یکی از نکاتی که در برنامه‌ریزی هر سازمانی می‌توان از آن به‌عنوان شاخص‌ترین اصل یاد کرد، این است که توسعه بدون برنامه‌ریزی و برنامه‌ریزی بدون آمار و اطلاعات، قابل تحقق نیست. در اصل آمار و برنامه‌ریزی کمک می‌کند تحقق برنامه‌های توسعه‌ای به‌عنوان اصل گمشده این‌روزهای کشور در صدر برنامه‌ریزی قرار گیرد. بنابراین نمی‌توان از تاثیر آمار در اقتصاد کلان و خرد کشوردارای گذشت. اطلاعات اقتصادی در دنیای امروز از اهمیت زیادی برخوردار است به‌طوری‌که داده‌های آماری در سطوح برنامه‌ریزی آینده و لایه‌های گوناگون کلان، متوسط و خرد مورداستفاده قرار می‌گیرند. نبود آمار دقیق، به موقع و قابل اتکاء سبب می‌شود قدرت تصمیم‌گیری در مسائل گوناگون از بین رفته و اقتصاد متحمل هزینه‌های بسیاری شود؛ بنابراین برای دستیابی به رشد پایدار و توسعه در تمام بخش‌ها و تحقق اهداف استراتژیک برنامه‌های توسعه‌ای باید تمامی مراحل این زنجیره به‌درستی طی شود. در این زنجیره، زمانی که داده درست وجود دارد، می‌توان با استفاده از آن اطلاعات قوی به‌دقت آورد. صمت به مناسبت روز ملی آمار و برنامه‌ریزی به بررسی این مقوله مهم در کشور پرداخته است.

ایران متفاوت است

آمار و برنامه‌ریزی به‌عنوان ابزارهای لازم در راستای تحقق توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور شناخته می‌شوند؛ از این‌رو جمع‌آوری داده‌ها در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری دولتمردان و سیاست‌گذاران در ساخت آینده جامعه بسیار موثر است.

امروزه لازمه حکمرانی خوب، وجود نظام آماری مطلوب، شفاف و پاسخگو است؛ بنابراین برخورداری از داده‌های آماری درست در همه امور، اعم از سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، تعیین اهداف و خط‌مشی‌ها، تا آنجا مهم است که بسیاری از کارشناسان، اطلاعات آماری را زیربنای همه برنامه‌ریزی‌ها به‌شمار می‌آورند و میزان توسعه‌یافتگی کشورها ارتباط تنگاتنگ با حجم و کیفیت آمار و اطلاعات تولید شده دارد.

متاسفانه در حال‌حاضر بسیاری از پروژه‌های آماری توسط افرادی اجرا می‌شوند که تخصص آماری ندارند و فقط با گذراندن چند واحد آمار در دروس خود یا آشنایی ناقص با نرم‌افزارهای آماری مبادرت به اجرای این پروژه‌ها می‌کنند؛ در نتیجه آمارنهایی به‌دست آمده از اجرای این پروژه‌ها چه در مقطع جمع‌آوری اطلاعات و چه در ‌ استنباط، اشتباه است و نه‌تنها برای برنامه‌ریزی‌های کلان کشور مفید نیست، بلکه همه را به گمراهی می‌کشاند.

همچنین در دنیای کنونی با توجه به رشد و پیشرفت سریع همه‌جانبه علم و تکنولوژی، فعالان اقتصادی، دولت و سیاست‌گذاران اقتصاد به آمار نیاز دارند. در واقع آمار ابزار لازم تحلیل و آینده‌نگری در هر حوزه‌ای به‌شمار می‌رود. با توجه به آمارهای موجود در کشور، ارائه آمار در ایران همواره با موانع و مشکلات جدید مواجه بوده است. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته در هر سازمان و وزارتخانه‌ای یک واحد آماری مجزا وجود دارد تا با دقت، تغییر و تحولات حوزه کاری خود را رصد کنند و به شکل روشن و شفاف، تحلیلی از وضعیت موجود داشته باشند، زیرا آمار باید به شکل قابل‌فهم ارائه شود، اما متاسفانه در ایران به این موضوع کمتر اهمیت داده شده و گاهی دیده می‌شود که آمارها به‌صورت درهم‌، پیچیده، مبهم و غیرشفاف تهیه می‌شود که مشکلی را حل نمی‌کند.

دولت مقصر نیست

خسرو ابراهیمی‌نیا، نایب رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران درباره ضرورت ارائه و بکارگیری آمار برای برنامه‌ریزی‌ درست از سوی دولت به صمت گفت: سازمان برنامه‌وبودجه وظیفه برنامه‌ریزی و نظارت توسعه‌ای و راهبردی نظام اقتصادی و اجتماعی کشور را دارد که تحت نظر یک شورای‌عالی، یک هیات نظارت و یک مدیرعامل فعالیت می‌کند. در نتیجه نمی‌توان گفت دولت حتی صرف‌نظر از مرکز آمار و بانک مرکزی، قادر به برنامه‌ریزی متکی بر آمارها نیست. این بدان معناست که تحت شرایطی دولت‌ها با وجود سازمانی به‌نام برنامه‌وبودجه دسترسی نسبی به آمار دارد.

نایب رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران با اشاره به وجود مرکز آمار و بانک مرکزی در ارائه آمارهای کلان اظهار کرد: این مراکز نیز با تکیه بر داده‌های آماری و سال و سبد پایه،‌ اقدام به محاسبه آمار می‌کنند.

وی با اشاره به مشکلات موجود برای دستیابی به آمار درست اظهار کرد: اگر در آمارها کم‌وکاستی وجود دارد، دولت مقصر این ماجرا نیست. مشکل اصلی از مراجعی است که آمار ارائه می‌دهند. به‌عنوان نمونه، آمارهایی که توسط اتحادیه‌ها به اتاق اصناف اعلام می‌شود به‌دلیل نبود کارشناس و آمارهای دقیق درست نیست. مشکل این است که اعداد اعلامی از سوی اتحادیه‌ها مستقیم از اتاق اصناف به مراجع ذی‌صلاح می‌رود که برخی از آنها غلط از آب درمی‌آیند.

وی با تاکید بر راستی‌آزمایی آمارها گفت: راهکار درست این است که آمارهای ارائه‌شده از سوی اتحادیه‌ها و اتاق اصناف باید راستی‌آزمایی شوند. به‌عنوان نمونه، میزان مصرف گوشت در تهران از اتحادیه مربوط به آن گرفته می‌شود و اتحادیه به علت نبود امکانات و دانش کافی رقمی نسبی اعلام می‌کند. این در حالی است که در برخی موارد حتی خود واحد صنفی آماری از انبار خود ندارد. نبود آمار دقیق از میزان تولید و مصرف در نهایت منجر به بروز مشکلاتی در بازار عرضه و تقاضا شده و تنظیم بازار را برهم می‌زند.

وظیفه اتحادیه

ابراهیمی‌نیا ضمن یادآوری نقش اتحادیه‌ها در کنترل بازار اظهار کرد: طبق قانون اتحادیه با حضور افراد فعال در یک صنف یا چند صنف مشابه شکل می‌گیرد. در واقع گاهی اوقات اصناف مرتبط با یکدیگر، زیرمجموعه یک اتحادیه قرار می‌گیرند. هدف از شکل‌گیری اتحادیه‌های صنفی، حمایت از حقوق صنف یا اصناف زیرمجموعه آن اتحادیه است. گفتنی است اتحادیه اصناف در هر شهر به‌طور جداگانه فعالیت می‌کند. از دیگر مسئولیت‌هایی که برعهده اتحادیه‌هاست، می‌توان به فعالیت در راستای افزایش کیفیت محصولات و خدمات و بهبود خدمت‌دهی به مصرف‌کنندگان اشاره کرد. نکته مهم این است که بازرسان اتحادیه هر صنف باید تخصص کافی در صنف مربوطه را داشته باشند. اتحادیه ناظر بر واحدهای صنفی است.

نایب رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران در بخش ديگر صحبت‌هاي خود، شرايط فعلي بازار را در چند دهه اخير بي‌سابقه توصيف کرد و افزود: شرايط بازار در حال حاضر به‌گونه‌ای است که مردم بازار را خارج از کنترل می‌دانند. براي حل اين موضوع در کنار اجراي سیاست‌های مناسب، همکاري اصناف و شبکه توزيع الزامي است؛ بنابراین برای تحقق این هدف، اصناف و اتحادیه‌ها نیازمند بررسی و ارائه آمار دقیق هستند تا ارائه آمار درست تاثیر کنترلی در عرضه و تقاضای بازار داشته
باشد.

مدیریت بدون ‌برنامه ممکن نیست

نایب رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران درباره تاثیر وجود آمار و برنامه‌ریزی درست بر بازار و اصناف بیان کرد: بیشتر از ۱۰۰ درصد وجود آمار و برنامه‌ریزی درست در اصناف تاثیرگذار است. تا زمانی که آمار درست نباشد، نظمی در بازار مشاهده نمی‌شود و مدیریت آن امکان‌پذیر نیست.

نمی‌توانیم حکم کلی بدهیم

محمدرضا نجفی‌منش، عضو اتاق بازرگانی تهران درباره روند آماردهی دولت از وضعیت تولید و صادرات کشور به صمت گفت: نمی‌توانیم حکم کلی بدهیم که تمام آمارها غلط است. آمارهایی که اعلام می‌شود نسبی و قابل‌برنامه‌ریزی هستند، اما ممکن است این آمارها ایراد و اشکال داشته باشند که باید این موارد را بررسی کرد.

کوچک‌سازی دولت

عضو اتاق بازرگانی تهران در ادامه تاکید کرد: اگر دولت می‌خواهد به پیشبرد درست امور بپردازد، چاره‌ای ندارد جز اینکه وظایفش را سبک کند. وزارتخانه‌ها فقط باید وظایف مدیریتی بر عهده داشته باشند و از بنگاهداری، تصدیگری و انجام کارهای غیرحاکمیتی اجتناب کنند.

وی در تایید این پیشنهاد افزود: کشورهای پیشرفته به سمت سبک‌سازی دولت رفته‌ و با اصلاح ساختارها مشکلاتشان را حل کرده‌اند. ما هم باید همین روش را در پیش بگیریم.

برنامه‌ها درست اجرا نمی‌شوند

وی با اشاره به اینکه مشکل اصلی، عدم‌اجرای برنامه‌های تعیین شده پیشین است، افزود: ما در اجرای برنامه‌ها دچار مشکل هستیم و این اشتباه است که بخواهیم مشکل را گردن اعلام آمارهای غلط بیندازیم. چنانچه تاکنون 6 برنامه توسعه‌ای تدوین و اجرایی شده و براساس اخبار و آمار منتشر شده، فقط ۳۵ درصد از اهداف این برنامه‌ها محقق شده است.

نجفی‌منش با اشاره به تدوین هفتمین برنامه توسعه گفت: در نتیجه باید به‌دنبال این باشیم که چرا قوانین به‌درستی اجرایی نمی‌شوند؟ در این میان نیز برنامه‌هایی تدوین و تصویب شده که عملا اجرایی نشده‌اند. باید به این سوال پاسخ داد چرا در اجرای 6 برنامه توسعه‌ای پیشین کاستی و تعلل داشتیم که در ادامه همین مسیر را برای هفتمین برنامه‌ توسعه در پیش نگیریم.

این عضو اتاق بازرگانی تهران درباره روند سرمایه‌گذاری در کشور گفت: جذب سرمایه‌گذاری در برنامه ششم توسعه باید به حدود ۴۸ درصد رشد می‌رسید که طبق آمار این عدد فقط به ۳ درصد رسیده؛ بنابراین می‌توان گفت در بسیاری از موارد برنامه‌ها درست نوشته می‌شود، اما عملیاتی نمی‌شوند.

وی افزود: شواهد حاکی از آن است که رشد سرمایه‌گذاری در کشور ما منفی شده؛ یعنی میزانی که استهلاک داریم از سرمایه بیشتر شده است. همچنین میزان زیان بانک‌های ما از سرمایه در گردش بانک بیشتر است. یک نکته جالب اینکه یک بانک در ابوظبی، دو برابر سرمایه کل بانک‌های ایران سرمایه دارد.

رئیس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید اتاق بازرگانی تهران در پایان ضمن تاکید بر اجرایی نشدن برنامه‌ها، گفت: قوانینی که برای تولید گذاشتیم، به‌درستی اجرایی نمی‌شوند، چنانچه تاکنون اهداف برنامه‌های توسعه‌ای کامل اجرا نشده؛ بنابراین ضعف در نبود و اجرای برنامه‌های هدف‌گذاری شده
 است.

سخن پایانی

به عقیده بسیاری از کارشناسان، برنامه‌ریزی و ارائه آمار دقیق، یکی از مهم‌ترین وظایف مدیریتی است.

 داشتن برنامه مدون و اصولی، راهی برای رسیدن به مقاصد و اهداف مدیریتی است؛ ازاین‌رو برنامه اثربخش مدیریت را قادر می‌سازد در رسیدن به آرمان‌های سازمانی موفق شود.

در حالی‌که بدون ارائه آمار کافی، دقیق و سیاست‌گذاری نامطلوب، نبود برنامه‌ریزی و نداشتن هدف، دستیابی به نتایج موردنظر امکان‌پذیر نخواهد بود. ضرورت توجه به آمار موجب تسهیل برنامه‌ریزی در سطح مدیریت شده و در این صورت مدیران بهتر می‌توانند با به نیازها و درخواست‌های مخاطبان خود پاسخ دهند. این در حالی است که در بحث آماردهی ایران، راهی سوای دیگر کشورها را درپیش گرفته
 است.

گذشته از موارد یادشده، یکی دیگر از مشکلات قابل‌توجه در ارائه و پذیرش آمارها،‌ بی‌اعتمادی درباره صحت‌وسقم آمار ارائه‌ شده است، به‌طوری گاهی برخی از آمارهای اعلامی از سوی مسئولان و مقامی، با اماواگر و ابهام از سوی مخاطبان مواجه
می‌شود.

گاهی این قضاوت و بی‌اعتمادی مردم به آمارها در تمامی حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... حاکم بوده و پابرجاست.