابقه‌ای در افت ارزش آن بودیم.

پورمهابادیان درباره کوریدور تعریف شده توسط امریکا و عربستان اظهار کرد: مسیرهای عبور و مرور کالا و انرژی دو پایه اساسی دارند؛ اول این مسیر باید امن باشد و در مرحله دوم هزینه آن باید کم باشد. اگر کالاها در مسیر امنیت نداشته باشند هزینه آنها نیز افزایش پیدا می‌کند. روند عاقلانه آن است که افراد امن‌ترین مسیر را در نظر بگیرند. به دنبال دشمنی‌هایی که با ایران وجود دارد کشورهایی مانند امریکا و عربستان مسیری از جنوب خلیج‌فارس ترسیم کردند که بسیار پرهزینه است. می‌توان گفت این مسیر ۲۰ درصد هزینه بیشتر نسبت به مسیر درون ایران به همراه دارد. این مسیر همچنان هیچ جاده‌ای ندارد و در مرحله فرضی قرار دارد. کارشناس اقتصاد ادامه داد: اکنون با جنگ فعلی رژیم صهیونیستی، احتمال شکل‌گیری این کوریدور کاهش پیدا کرده چرا که این رژیم نیز در مسیر زمینی آن قرار داشت. مسیر منطقی مسیرهایی هستند که مانند جاده ابریشم عقلای سالیان پیش از آن استفاده می‌کردند.

سخن پایانی

شوک نفتی از جمله تحولات ژرفی است که تاثیر به‌سزایی بر کشورهای صادرکننده نفت می‌گذارد. تاکید ویژه بر اقتصاد نفتی موجب می‌شود ایجاد تحول و تغییرات عمده در نرخ نفت، نه‌تنها بر شرایط اقتصادی کشور تاثیرات عمیقی بگذارد، بلکه از منظر اجتماعی نیز پیامدهای تعیین‌کننده‌ای را به دنبال داشته باشد. بااینهمه تا کنون جنگ غزه تاثیر به اندازه دو شوک نفتی یاد شده بر اقتصاد کشورهای منطقه نداشته و هر بشکه نفت برنت اکنون به بالای ۹۳ دلار در هر بشکه معامله می‌شود. هرچند که برخی از کارشناسان در روزهای گذشته به دنبال بمباران بیمارستانی در غزه، هر ۲ شاخص نفتی در مسیر ثبت دومین هفته افزایشی قرار گرفته‌اند.