فناوری با محیط‌زیست چه می‌کند؟
حسین آخانی-استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط‌زیست
تعامل با محیط‌زیست ابعاد گوناگونی دارد که کاربرد فناوری به‌منظور رفع معضلات محیطی یکی از آنها است. امروزه موضوع مهم در بحث تعامل فناوری با محیط‌زیست، کاربرد دستاوردهای فناورانه در بخشی از محیط‌زیست است که باید به رفع معضلات موجود بینجامد، نه اینکه بسان گذشته هدف، بهره‌برداری از طبیعت باشد. از آنجایی که محیط‌طبیعی و انسانی دو عرصه مهم محیط‌زیست هستند، نمی‌توان تعامل فناوری با محیط را به‌عنوان یک نگرش واحد در نظر گرفت و در هر جایی، ابزارهای فناورانه را به کار انداخت. کاربرد فناوری در عرصه‌های طبیعی نظیر تالاب‌ها، جنگل‌ها، کوه‌ها و... نمی‌تواند موثر و سودبخش باشد.در شرایط فعلی محیط‌زیست، بهترین خدمتی که می‌توان به محیط طبیعی کرد، دور نگه داشتن ابزارهای فناورانه از این عرصه است؛ به‌عبارت‌روشن‌تر، کاربردهای فناورانه چندان به سود این بخش از محیط‌زیست نیست و عموما رویکرد بهره‌برداری و تخریب‌گونه دارد. به‌همین‌دلیل، بیشتر کارشناسان تاکید می‌کنند برای کاهش تخریب یا به‌عبارت‌دیگر جلوگیری از تخریب‌های احتمالی تا حد ممکن محیط طبیعی تحت‌تاثیر ابزارهای فناورانه قرار نگیرد.
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد اینترنت مسبب ۲ درصد آلودگی‌های کربن در جهان است؛ از آنجایی که محتوای سایت‌ها در دیتاسنترهای بزرگی ذخیره می‌شوند، تامین انرژی آنها مستلزم مصرف میزان برق بالایی است و همین مصرف زیاد برق منبع تولید ۲ درصد از آلودگی دی‌اکسیدکربن جهان است. گفتنی است، این مقدار با آلودگی ناشی از تمام هواپیماهای جهان برابری می‌کند. البته مشکل اصلی در تعدد بالای سرورها نیست؛ از آنجا که این سرورها همیشه روشن هستند، خنک کردن حرارت ناشی از فعالیت زیاد آنها بدون استفاده از مقدار زیادی برق امکان‌پذیر نیست. همچنین، کارخانه‌هایی که سازنده قطعات کامپیوتری هستند، معمولا مواد سمی زیادی از جمله تری‌کلرو‌اتیلن تولید می‌کنند که این ماده بسیار مضر است و ورود آن به آب‌های زیرزمینی منجر به آلودگی وسیع منابع آب شیرین می‌شود. متاسفانه در کارخانه سیلیکون ولی نمونه چنین اتفاقی رخ داد؛ چندی پیش مواد سمی موجود در خاک و آب‌های زیرزمینی از طریق فرآیندی که پیشرانی بخار نام دارد، وارد هوا و سیستم تهویه ساختمان‌ها شد و در نهایت، سیستم تنفسی افراد ساکن در منطقه را با اخلال مواجه کرد. این مواد سمی می‌توانند موجب اختلالاتی در سیستم ایمنی بدن انسان شوند. در نمونه‌ای دیگر، دریاچه شهر بائوتو در کشور چین به‌دلیل استخراج مواد اولیه سخت‌افزارها به یک دریاچه سمی تبدیل شده و سرشار از مواد رادیواکتیو، اسیدی و سمی است، به‌گونه‌ای که نمی‌توان به فاصله چندصد متری آن نیز نزدیک شد. این مواد سمی بیماری‌های مختلفی را برای محیط‌زیست و موجودات زنده به‌دنبال خواهد داشت.
باتوجه به ماهیت فناوری که عموما در راستای رفع مشکلات خلق می‌شوند، کاربرد آنها در محیط‌زیست انسانی منطقی‌تر است. برای مثال، می‌توان از دستگاه‌های پالایش هوا به‌منظور کاهش آلودگی‌ها استفاده کرد.از آنجایی که ایران رتبه ششم انتشار گازهای گلخانه‌ای را در جهان به خود اختصاص داده، این امر تاثیرات مستقیم بر محیط‌زیست انسانی و افزایش آلودگی‌ها در مقیاس وسیع دارد و کشور را با معضلات جدی روبه‌رو کرده است. پیش‌بینی می‌شود دانش‌بنیان‌ها و فناوران برای کاهش این میزان از انتشار گازهای گلخانه‌ای تولیدات موثرتری داشته باشند.متاسفانه حیات اقتصاد و صنعت در کشور وابسته به توسعه فرآیندهایی است که مسبب اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند و سیاهه انتشار ایران همپای کشورهای بزرگ صنعتی است، اما هنوز به توسعه کشورهای رده اول در سیاهه انتشار نرسیده‌ایم. به همین دلیل، فعالیت فناوران و شرکت‌های دانش‌بنیان در هر زمینه‌ای که بتوانند در کاهش گازهای گلخانه‌ای موثر باشند، به نفع کشور است.دولتی بودن صنایع بزرگ در کشور، عامل اصلی انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای است؛ بنابراین مقصر اصلی انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای در ایران دولت است؛ به همین دلیل تاکنون شرکت‌های کوچک دانش‌بنیانی که توانمندی بالقوه بالایی برای بهبود اوضاع محیط‌زیست دارند، نتوانسته‌اند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند. شاید تذکرات اخیر بین‌المللی، عاملی باشد برای کاربرد بیشتر ابزارهای فناورانه در این حوزه که بی‌شک بدون توان دانش‌بنیان‌ها امکان‌پذیر نیست. شاید منافع بزرگ دولتی و شبه‌دولتی است که نمی‌گذارد مسیر سبزی را در صنعت و تولید در پیش بگیریم؛ مگر آنکه دانش‌بنیان‌ها تعاملات بیشتری در این عرصه داشته باشند.توسعه فناورانه حمل‌ونقل جزو آن دسته از حوزه‌هایی است که پیش‌بینی می‌شود به‌منظور ایجاد مسیر سبز در صنعت، دانش‌بنیان‌ها در راستای این هدف، تولیدات ارزنده‌ای داشته باشند. البته ناگفته نماند تا زمانی که مدیریت کلان کشور نگاه خود را به‌سمت توسعه پایدار تغییر و کشور روابط خود را با دنیا به‌شکل گسترده توسعه ندهد، نمی‌توان به این هدف رسید. تمامی این اقدامات و کاربرد فناوری در محیط‌زیست زمانی به بهبود وضعیت می‌انجامد که ضمانت اجرایی قانونی وجود داشته باشد.
