اماواگرهای توسعه هوش‌مصنوعی در جوامع بشری بررسی شد
«داده» نفت جهان آینده
هوشمند شدن هوش مصنوعی نیز به‌وسیله داده اتفاق می‌افتد، به این صورت که برای اینکه هوش‌مصنوعی بتواند یک مشکل در حوزه‌ای خاص را حل کند، داده‌ها و اطلاعات مربوط به آن را جمع‌آوری می‌کند تا از آنها برای آموزش سیستم استفاده کند. در حقیقت، هوش‌مصنوعی با استفاده از این داده‌ها و انجام یک‌سری محاسبات تعیین‌شده روی آنها، مسائل و مشکلات را در آن مورد خاص حل می‌کند. بی‌شک تاثیرات شگرفی در دنیای امروز بشر می‌گذارد و رفته‌رفته جوامع زیادی را متاثر از تحولات خود می‌کند، اما توجه به یک نکته ضروری به‌نظر می‌رسد. آیا بدون داده می‌توان از قابلیت‌های هوش‌مصنوعی بهره برد، شاید این همان پاشنه‌آشیل هوش‌مصنوعی باشد.صمت در این گزارش به اماواگرهای توسعه هوش‌مصنوعی در جوامع بشری پرداخته است.
هوش مصنوعی نیاز به نبوغ و ابتکار انسانی دارد
کارشناسان بین‌المللی مثل شان چو، مدیرعامل استارت‌آپ هوش مصنوعی Catalytic واقع در شیکاگو معتقدند: نگرانی بابت از بین رفتن شغل با توسعه هوش‌مصنوعی امری بیهوده است. چو در این‌باره می‌گوید: تکنولوژی همیشه به انسان‌ها نیاز دارد. با این حال، دچار سوءتفاهم نشوید. این‌گونه نیست که ماشین‌ها در حال ظهور نیستند. این بدین‌معنی است که آنها بسیار کندتر نسبت به آنچه برخی رسانه‌ها ـ که اخبار مربوط به این حوزه را با آب‌وتاب فراوانی ـ پوشش می‌دهند، ظهور خواهند کرد که این خبر بسیار خوبی برای بیشتر کسانی است که فکر می‌کنند ربات‌ها و سایر فناوری‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی به‌زودی شغل آنها را از بین خواهند برد. در حقیقت، بسیاری از آنها در حد واژگان عملیاتی هستند. به‌گفته وی، حسابداران، کارگران کارخانه‌ها، کامیون‌داران، وکلا و رادیولوژیست‌ها (فقط در چند مورد) در شغل‌های خود با اختلالی مشابه آنچه کشاورزان در طول انقلاب صنعتی با آن روبه‌رو بودند، مواجه خواهند شد؛ همان‌طور که تحقیقات نشان می‌دهد، سرعتی که هوش‌مصنوعی در آن جایگزین مشاغل خواهد شد، تسریع می‌شود و افراد آموزش‌دیده و ضعیف از لحاظ آموزشی را به‌صورت یکسان تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. در بین بزرگ‌ترین مزایای هوش‌مصنوعی، بسیاری از متخصصان معتقدند این مزیت که هوش‌مصنوعی می‌تواند انسان را از انجام کارهای تکراری خسته‌کننده که تبدیل به بخشی از وظایف کلی انسان‌ها شده، نجات دهد، بسیار مهم و ارزشمند است و در نتیجه آن، انسان‌ها می‌توانند روی پروژه‌های پیچیده‌تر و باارزش‌تر تمرکز یا مقداری از زمان خود را صرف استراحت کنند.
بدون داده، نمی‌توان راه به جایی برد
محمد وکیلی، فعال دانش‌بنیان در زمینه فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با صمت گفت: عموما وقتی صحبت از هوش می‌شود، آن تعریفی در ذهن خطور می‌کند که برپایه آن، انسان به درک محیط اطرافش پرداخته است. به‌اعتقاد من، بزرگ‌ترین مشکل انسان از زمانی آغاز شد که در فهم عبارات و کلمات دچار تناقض شد. به‌عبارت روشن‌تر، وقتی واژه هوش را به کار می‌بریم، ممکن است ۲ مفهوم متفاوت در ذهن هر یک از ما تداعی شود. برای مثال، ممکن است تعریف من از هوش خود را در آخرین مدل خودرو تسلا نشان دهد و در تعریف دیگری در توان حل مسئله‌های دشوار ریاضی توسط یک کودک نمایان شود. علت این برداشت‌های متفاوت از هوش، به نبود تعریف شفاف مفاهیم پایه در نظام آموزشی ما بر می‌گردد. همچنین، نباید هوشمندی را با هوش‌مصنوعی اشتباه بگیریم، چرا که هوشمندی به فرآیندی گفته می‌شود که دستگاه‌هایی براساس داده‌های از پیش تعریف‌شده، واکنش‌هایی را نشان می‌دهند، اما هوش‌مصنوعی قدرت یادگیری، خلاقیت و حتی تغییر در داده‌ها را دارد، بنابراین باید این ۲ مفهوم را از یکدیگر جدا کنیم.
وی افزود: از آنجایی که داده، کلید اصلی کاربرد هوش در زندگی اجتماعی است، نقص در داده‌ها مانع از ایجاد و توسعه شهر هوشمند می‌شود. در واقع، الگوریتم‌هایی که براساس این داده‌ها نظام هوشمندی را در یک محیط اجتماعی خلق می‌کنند، از درجه اهمیت بالایی برخوردار هستند. کار یک مجموعه دانش‌بنیان برای بکارگیری هوش و هوشمندی در ارکان جامعه تحلیل داده‌ها و سیستم‌ها است، اما واقعیت ماجرا این است که تا زمانی که فقر داده در کشور ما حاکم باشد، نمی‌توان از عبارت هوشمندی در شهر یا شهرهای هوشمند سخن گفت. تقویت و توسعه داده‌ها، کمک شایانی به راه‌اندازی و توسعه سیستم‌های هوشمند در یک شهر می‌کند.
به‌گفته وکیلی، از آنجایی که هر سیستم یکپارچه‌ای در شهرها، نیاز به تحلیل داده دارد و در کشورمان در بخش‌های بزرگ، جای خالی این روند احساس می‌شود، بنابراین انتظار نمی‌رود که برمبنای هوش‌مصنوعی و هوشمندی دانش‌بنیان‌ها در یک دهه آینده مقابل اصلی‌ترین بحران‌ها، راهکارهای صددرصدی ارائه بدهند. در حال حاضر در مرحله جمع‌آوری داده‌ها از حالت جزیره‌ای هستیم. حال در این شرایط، دانش‌بنیان‌ها چگونه می‌توانند به طراحی و ساخت شهر هوشمند بپردازند؟
این فعال دانش‌بنیان گفت: در برخی موارد، دولت انتظار حل بعضی معضلات؛ برای مثال، قاچاق کالا از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان را دارد، در حالی که داده کافی در اختیار تیم دانش‌بنیان برای ارائه یک راهکار مناسب قرار نگرفته است و در اصل داده کافی وجود ندارد. طراحی الگوریتم‌ها امری شدنی است و فعالان اکوسیستم دانش‌بنیان مهارت کافی در خلق آن را دارند. در این شرایط ۲ اتفاق می‌افتد؛ یا الگوریتم‌های طراحی‌شده رشد نمی‌کنند یا براساس داده‌های غیراستاندارد رشد می‌کنند. در حقیقت، فقدان داده‌های واقعی موجب می‌شود، بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانند عملکرد منطقی و موثری برای حل معضلات به‌ویژه در شهر را ارائه بدهند.
وی ادامه داد: مهم‌ترین گام برای ایجاد یک شهر هوشمند، جامعیت و ثبت داده در ارکان مختلف شهر است. همکاری با دانشگاه‌ها و یافتن توسعه‌دهندگان می‌تواند گام بعدی برای ایجاد هوشمندسازی در ساختار شهر باشد؛ حرکت به‌سمت توسعه پایدار، اصلی‌ترین هدفی است که دانش‌بنیان‌ها از ایجاد شهر هوشمند پیگیر آن هستند. گفتنی است، آینده توسعه پایدار در شهرهای هوشمند رقم می‌خورد؛ شهرهایی که در آنها چرخه انرژی، روند متفاوت‌تری از شکل امروزی دارد. گفتنی است، معضل اصلی در تجمیع و هدایت داده‌ها برای طراحی و ساخت این شهرها از سوی دانش‌بنیان‌ها است. در حقیقت، تا زمانی که با فقر داده مواجه باشیم، نمی‌توانیم انتظار هوشمندسازی و بکارگیری سیستم هوش‌مصنوعی در شهرها را داشته باشیم.
سرعت اعجاب‌آور هوش‌مصنوعی در راه است
علیرضا چابکرو، محقق و استاد دانشگاه با دیدی انتقادی می‌گوید، شکی نیست که با قدرت گرفتن هوش‌مصنوعی روزبه‌روز انتخاب‌های انسان محدودتر خواهد شد و کاربران محصور در شبکه‌ای از هوش‌مصنوعی خواهند بود. وی در گفت‌وگو با صمت گفت: اگر بخواهیم با نگرشی انتقادی به دستاوردهای فناورانه نگاه کنیم، باید گفت، نباید غرق در زیبایی‌های این دستاوردها شد. چت جی پی تی یک چت‌بات (ربات نرم‌افزاری که قابلیت چت دارد) است که شرکت اپن‌ای‌ای آن را ساخت. در نگاه نخست، کار با این بات هوشمند، پارادوکس‌هایی دارد که برای کارشناسان فناوری اطلاعات سوال‌برانگیز است. برای مثال، این روش چت برای ای پی ایران بسته است؛ اما زبان فارسی را پشتیبانی می‌کند و چنین وضعیتی قابل‌تحلیل نیست.
در میان اخبار
وی درباره اجتناب‌ناپذیر بودن هوش‌مصنوعی در زندگی بشر ادامه داد: چه بخواهیم و چه نخواهیم، هوش‌مصنوعی با سرعت بسیار اعجاب‌آوری وارد زندگی ما شده است و می‌توان از آن به‌عنوان یک پدیده اجتناب‌ناپذیر یاد کرد. همان‌گونه که با ورود فضای سایبری، جنبه‌های زیادی از زندگی انسان از جمله کسب‌وکار، اقتصاد، سرگرمی و ... تحت‌تاثیر قرار گرفت، تحولات شگرفی به وجود آمد؛ تحولاتی که هیچ‌گاه فکر نمی‌کردیم، دستخوش تغییر قرار گیرد. برای مثال، شیوه حکمرانی از بالا به پایین با ورود این فضا دگرگون شد. حال تصور کنید یک ابزار پیشرفته‌تری داخل این فضا به‌وجود آمده است که می‌تواند هم ضریب نفوذ و هم سرعت خود را بالا ببرد؛ بی‌شک تحولات گسترده‌تری هم در راه خواهند بود.
انسان در انحصار هوش‌مصنوعی
چابکرو در پاسخ به این پرسش که آیا چنین بات‌هایی می‌توانند به‌عنوان یک منبع مجزا برای یافتن پاسخ پرسش‌های کاربران در نظر گرفته شوند؟ گفت: این چت‌بات منحصر به فرد نخواهد بود و در آینده‌ای نه‌چندان دور باید منتظر ربات‌های جدیدتری باشیم. آنچه می‌توان فهمید، این است که ربات‌هایی که امروز می‌بینیم، تنها فزاینده‌ای برای پرسش‌های کاربران نیست، چرا که هنگام کاربرد این بات‌ها ماشین لرنینگ یا یادگیری ماشین هم انجام می‌شود. به‌عبارت دقیق‌تر، ضمن اینکه هنگام استفاده کاربر، به‌واسطه مشارکت انسان در انتقال داده خود را رشد می‌دهد. در واقع، ماشین از طریق کاربر رشد می‌کند. برای مثال، ممکن است گاهی اطلاعات تکراری و بی‌ربط بدهد که برای رفع آنها نیازمند یک ماشین لرنینگ است. به‌همین دلیل، ضمن اینکه کار می‌کند، خودش را هم رشد می‌دهد. در واقع، از طریق کاربر آموزش می‌بیند و رشد می‌کند و رویکرد خلاقانه‌ای در کار نیست.
این پژوهشگر گفت: همان‌گونه که اشاره شد، انسان‌ها مشارکت فعالی در ماشین لرنینگ خواهند داشت، حتی ربات‌های دیگر هم در ماشین لرنینگ چت جی پی تی ایفای نقش خواهند کرد. اپن سورس بودن ربات‌های هوشمند، موضوع مهم دیگری است که باید به آن توجه کرد، چرا که این ویژگی در اصل موجب قدرت گرفتن آن می‌شود؛ گفتنی است، چت جی پی تی، شبکه‌ای از هوش‌مصنوعی ایجاد می‌کند که قدرت تصاعد هندسی را بالا می‌برد و به‌تناسب آن، روزبه‌روز بر سرعت هوش‌مصنوعی افزوده می‌شود. در نتیجه، نباید تاثیرات هوش‌مصنوعی بر زندگی بشر را تنها محدود به چت جی پی تی دانست.
روزی می‌رسد که ما تصمیم‌گیرنده نهایی نیستیم
به‌گفته وی، بنابراین جهان آینده محدود به چت جی پی تی نیست و مجموعه‌ای از شبکه‌های فعال هوش‌مصنوعی شکل می‌گیرد. این شبکه پله به پله ضمن افزایش دقتش، تعاملاتش هم با انسان بیشتر و فراگیرتر می‌شود؛ اما آن را محدودتر می‌کند. همچنین، می‌تواند جهان آینده را محصور در خود کند و همین امر باعث می‌شود، روزبه‌روز کنترل انسان بر زندگی کمتر و کمتر شود. در حقیقت، انسان به روزی که فرآیندهای دیگر به جای او تصمیم می‌گیرند، نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود.
سخن پایانی
امروزه بسیاری از فعالان در مشاغل گوناگون، از این بابت که ممکن است روزی پیشرفت فناوری برای‌شان خطرساز شود، ابراز نگرانی می‌کنند، چرا که ممکن است با افزایش روزافزون فناوری‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی، آینده شغلی افراد در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. این در حالی است که این روزها برخی شرکت‌ها برای تسریع در انجام کارهای مختلف، تلاش می‌کنند ربات و فناوری‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی را جایگزین نیروهای انسانی کنند تا هم در وقت و هزینه صرفه‌جویی کنند و هم بهره‌وری خود را افزایش دهند.
این روند، مخالفان بسیاری نیز دارد که نشان می‌دهد که مخالف کاربرد فناوری در سطوح پیشرفته هستند. طبق مطلبی که در سایت هوشینو منتشر شد؛ هوش‌مصنوعی راه‌های نفوذ به صنعت جدید را پیدا می‌کند و شمار شرکت‌هایی که از مزایای بکارگیری این فناوری بهره‌مند می‌شوند، رو به افزایش است، اما باوجود رشد این فناوری و افزایش محبوبیت آن، بسیاری از کسب‌وکارها هنوز نتوانسته‌اند در دنیای هوش‌مصنوعی جایگاهی برای خود بیایند. چرا؟ پاسخ ترس است و این ترس از بکارگیری هوش‌مصنوعی دلایل زیادی دارد. شرکت O’Reilly در سال ۲۰۱۹، کتاب الکترونیکی منتشر کرد که در آن یافته‌های پژوهش خود درباره بکارگیری و چالش‌های هوش‌مصنوعی را در سازمان‌ها به‌طورخلاصه آورده بود. علاوه بر این، در این کتاب، فهرستی از رایج‌ترین عواملی که مانع بکارگیری فناوری هوش‌مصنوعی در سازمان‌ها می‌شوند نیز، ارائه شده است.
۲۳ درصد از شرکت‌کنندگان در این پژوهش اظهار کردند که دلیل اصلی آنها برای پیشروی نداشتن در زمینه هوش‌مصنوعی این است که هوش‌مصنوعی و استفاده از آن، در فرهنگ و سنت‌های شرکت‌شان تعریف نشده است. سایر دلایل ذکرشده عبارت بودند از: کمبود اطلاعات و داده، کمبود افراد متخصص و تشخیص ندادن کاربردهای هوش‌مصنوعی در زمینه کسب‌وکار.
نویسنده:
