قطعه‌سازان و بازار جدید صادرات
خودروسازی با صنعت قطعه متولد می‌شود و در واقع از مرحله طراحی خودرو و پلتفرم، قطعه‌سازان در کنار خودروساز، طراحی و قالب‌سازی قطعات را آغاز می‌کنند. بیش از ۷۰ درصد اجزای یک خودرو مربوط به قطعات آن است از این‌رو عنوان می‌شود بیشترین کیفیت خودرو به سطح کیفی قطعات برمی‌گردد.
با آغاز جنگ روسیه و اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰) خطر تحریم، روسیه را تهدید می‌کرد و در نهایت هم صنعت خودرو این کشور تحریم شد. در حال‌حاضر روسیه برای ممانعت از توقف تولید خودرو از قطعه‌سازان ایرانی و چینی درخواست همکاری کرده است. این همکاری چقدر می‌تواند به توسعه بازارهای صادراتی قطعه‌سازان داخلی کمک کند؟ آیا این همکاری فرصتی برای پیوستن قطعه‌سازان به زنجیره تامین جهانی خواهد بود؟
خودروساز روس به‌دنبال سورس‌های جدید
صنعت قطعه ایران دهه ۷۰ خورشیدی متولد شد و پس از ۲ دهه فعالیت، امروز در بین کشورهای منطقه، صنعتی شناخته شده به‌شمار می‌رود. با توجه به مشارکت شرکت‌های خودروساز ایتالیایی، فرانسوی، آلمانی و... با صنعت خودرو کشور از بدو شکل‌گیری این صنعت، قطعه‌سازان ایرانی در تولید و تامین قطعات خودروهای سبک و سنگین همکاری نزدیکی با این خودروسازان داشتند اما شوک‌های تحریمی در دوره‌های گوناگون تا حدودی این صنعت را محدود و محصور در بازار داخلی نگه داشته است. در حال‌حاضر با راه‌اندازی خط تولید خودرو برقی در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از جمله امارات، از قطعه‌سازان بزرگ ایرانی دعوت به همکاری شده است. از سوی دیگر، آغاز تحریم روسیه از سوی کشورهای امریکایی و اروپایی، خودروسازان روسی را متوجه قطعه‌سازان ایرانی کرده است. جنگ روسیه و اوکراین سبب‌شده قطعه‌سازان بین‌المللی در تامین قطعات خط تولید خودروهایی مانند «لادا» قطع همکاری کرده و خودروساز روسی را با چالش جدی روبه‌رو کنند. از این‌رو روسیه به‌دنبال سورس‌های جدید برای تامین قطعات موردنیاز صنعت خودرو این کشور بوده و برای تولید و تامین ۱۰ قلم از جمله مجموعه بوستر کامل به همراه سیلندر ترمز، کمربند ایمنی، ایربگ، دینام و... دعوت به همکاری کرده است. در این راستا، انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور طی فراخوانی از قطعه‌سازانی که توان و ظرفیت تولید قطعات موردنیاز را دارند، دعوت کرده اعلام آمادگی کنند. در ادامه این شرکت‌ها در کنار سایر سورس‌های خارجی از جمله قطعه‌سازان چینی از سوی خودروساز روسی آدیت می‌شوند و به‌طورقطع بهای تمام‌شده با توجه به کیفیت محصولات، سورس تامین‌کننده قطعات موردنیاز را تعیین خواهد کرد.
اعلام آمادگی قطعه‌سازان
ابراهیم دوست‌زاده، عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره همکاری قطعه‌سازان ایرانی با خودروساز روسی برای تامین قطعات لادا به صمت گفت: به هر حال، این یک فرصت برای صنعت خودرو کشور به‌شمار می‌رود. مسائل و ارتباطات سیاسی که در چند سال اخیر در منطقه رخ داده، چنین فرصتی را برای صنعت قطعه کشور ایجاد کرده است.
وی افزود: هنوز اطلاعات دقیقی درباره تیراژ و سایر مشخصات موردنیاز اعلام نشده است. مذاکرات در همین حد بوده که ظرفیت‌ها شناسایی شوند و در این زمینه، حدود ۲۰ سازنده داخلی که در زنجیره تامین خودروسازان قرار دارند، اعلام آمادگی کرده‌اند. اطلاعات این تعداد هم به کمیته تخصصی صادرات انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور ارسال شده و کمیته در حال پیگیری موضوع است.
او ادامه داد: جلسات بعدی باید برگزار شود تا نیازها و استانداردها به‌طور مشخص‌تر اعلام شود. قطعات موردنیاز مشخص است اما باید جزییات موردنیاز هم از سوی خودروساز روس اعلام شود تا قطعه‌سازان با نقشه‌راه روشنی حرکت کنند.
قطعات موردنیاز و بازار آنها
این همکاری برای تولید و تامین ۱۰ قلم از جمله مجموعه بوستر کامل به همراه سیلندر ترمز، مدول هیدرولیک سیستم ضدقفل، سنسورهای سرعت مربوط به سیستم ضدقفل، کمربند ایمنی، ایربگ، دینام، کمپرسور هوای مطبوع (کولر)، سنسور اکسیژن، ترموستات و مکانیسم شیشه‌بالابر است. دوست‌زاده در ادامه سخنان خود عنوان کرد: یک قطعه خاص برای شاهین، پژو ۴۰۵ و حتی پژو ۲۰۶ به لحاظ استاندارد، ابعاد و مشخصات متفاوت است. حال اینکه کدام قطعات ساخت داخل بدون تغییر یا با کمترین تغییر قابل‌انتقال ( Carry over ) به همان قطعات موردنیاز خودروساز روسی باشد، مشخص نیست.
او تصریح کرد: قرار است در جلسات بعدی درباره کمیت و کیفیت قطعات بیشتر مذاکره شود.
همکاری قطعه‌سازان ایرانی با خودروساز روسی چقدر می‌تواند فرصتی برای ورود صنعتگران به زنجیره تامین جهانی باشد؟ آیا این همکاری منجر به توسعه بازار قطعه‌سازان داخلی خواهد شد یا خیر و تنها یک فرصت مقطعی است؟ عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور دراین‌باره گفت: دراین‌باره نه می‌توان خیلی امیدوار بود و نه ناامید. می‌توان انتظار داشت این همکاری فرصتی باشد برای وصل شدن به یک بازار به‌نسبت بزرگ مانند بازار روسیه اما اینکه بخواهیم از طریق روسیه و با توجه به شرایط فعلی که دارد به بازار جهانی وصل شویم و بازار صادراتی را توسعه دهیم، خیلی ممکن نیست.
او گفت: در کنار بازار روسیه، کشورهای کوچک‌تر در اطراف روسیه که خودروهای روسی در آنها تردد دارند می‌توانند ظرفیت خوبی برای افزایش تیراژ تولید برای قطعه‌سازان ایرانی باشد.
ثبت یک امتیاز در کارنامه
پیش‌تر یکی از کارشناسان اقتصاد عنوان کرده بود با توجه به ظرفیت صنعت قطعه کشور و با توجه به شرایط موجود، شاید فقط ۱۰ درصد این توان فعال بوده و ظرفیت‌های به‌وجود آمده، خالی باقیمانده است. شاید بازار روسیه و البته کشورهایی که از خودروهای روسی استفاده می‌کنند مانند جمهوری‌های اطراف این کشور، فرصت خوبی برای ایجاد و توسعه بازار قطعات خط تولید ( OE ) و البته یدکی باشد. دوست‌زاده با تایید این موضوع ادامه داد: قطعه‌سازان در چنین فرصتی می‌توانند نیازمندی‌های بازار قطعات یدکی روسیه را مورد شناسایی و ارزیابی قرار داده و در آنها حضور داشته باشند. این امر به نتیجه نزدیک‌تر است.
او گفت: حتی اگر صادرات قطعه به بازارهای این کشور مدت کوتاهی انجام شود، خود یک امتیاز در کارنامه صنعت قطعه خواهد بود. این بازار ممکن است از سوی روسیه برای ایران قابل توسعه نباشد اما طبیعتا شرکتی که توانسته صادرات داشته باشد به‌طورقطع می‌تواند در آینده راحت‌تر و با مشکلات کمتری وارد بازار بین‌المللی شود.
تهدید به‌شرط
دوست‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا در بین خودروهای در حال تردد روسیه، خودروهای اروپایی و امریکایی هم وجود دارد که قطعه‌سازان ایرانی برای بازار یدکی آنها تامین قطعه داشته باشند، گفت: به‌طور بالقوه این بازار وجود دارد. در حال‌حاضر بخش بزرگ و پرمصرف بازار کشور ما مربوط به خودروهای اروپایی و به‌ویژه فرانسوی است. این خودروسازان پیش از حضور در ایران در روسیه بوده‌اند. البته به‌تازگی ارتباطات کم‌رنگ شده اما اینکه تعداد تیراژ توجیه اقتصادی داشته باشد، هم موضوع مهمی است. تنوع تیراژ خودروها، ساخت برخی از این قطعات را غیراقتصادی می‌کند. در ایران بخش، عمده بازار کشور مربوط به دو برند فرانسوی است اما در بازار روسیه این‌گونه نیست.
او ادامه داد: به هر حال در بلندمدت تامین قطعات موردنیاز خودروساز روسی می‌تواند فرصتی در اختیار برخی تامین‌کنندگان قرار دهد که چه در بازار روسیه و چه کشورهای اطراف یا سایر کشورهایی که اعلام نیازمی‌کنند، زمینه صادرات و واردات مهیاتر باشد. در صورت فراهم شدن چنین فرصتی، این قطعه‌سازان یک پله جلوتر هستند. البته همان‌طور که آمد نباید خیلی ریسک کرد اگر تیراژ قطعات کم باشد و سطح تکنولوژی قطعات به‌گونه‌ای باشد که نیاز به سرمایه‌گذاری ثابت داشته باشند و با استفاده از امکانات حداکثر فعلی نتوان قطعات را تولید کرد، شاید باوجود وضعیت نقدینگی این صنعت، یک تهدید باشد.
این فعال صنعت با بیان اینکه قطعه‌ساز با قطعه‌ساز متفاوت است، گفت: سنسوری که در دهه ۸۰ مثلا برای پژو ۲۰۶ تولید می‌شد با آنچه امروز برای این خودرو تولید می‌شود، متفاوت است. یا قطعات در تیپ ۲ و ۵ پژو ۲۰۶ متفاوت است پس باید برآورد صنعتی و اقتصادی دقیقی در این همکاری داشت و برای به نتیجه رسیدن باید جلو رفت تا فضا شفاف‌تر شود. او تاکید کرد: برای ورود به بازار قطعات جدید، سرمایه‌گذاری شرط مهمی است همان‌طور که تیراژ، یکنواختی سطح تکنولوژی و ظاهر قطعات با قطعات فعلی در حال تولید در زنجیره تامین کشور، شرط مهم دیگری است.
دوست‌زاده در پایان گفت: موضوع از سوی شرکت روسی در حال پیگیری بوده و قرار است قطعه‌سازان هر چه زودتر در کمیته تخصصی صادرات انجمن همگن به جمع‌بندی برسند.
انتقال تجربیات
در ادامه نادر خلدی از کارشناسان صنعت قطعه درباره همکاری قطعه‌سازان ایرانی با خودروساز روسی به صمت گفت: تحقق چنین همکاری کمک‌کننده است اما ریشه‌ای نیست. شرکت لادا به شرکت‌های اروپایی وابستگی دارد و باید بتواند تمام قطعات موردنیازش را تامین کند. اگر طرف ایرانی قطعات قراردادی را تولید و تامین کند اما سایر قطعات موردنیاز تامین نشود نمی‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد. در این‌باره هم، ایران می‌تواند تجربه خود را در دورزدن تحریم به خودروساز روسی ارائه کند. وی عنوان کرد: ایران تجربه چندین ساله دارد. تحریم هر چه جلوتر آمد، سخت‌تر شد. از ابتدای انقلاب، کشور در تحریم قرار گرفت بنابراین با فضای تحریم آشنا هستیم. جامعه صنعت ما راه‌های دورزدن تحریم را آموخته اما برای کشوری که به‌تازگی و به یکباره موردتحریم قرار گرفته، عبور از این برهه زمانی سخت خواهد بود. در کنار این مسئله، ایران می‌تواند در حوزه داخلی‌سازی تجربیات خود را در طرح نهضت تعمیق ساخت داخل در اختیار خودروسازان روسی قرار دهد، به‌شرط اینکه مانعی از سوی دولت‌ها وجود نداشته باشد. خلدی با بیان اینکه قطعه‌سازان ایرانی توانمندی لازم را دارند، گفت: همکاری با خودروساز روسی تجربه صادراتی را در اختیار ما قرار می‌دهد و اگر زمانی تحریم‌ها برداشته شود، این تجربه کارساز است.
همترازی استانداردها
این کارشناس صنعت قطعه در ادامه با اشاره به سطح استانداردهای لحاظ‌شده در خودروسازی بین دو کشور، یادآور شد: لادا دو مسیر حرکت داشته، نخست حدود یک دهه قبل بود که استانداردهای آن خیلی ابتدایی بود و خودروهای ایرانی به لحاظ استاندارد بسیار بالاتر از خودروهای روسی بودند. لادا در این دوره، از سیاست‌های بلوک شرق تبعیت می‌کرد. اما در یک دهه اخیر با مشارکت‌های خارجی که داشته سطح استانداردهای خود را ارتقا داده است. امروز سطح استاندارد خودروهای ما عقب‌تر از استاندارد جهانی نیست و فقط در استانداردهای یورویی ممکن است تفاوت‌هایی وجود داشته باشد. او گفت: البته اینکه فکر کنیم این فرصت، زمینه را برای ورود قطعه‌سازان ایرانی به زنجیره تامین هموار می‌کند، کمی سخت خواهد بود، زیرا سختگیری این خودروسازان بسیار بالاست. برای این دسته از خودروسازان تیراژ، کیفیت و البته بهای تمام‌شده و تحویل به‌موقع بسیار مهم است. زمانی می‌توانیم بگوییم صادرات خوبی داریم که در شرایط آزاد، نه تحریمی قادر باشیم قطعه برای خط تولید تامین کنیم.
سخن پایانی
تامین قطعه برای خودروساز روسی، فرصتی برای تمرین صادرات بیشتر از سوی قطعه‌سازان بیشتر است. به‌طورقطع این همکاری به‌عنوان امتیازی در کارنامه صنعت قطعه به ثبت خواهد رسید اما به‌گفته کارشناسان و فعالان صنعت خودرو اینکه بستری برای ورود به زنجیره تامین جهانی باشد، دور از انتظار است.
