پشت پرده قاچاق زعفران ایران به افغانستان
زعفران یکی از گران‌ترین ادویه‌های موجود در بازار است، زیرا از هر گل زعفران فقط ۳ رشته زعفران می‌توان برداشت کرد.
زعفران یکی از گران ترین ادویه های موجود در بازار است، زیرا از هر گل زعفران فقط ۳ رشته زعفران می توان برداشت کرد. همزمان با فرا رسیدن مهر، چهره اراضی کشاورزی مشهد نیز با رنگ این طلای سرخ، گُل می اندازد و جنب وجوش مضاعفی در مزارع و خانه های روستایی برای برداشت و همچنین گل پاک کنی شکل می گیرد. بنا بر اظهارات کارشناسان گرچه برداشت این محصول به صورت سنتی انجام می شود، اما شیوه آن و نحوه خشک کردن محصول بسیار حائز اهمیت است و در کیفیت محصول نهایی تأثیر دارد. زعفران به دلیل موقعیت ویژه از لحاظ اشتغال زایی در کشاورزی و ایجاد درآمد ارزی قابل توجه برای کشور، محصولی مهم در اقتصاد ملی تلقی می شود. صمت در این گزارش به بررسی آسیب های قاچاق زعفران ایران پرداخته است.
به نام ایران، به کام تاجران افغانستان
وضعیت تولید و صادرات زعفران پشت پرده هایی دارد. زعفران و تجارتش اگر برای کشاورزان عایدی چندانی ندارد، برای بسیاری به ویژ ّه برخی بازرگانان، طلای سرخ بوده و هست. هر سال با شروع فصل برداشت این محصول، بازی شطرنج بازار زعفران آغاز می شود، اما این بازی یک زاویه پنهان دارد که نمودهای آن را می توان در صادرات و میزان آن پیدا کرد. براساس داده های گمرک کشور، صادرات زعفران از گمرکات پنجگانه خراسان رضوی به عنوان تولیدکننده بیش از نیمی از زعفران جهان حدود ۴۶ تن به ارزش ۵۳ میلیون دلار است، در حالی که در ۶ ماه نخست سال گذشته میزان صادرات این محصول از گمرکات استان حدود ۸۳ تن به ارزش حدود ۴۲ میلیون دلار بود. این آمار نشان دهنده آن است که صادرات زعفران استان در 6 ماه نخست امسال نسبت به سال گذشته حدود ۸۰ درصد کاهش یافته است. گرچه سطح زیر کشت زعفران استان بنا بر ادعای مسئولان جهاد کشاورزی به نصف کاهش یافته، اما باید توجه کرد حدود ۷۰ درصد زعفران تولیدی استان صادر می شود. از سوی دیگر بنا به گفته رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان، تعرفه صادرات زعفران ایران به دو مقصد عمده این محصول یعنی کشورهای هند و چین بیش از ۲۵ درصد است، در حالی که تعرفه صادرات زعفران از افغانستان به این دو کشور صفر است و افغانستان شریک اول تجاری استان خراسان و هم مرز با این استان است. این گزاره را در کنار این مسئله باید گذاشت که طی 2 سال گذشته صادرات زعفران از کشور افغانستان به شدت افزایش یافته و حتی این کشور در بازارهای جهانی مدعی شده که باکیفیت ترین زعفران جهان را تولید می کند که البته این موضوع شاید ناشی از صادرات پیاز زعفران ایرانی به افغانستان هم باشد. گزاره بعدی قابل توجه آن است که صادرات زعفران از استان به کشور افغانستان براساس داده های گمرک کشور چند سالی است که بیشتر شده و این سوال مطرح می شود که آیا واقعا افغانستان بازار هدف صادرات زعفران ایران است یا موضوع، استفاده از تعرفه صفر صادرات زعفران از کشور افغانستان است؟
تکذیب کاهش صادرات زعفران
محمدحسین روشنک، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی در گفت وگو با ایسنا درباره صادرات زعفران از ایران اظهار کرد: از آنجایی که تعرفه صادرات زعفران از ایران به چین و هند بیش از ۲۵ درصد و برای افغانستان صفر است، برخی تاجران ترجیح می دهند ابتدا محصول خود را به افغانستان و سپس به چین صادر کنند تا بتوانند از تعرفه صفر استفاده کنند. این مورد جرم نیست، بلکه به دلیل کم کاری ایران در حوزه سیاست خارجی و تجارت است که حتی در ارتباط با چین که یک سند راهبردی امضاشده داریم تعرفه صادرات زعفران ما ۲۵ درصد است. این بازرگان از رویدادی تلخ تر خبر داد و افزود: زعفران ایران به کشور افغانستان قاچاق می شود. اینکه اعلام می شود صادرات زعفران ما کاهش یافته، دروغ است. البته صادرات رسمی ما کم شده، اما متاسفانه برخی برای سوءاستفاده کردن از معافیت تعرفه ای کشور افغانستان، زعفران ما را به این کشور قاچاق و سپس به سایر کشورها صادر می کنند. اینکه صادرات زعفران استان نصف شده به این دلیل است که نصف زعفران استان به کشور افغانستان قاچاق می شود.
افول صادرات رسمی زعفران ایران
غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران نیز در تشریح دلایل افول صادرات رسمی زعفران ایران، اظهار کرد: بعد از تشدید تحریم ها علیه ایران ما بازارهای هدف صادرات مان را در خطر دیدیم. یعنی بازار هدف ۴۵ تنی امریکا و ۴۰ تنی عربستان را از دست دادیم و تاجر ایرانی برای اینکه بتواند این بازار را حفظ کند از تاجر افغانستانی درخواست می کرد که به عنوان واسطه با دریافت پورسانت زعفران را تحویل مشتریان امریکایی یا عربستانی و دیگر کشورهای هدف بدهد. این رویه تا 2 سال گذشته ادامه داشت تا اینکه تاجران افغانستانی ما را عملا دور زدند. این صادرکننده زعفران افزود: متاسفانه تاجران افغانستانی از این ارتباط سوءاستفاده و به مشتریان ما اعلام کردند به جای خرید زعفران از تاجران ایرانی از خود آنها خرید کنند. یعنی تاجران افغانستانی که تا دیروز نقش واسطه بین صادرکننده ایرانی و بازار امریکا و عربستان و دیگر کشورها را داشتند، خود اقدام به واردات زعفران از ایران و آن را به بازارهای هدف صادر کردند و مدعی شدند این زعفران افغانستانی است.
صادرات و قاچاق به افغانستان؛ در شرایط ممنوعه!
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران با اشاره به ممنوعیت واردات زعفران به افغانستان گفت: واردات زعفران به افغانستان ممنوع است، اما سال گذشته باوجود ممنوعیت، حداقل ۲۰ تن زعفران ایرانی به مقصد افغانستان ثبت گمرک شد. طرف ایرانی می داند صادرات به افغانستان ممنوع است و در دولت افغانستان کسی بر این موضوع نظارت نمی کند. این میزان صادرات از مبادی رسمی انجام می شود، اما بخشی هم به صورت غیررسمی و قاچاق از مرزهای استان خارج می شود که به افغانستان می رود و به اسم زعفران افغانستانی به سایر کشورها صادر می شود.
هزینه سربار، در مقابل نرخ پایین تر از نرخ جهانی
میری ضمن تاکید بر اینکه بازار جهانی رقابتی است، افزود: وقتی تاجر ایرانی می خواهد یک محموله زعفران را صادر کند، اما به دلیل تعرفه هایی مانند عوارض آب مجازی و امثال آن ناچار است 5 تا ۱۰ میلیون هزینه سربار پرداخت کند، طبیعی است نتواند در بازار جهانی رقابت کند. بدتر اینکه افغانستانی ها زعفران را به صورت قاچاق از ایران خارج می کنند و آن را ۱۰ تا ۲۰ درصد ارزان تر از قیمت های رسمی در بازار جهانی می فروشند. در چنین وضعیتی طبیعی است مشتریان ترجیح دهند این محصول را از تاجر افغانستانی خریداری کنند، نه از صادرکننده ایرانی و ما بازار جهانی را از دست بدهیم. رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران دلیل دیگر کاهش صادرات را رشد جهانی نرخ این محصول و قانون بازگشت ارز حاصل از صادرات دانست و گفت: وقتی دولت صادرکننده را وادار می کند ارز حاصل از صادرات خود را با قیمتی 5 هزار تومان ارزان تر از نرخ ارز آزاد به واردکننده تحویل دهد، طبیعی است صادرکننده رغبت چندانی به این کار نخواهد داشت.
سخن پایانی
زعفران محصولی است که با هدف صادرات در کشور تولید می شود. به گفته فعالان این حوزه، حدود ۸۰ درصد زعفران تولیدشده در کشور صادر و ۲۰ درصد آن در داخل مصرف می شود؛ از این رو این کالای صادراتی نیازمند تدوین چشم انداز صادراتی شفاف و واقعی است تا بتوانیم ارزش واقعی آن را در بازارهای جهانی معرفی کنیم. بدیهی است موانع تولید و صادرات زعفران در کشور باید رفع شود. در این میان یکی از خواسته های مهم فعالان عرصه زعفران از دولت این است که نگاه واقعی به مسائل داشته باشد، زیرا صادرکنندگان در شرایط تحریم با پذیرش خطرات و ریسک های بسیار اقدام به صادرات می کنند و از سوی دیگر برای دریافت ارز حاصل از صادرات، با چالش های جدی مواجهند. به باور آنها گرچه دولت به این موضوع و مشکلات پیش روی صادرکنندگان واقف است اما عزم جدی برای رفع این موانع وجود ندارد، زیرا فعالان این حوزه در تصمیمات کلان دخالت داده نمی شوند و به نظرات آنها توجه نمی شود.
