«اقتصاد سبز» با اخذ «مالیات سبز» محقق می‌شود

پیگو نخستین اقتصاددانی بود که از وضع مالیات سبز برای مقابله با انتشار آلودگی سخن گفت. براساس نظریه پیگو افرادی که محیط‌زیست را آلوده می‌کنند باید خسارتی که در اثر انتشار آلودگی به محیط‌زیست وارد می‌آورند را جبران کنند. به‌باور پیگو وضع این نوع مالیات می‌تواند به‌عنوان یک نوع مشوق برای ابداع و نوآوری در واحد‌های اقتصادی عمل کند. صمتدر این گزارش باتوجه به توسعه استفاده از سوخت‌های فسیلی، وضع قانون مالیات سبز و مزایای این قانون را در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرده است.

یک گام در راستای جلوگیری از تغییرات اقلیمی

فاطمه دلیر، کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمتگفت: مالیات‌های محیط‌زیستی که به‌عنوان مالیات‌های سبز یا مالیات آلودگی نیز شناخته می‌شوند، طیف گسترده‌ای از هزینه‌های قانونی بر مشاغل و افراد خصوصی هستند و هدف از اعمال آن کاهش اقداماتی است که به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند. وی افزود: دو دسته مالیات محیط‌زیستی وجود دارد که دسته نخست با هدف مجازات افرادی که به اکوسیستم آسیب می‌رسانند، اخذ می‌شود و دسته دوم بر پایه ایجاد مشوق‌های لازم برای استفاده از روش‌ها و تکنولوژی‌های دوستدار محیط‌زیست تعریف می‌شود. دلیر گفت: اخذ مالیات‌های محیط‌زیستی با هدف درآمدزایی و اجرای تعهدات کشورها درباره تغییرات آب‌وهوا و توسعه پایدار در دستور کار بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه قرار می‌گیرد. یکی از مالیات‌های سبز، مالیات کربن و هدف آن کمک به کشورها برای دستیابی به کاهش ۸۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای مضر تا سال ۲۰۵۰ و استحصال انرژی بیشتر از وسایل پایدار و سبز است. وی افزود: در حقیقت این سیاست مالیاتی با هدف محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای در راستای جلوگیری از تغییرات اقلیمی اجرایی شده است. این مالیات مطابق با تعهداتی است که کشورها تحت توافقنامه پاریس پذیرفته‌اند. مالیات‌های کربن بر انتشار گازهای گلخانه‌ای قیمتی می‌گذارد و در نتیجه شرکت‌ها را برای سرمایه‌گذاری در فناوری پاک‌تر یا روی آوردن به شیوه‌های کارآمدتر ترغیب می‌کند. به همین ترتیب، مصرف‌کنندگان ممکن است تشویق شوند تا در بهره‌وری انرژی سرمایه‌گذاری کنند، سبک زندگی خود را تغییر دهند یا در صورت وجود گزینه‌ها، به اشکال پاک‌تر انرژی روی بیاورند. علاوه بر این، می‌توان از درآمدهای اضافی برای سرمایه‌گذاری در توسعه پایدار استفاده کرد.

مزایای مالیات سبز

این کارشناس محیط‌زیست گفت: اخذ مالیات‌ سبز دارای مزایای متعددی است. از جمله این مزایا استفاده از فناوری کنترل آلودگی است؛ بنابراین در جریان این فرآیند هزینه‌ها کاهش و نوآوری در زمینه فناوری کاهش آلودگی افزایش پیدا می‌کند که دلیل آن، افزایش ماندگاری جایگاه صنعتی برای تولیدکنندگان چنین فناوری است.

دلیر با اشاره به ایجاد درآمد از محل اخذ مالیات سبز برای دولت مؤسس گفت: طرفداران این سیستم ادعا می‌کنند این درآمد مالیاتی می‌تواند جبران‌کننده کسری سایر مالیات‌ها مانند مالیات بر درآمد و... باشد. این منبع درآمد همچنین می‌تواند صرف رفع مشکل محیط‌زیستی شود.

تجارب سبز کشورها

این کارشناس محیط‌زیست بیان کرد: در جهان الگوهای موفقی برای اخذ مالیات‌های حمایتگر محیط‌زیستی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به مالیات کیسه‌های پلاستیکی در ایرلند، طرح بازپرداخت سپرده در فنلاند، مالیات دفن زباله در انگلستان، مالیات NOx در سوئد و مجوز ماهیگیری در ایرلند اشاره کرد. وی با اشاره به قانون مالیات کیسه‌های پلاستیکی در ایرلند گفت: در سال ۲۰۰۲، ایرلند مالیات ۰.۱۵ یورویی برای کیسه‌های پلاستیکی در محل فروش را اجرایی کرد که در سال ۲۰۰۷ به ۰.۲۲ یورو افزایش یافت. هدف از اخذ این مالیات، کاهش مصرف و اثرات نامطلوب زباله کیسه‌های پلاستیکی بر چشم‌انداز بود. در نتیجه، سهم کیسه‌های پلاستیکی دور ریخته شده از ۵ درصد کل زباله در سال ۲۰۰۱ به ۰.۱۳ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت. این مالیات ۲۰۰ میلیون یورو درآمد در یک دوره ۱۲ساله ایجاد کرد که صرف تامین مالی پروژه‌های محیط‌زیستی در سراسر کشور شد. مالیات کیسه‌های پلاستیکی ایرلندی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین و مورد استقبال‌ترین اقدامات محیط‌زیستی معرفی‌شده در نظر گرفته می‌شود. وضع چنین مالیات‌هایی در ایران نیز می‌تواند بسیار کارآمد باشد و در صورت درست اجرا شدن، انتشار آلاینده‌ها را در بازه زمانی مناسب کاهش دهد.

کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی با مالیات سبز

حمیدرضا رجبی، کارشناس امور انرژی درباره نقش اعمال مالیات سبز در کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی به صمتگفت: یکی از عمده‌ترین چالش‌های فراروی دولت‌ها، بحران‌های محیط‌زیستی است؛ از همین‌رو دولت‌ها می‌کوشند با اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های گوناگون، بر مشکلات این حوزه فائق آیند. مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی نه‌تنها تهدیدی برای آینده این منابع است، بلکه آثار منفی محیط‌زیستی نیز بر آن مترتب خواهد بود. این کارشناس امور انرژی ادامه داد: توسعه سایر بخش‌های اقتصادی و اجتماعی در گرو پایداری و کارکرد درست محیط‌زیست معنا و مفهوم پیدا می‌کند. چنانچه همزمان با صنعتی شدن یک جامعه به موضوع محیط‌زیست توجه نشود، نه‌تنها توسعه اقتصادی حاصل نخواهد شد، بلکه گرفتاری‌های زیادی به بار می‌آید که منافع حاصل از توسعه کشور در بلندمدت را می‌بلعد.

وی با بیان اینکه اخذ مالیات سبز اصولی‌ترین راهکار برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و آلایندگی آنهاست، گفت: در ایران مبنای استفاده انرژی، سوخت‌های فسیلی است؛ بنابراین باید سازکاری در نظر گرفته شود که مصرف سوخت به حداقل کاهش یابد. این کارشناس امور انرژی وضع مالیات بر فعالیت‌های آلاینده به‌ویژه استفاده از سوخت‌های فسیلی را برای کشور امری ضروری تلقی کرد و افزود: هدف از وصول برخی مالیات‌ها بیش از آنکه افزایش درآمدهای مالیاتی دولت باشد، تنظیم رفتار مصرف‌کنندگان و فعالان اقتصادی است؛ به‌گونه‌ای که در کشورهای توسعه‌ یافته از ابزار مالیات به‌منظور کاهش ایجاد آلودگی استفاده می‌کنند، زیرا اگر در اخذ مالیات سبز غفلت شود، نسل آینده هزینه گزافی به‌خاطر از بین رفتن محیط‌زیست به‌واسطه آلاینده‌ها پرداخت خواهد کرد.

وی با اشاره به اینکه شدت انرژی، میزان استفاده از انرژی برای میزان مشخصی تولید را نشان می‌دهد، گفت: بالا بودن شدت مصرف انرژی نشانگر مصرف بیشتر انرژی برای تولید مشخصی است. مثلا اگر شدت مصرف انرژی در حالت اول، ۲ برابر حالت دوم باشد، یعنی در حالت اول برای تولید میزان برابری کالا، ۲ برابر حالت دوم انرژی مصرف شده است. از آنجایی که این میزان مصرف انرژی به محیط‌زیست آسیب می‌زند، باید قوانینی بازدارنده در راستای کاهش شدت مصرف انرژی وضع شود که اخذ مالیات سبز از مصادیق این قوانین است و در کشورهای پیشرفته جهان امتحان خود را پس داده است.

اصلاح سبد سوخت

وی ادامه داد: در ایران به‌دلیل وضعیتی که صنایع آلاینده با آن مواجهند؛ یعنی از یک سو پرمصرف هستند و آلایندگی بالاتری نسبت به صنایع مشابه در کشورهای دیگر دارند و از سوی دیگر، چند سالی است واردات برخی محصولات بهینه آلایندگی به کشور ممنوع است، اتلاف انرژی و درنتیجه میزان آلایندگی به‌شدت فزونی گرفته اما هنوز اتفاقی برای اجرای درست قانون مالیات سبز نیفتاده

است.

این کارشناس امور انرژی سبد سوختی کشور را بسیار آلاینده دانست و اظهار کرد: باید مالیات سبز وضع شود تا درآمد حاصل از آن صرف اصلاح سبد سوخت یا به‌عبارت دیگر، هزینه تحقیق و استفاده از انرژی‌های نو، پاک و تجدیدپذیر شود؛ هرچند بعید است در کشور ما این نوع مالیات در چنین مواردی به مصرف برسد.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته پرداخت یارانه در بخش انرژی باعث تقاضای فزاینده حامل‌های انرژی شده، گفت: در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای نیز عوامل متعددی مانند پایین بودن نرخ سوخت همراه با بالا بودن عمر خودروها و همچنین تولید گسترده وسایل نقلیه با بازدهی پایین موجب مصرف بی‌رویه سوخت شده که از پیامدهای این مسئله انتشار گسترده انواع آلاینده‌هاست؛ بنابراین سیاست‌های مالی از جمله اخذ مالیات می‌تواند از عمده‌ترین سیاست‌های کلان اقتصادی باشد که منجر به ایجاد تغییراتی در کارکردهای نظام محیط‌زیستی شود؛ تغییراتی که به‌طور ویژه از نظر ایجاد آلودگی‌ها می‌تواند بسیار بااهمیت باشد.

سخن پایانی

وظیفه دولت‌ها پس از دریافت مالیات، استفاده از آن در جهت بهبود و ارتقای محیط‌زیست و از بین بردن آلاینده‌های محیط‌زیستی است. همچنین بخشی از درآمد حاصل از آن باید صرف سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مربوط به محیط‌زیست شود. پرداخت این نوع مالیات‌ها ممکن است باعث تغییر رویه شرکت‌ها و صنایع آلاینده شود تا برای پرداخت پول کمتر محیط‌زیست را کمتر آلوده و تخریب کنند. با این‌وجود، وضع مالیات‌های محیط‌زیستی از جمله مالیات کربن در صورت نبود زیرساخت‌ها و ارائه راهکار جایگزین مناسب، می‌تواند منجر به مشکلات و نارضایتی‌های معیشتی در سطح جامعه شود.