در عرصه تجارت بین ‌ الملل، موقعیت جغرافیایی برای حمل ‌ ونقل کالا و تسهیل تجارت میان کشورها یک مزیت منحصربه ‌ فرد به ‌ شمار می ‌ رود و می ‌ تواند در رشد تمامی حوزه ‌ ها از جمله تجارت، اشتغال، حمل ‌ ونقل و... موثر باشد. برخی کشورها با دارا بودن موقعیت جغرافیایی راهبردی و سرمایه ‌ گذاری در امور زیربنایی (تجهیزات بندری، جاده ‌ ها، راه ‌ آهن و...) توانسته ‌ اند از این مزیت برای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای جایگاه خود در توسعه تجارت ملل محصور در خشکی، به ‌ نحو مطلوب استفاده کنند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که به لحاظ موقعیت جغرافیایی از مزیت عبور کالا بهره ‌ مند است و می ‌ تواند با تجهیز همزمان مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال-جنوب و شرق-غرب کشور، جایگاه واقعی خود در صنعت ترانزیت را تحقق بخشد و از این مزیت در راستای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای موقعیت راهبردی خود در منطقه به ‌ نحو مطلوب استفاده کند. صمت در این گزارش، به بررسی اقدامات انجام ‌ شده برای بهبود روند بهره ‌ برداری از فرصت ‌ های ترانزیتی کشور، پرداخته است.

تنظیم ظرفیت گلوگاه ‌ های مرزی

امین ترفع، مدیرکل دفتر تجاری ‌ سازی وزارت راه و شهرسازی گفت: در جلسه سه ‌ جانبه اخیر در مسکو با حضور وزیر راه و شهرسازی کشور ما و معاونان نخست ‌ وزیر روسیه و جمهوری آذربایجان برای ترانزیت ۱۵ میلیون تنی تا سال ۲۰۳۰ به توافق رسیدیم. به گزارش ایلنا امین ترفع، دبیر کارگروه روان ‌ سازی و توسعه ترانزیت در تشریح جزئیات نشست سه ‌ جانبه ایران-روسیه-آذربایجان که در مسکو برگزار شد، اظهار کرد: نخستین جلسه سه ‌ جانبه توسعه همکاری ‌ های ترانزیتی بین سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه با حضور وزیر راه و شهرسازی ایران و معاونان نخست ‌ وزیر دو کشور ذکرشده درباره کریدور شمال-جنوب با نگاه زیرساختی و فرآیندی در روند ترانزیت برگزار شد. در این جلسه موانع فیزیکی و غیرفیزیکی مرتبط با ترانزیت موردبررسی قرار گرفت و محورهای همکاری در چارچوب برنامه ‌ های بلندمدت در قالب بیانیه مطرح و مرور شد. در پایان این جلسه مقرر شد نقشه راهی تدوین شود و سه کشور در قالب این نقشه راه بتوانند در یک فرآیند بلندمدت، با همکاری یکدیگر اقدامات موثری برای کاهش موانع کریدور شمال-جنوب انجام دهند. این اقدامات شامل همکاری در اجرای پروژه ‌ های زیرساختی و همچنین هماهنگی برای تسهیل فرآیند ترانزیت می ‌ شود.

نقشه ‌ های راه تبیین شد

مدیرکل دفتر تجاری ‌ سازی وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه در جلسه روز دوم محورهای بیانیه اقدامات سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه جمع ‌ بندی شد، گفت: موضوع اصلی بیانیه مذکور، تسهیل فرآیند ترانزیت در میان سه کشور یادشده است و طبق برنامه ‌ های تعریف ‌ شده، این کشورها باید چارچوبی را درباره تامین مالی، طراحی و بهره ‌ برداری پروژه ‌ های موثر در ترانزیت مانند خط رشت-آستارا ایجاد کنند. البته به ‌ طور مشخص برای پروژه راه ‌ آهن رشت-آستارا کارگروهی پیش ‌ بینی شده که اعضا ایده ‌ ها و پیشنهادات خود را در این کارگروه ارائه می ‌ دهند. در جلسه سه ‌ جانبه بعدی که قرار است ماه نوامبر میلادی برگزار شود، این پیشنهادات مورد بررسی قرار می ‌ گیرد و در صورت تایید به تصویب می ‌ رسد. ترفع افزود: در نخستین جلسه با حضور معاونان نخست ‌ وزیر روسیه و جمهوری آذربایجان، نقشه راه همکاری سه ‌ جانبه تعیین و وظایف هر کشور برای تسهیل ترانزیت مشخص شد. در دو ماه مانده تا جلسه بعدی در نوامبر، پیشنهادات و ایده ‌ ها آماده می ‌ شود که یکی از ایده ‌ ها مرتبط با ساخت راه ‌ آهن رشت-آستارا و موضوع حمل ‌ ونقل ترکیبی و همکاری مرزی است.

ترفع در ادامه اظهار کرد: یکی از مهم ‌ ترین مشکلات در مسیر غربی کریدور شمال-جنوب از آذربایجان گلوگاه ‌ های مرزی است و به ‌ دلیل نبود هماهنگی ‌ های مرزی در این منطقه، توقف ‌ هایی در نقاطی در مرز آذربایجان و روسیه ایجاد شده که این اتفاق در نهایت سرعت ترانزیت را کاهش می ‌ دهد. متاسفانه ظرفیت در این مناطق مرزی برای انجام عملیات تعریف ‌ شده کافی نیست و قرار شد سه کشور درگیر با این مسئله، به پیگیری و تنظیم ظرفیت گلوگاه ‌ های مرزی بپردازند. مدیرکل دفتر تجاری ‌ سازی وزارت راه و شهرسازی با تاکید بر هدف ‌ گذاری ترانزیت ۱۵ میلیون تن بار بین سه کشور ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان گفت: یکی از توافقات مهم هدف ‌ گذاری ترانزیت ۱۵ میلیون تن بار بین سه کشور تا سال ۲۰۳۰ از مسیر غرب دریای خزر، تردد از مسیر ریلی، تردد از مسیر جاده ‌ ای و انتقال بار ترانزیتی است.

طبق برآورد انجام ‌ شده در این هدف ‌ گذاری ۵ میلیون تن بار از مسیر ریلی و ۱۰ میلیون تن بار از مسیر جاده منتقل خواهد شد.

افزایش حمل بار از کریدور شمال-جنوب

روابط عمومی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد ناوگان ملی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران موفق به ثبت رکورد تازه حمل بار ترانزیتی در مسیر کریدور شمال-جنوب شده است. به ‌ گزارش فارس در 4 ماه ابتدایی سال جاری ۲۷ هزار و ۵۰۰ TEU کانتینر ازسوی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در کریدور شمال-جنوب حمل شده که وزن این تعداد کانتینر ترانزیتی، ۳۳۷ هزار تن است. نکته حائز اهمیت آن است که در آغاز پروژه احیای کریدور شمال-جنوب تنها دو مسیر ترانزیتی بین بنادر هند و امارات و روسیه تعریف شده بود که به ‌ سرعت و طی دو ماه اخیر، به ۱۴ مسیر در بنادر مختلف دنیا توسعه یافته است. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران مقصد عمده ترانزیتی از مبادی یادشده را کشورهای حوزه سی ‌ آی ‌ اس و روسیه اعلام و تاکید کرد کالا به ‌ صورت درب به درب ( Door to Door ) و با استفاده از امکانات گروه در این مسیرها به صاحبان کالا تحویل داده می ‌ شود. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران یکی از استراتژی ‌ های اصلی خود را حمل چندوجهی کالا قرار داده و باتوجه به اینکه در حال ‌ حاضر ظرفیت ‌ های بسیار خوبی در بنادر ایران وجود دارد، تلاش شده ظرفیت کانتینری در کشتیرانی دریای خزر با سفارش 4 شناور به تولیدکنندگان داخلی، افزایش یابد. همچنین به موازات، گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در حال توسعه ظرفیت ‌ های حمل ‌ ونقل زمینی است.

سخن پایانی

کریدور بین ‌ المللی شمال-جنوب ( INSTC ) یک پروژه حمل ‌ ونقل چندمنظوره به طول ۷۲۰۰ کیلومتر برای جابه ‌ جایی بار بین هند، ایران، افغانستان، ارمنستان، روسیه، بلاروس، بلغارستان، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، سوریه، تاجیکستان، ترکیه و اوکراین است. در واقع، این پروژه اتصال استراتژیک مهم در آسیای مرکزی و اروپا را محقق می ‌ کند که توسط روسیه، هند و ایران در سپتامبر سال ۲۰۰۰ در سن ‌ پترزبورگ اعلام شد. این قرارداد در سال ۲۰۰۲ امضا شد و اکنون همه طرف ‌ ها به ‌ ویژه هند، ایران و روسیه در تلاش برای اجرای آن هستند. بنا بر نظر کارشناسان تجاری و اقتصادی، کریدور شمال-جنوب، زمان و هزینه تحویل کالا را در مقایسه با کانال سوئز بیش از ۴۰ درصد کاهش خواهد داد. تجارت از طریق INSTC با کاهش زمان ترانزیت و هزینه حمل ‌ ونقل در مقایسه با مسیر کانال سوئز، برای صادرکنندگان و واردکنندگان هند و روسیه مفید خواهد بود و زمان حمل ‌ ونقل را از ۴۰ روز فعلی به ۲ 8- ۲ 5 روز کاهش می ‌ دهد. تمامی این مزایا در کنار هم ضرورت توجه به ظرفیت این کریدور را دوچندان کرده است.