چوب‌خط مصرف گاز پر شد!
باید به روزی فکر کرد که هیچ گازی در کشور وجود ندارد. همین بحث در سایر حامل‌های انرژی نیز مطرح است. سوء مصرف گاز در کشور باوجود ناتوانی بخش نفت و گاز برای استخراج، ذخیره و توسعه میادین و ذخایر زیرزمینی گاز نوعی ناترازی را برای کشور رقم زده است.
استفاده از گاز برای صنایع و مصارف خانگی سال‌ها در دسترس است و این دسترسی با نرخ مناسب به‌دست مصرف‌کننده داخلی می‌رسد، از این‌رو مصرف انرژی در ایران با چالش مواجه بوده است، چرا که سوءمصرف گاز در کشور باوجود ناتوانی بخش نفت و گاز برای استخراج، ذخیره و توسعه میادین و ذخایر زیرزمینی گاز، نوعی ناترازی را برای کشور رقم زده. صمت در این گزارش بحران پیش‌روی کشور را در رابطه با موضوع تامین گاز بررسی کرده است.
بحران گاز جدی‌تر شد
در شرایطی که تا همین چند وقت پیش، مسئولان مدعی رفع بحران گاز اروپا بودند و قصد داشتند از آن به‌عنوان اهرم فشاری در مذاکرات برجام استفاده کنند، حال به‌نظر می‌رسد، بحران گاز ایران ممکن است زمینه‌ساز شرایطی شود که ایران را به یک واردکننده گاز بدل کند.
کشوری که بیشترین منابع نفت و دومین منابع گازی جهان و البته بزرگ‌ترین میدان گازی جهان را در اختیار دارد، به‌طوررسمی اعلام کرده که نزدیک به ۲۴۰میلیارد دلار سرمایه نیاز است تا مانع از قرار گرفتن ایران در شرایطی شویم که واردکننده گاز نشود. برخی از کارشناسان معتقدند به نظر می‌رسد ایران حتی از تامین گاز بازار داخلی خود نیز ناتوان شده و با مشکلات زیادی مواجه است.
پارس‌جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان هم نتوانسته مانع از کسری گاز ایران شود. در شرایطی که هرساله نیاز گازی بازار داخلی تشدید می‌شود، ایران به‌طورمیانگین چیزی حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز از این میدان استخراج می‌کند که با نیاز داخلی فاصله دارد. در سال ۱۳۹۹ ، وزارت نفت کسری گاز فصول سرد را در حد ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیون مترمکعب برآورد کرد که در سال ۱۴۰۰ به حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسید و حالا هم کسری چیزی حدود ۲۳۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب برآورد شده است.
سال گذشته، جواد اوجی، وزیر نفت درباره کسری گاز به رشد ۱۰ درصدی مصرف و عقب‌ماندگی تولید از مصرف اشاره کرده بود. امسال نیز کسری گاز روند تصاعدی پیشین را طی کرده و بنا بر اعلام مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز ایران، روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز در کشور وجود دارد. این در حالی است که در حال حاضر ۷۵ درصد از انرژی مصرفی کشور از طریق گاز تامین می‌شود.
بی‌توجهی به بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور
حسن مرادی، کارشناس انرژی و نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی در رابطه با مشکل تامین گاز کشور به صمت گفت: کشور ایران از نظر منابع گازی بسیار غنی و دومین منابع گازی جهان را دارا است؛ اما مسئله‌ای که وجود دارد، این است که اقتصاد و شیرین‌سازی گاز مشکلات مربوط به خود را دارد.
وی افزود: کشور بعد انقلاب، توان بسیار بالایی را برای استخراج گاز از منطقه عسلویه صرف کرد و توانست از ۲۲ فاز اجرایی پارس‌جنوبی استفاده بهینه کند، اما گازی که تولید می‌شود به‌تمامی در داخل مصرف می‌شود، چرا که بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور رعایت نمی‌شود و از این حیث، در حال رکوردزنی هستیم. مصرف گاز کشور در یک اتفاق بسیار بحرانی برابر با ۳۰ کشور اروپایی است که در نوبه خود جای تامل دارد.
این کارشناس تاکید کرد: همچنین روش مصرف گاز در ایران باید تغییر کند، چرا که بخش عمده مصرف گاز به‌خاطر مصارف خانگی است. در حال حاضر ۲۵ میلیون بخاری غیراستاندارد وجود دارد؛ یعنی تمام بخاری‌های دودکش‌دار منازل و کارگاه‌ها غیراستاندارد هستند. باید این بخاری‌های غیراستاندارد اصلاح شود و مردم باید همت ملی داشته باشند.
مرادی تصریح کرد: در همین رابطه، پیگیری‌هایی برای این موضوع انجام گرفت که چرا بعد از اینکه قرار بود ۲۰ میلیون بخاری استاندارد در کشور تولید شود، اما این اتفاق رخ نداد و متاسفانه پاسخ قانع‌کننده دریافت نشد و تنها از استانداردسازی ۱۳ میلیون بخاری صحبت به‌میان آمد که همین تعداد را هم کسی نمی‌خرد. علت این موضوع این است که تا وقتی گاز مجانی در کشور توزیع می‌شود، متقاضیان برای استفاده از انرژی‌هایی مانند پنل‌های خورشیدی داوطلب نمی‌شوند. اکنون استفاده از پنل‌های خورشیدی در کشورهایی مثل عراق و سوریه بسیار بیشتر از ایران است.
در میان اخبار
در حال حاضر شبکه گاز در کشور در حال گستردگی است و تا کیلومترها در جنگل‌ها و روستاهای دورافتاده خط انتقال گاز کشیده شده. این اتفاق از سویی قابل‌تحسین است و از سوی دیگر، هزینه‌های زیادی را بر دوش دولت گذاشته و مصرف انرژی را روزبه‌روز افزایش داده و بالانس تولید و مصرف گاز را بر هم زده است.
ضرورت سرمایه‌گذاری بر بخش‌های پرسود
مرادی به صمت گفت: دولت باید در بخش تولید گاز LNG که ارزشمندترین سرمایه‌گذاری به‌حساب می‌آید، اقدامات موثرتری به عمل می‌آورد، کشور امریکا بیش از 100سال است که برای سرمایه‌گذاری در این بخش پیشقدم شده، اما ایران به‌علت تحریم‌ها نتوانسته تکنولوژی و خط تولید این نوع گاز را در کشور آن‌طور که باید، راه‌اندازی کند. ما اگر گاز کشور را تبدیل به LNG کنیم، می‌توانیم به بخش صادرات رونق بیشتری دهیم و سوخت ناوگان حمل‌ونقل عمومی را بر این پایه تغذیه کنیم.
وی در پایان عنوان کرد: موضوعات گفته‌شده، مهم‌ترین چالش‌های دولت در بخش صنعت گاز است که باید با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح حل شوند وگرنه ما نه‌تنها در تولید گاز برای صادرات با مشکل مواجه می‌شویم، بلکه برای مصرف داخلی نیز با بحران‌های جبران‌ناپذیری دست‌وپنجه نرم خواهیم کرد.
عملکرد دولت‌ها باعث بحران گاز شد
فریدون اسعدی، کارشناس انرژی در ارتباط با بحران گاز در کشور به صمت گفت: عملکردهای حوزه تولید و مصرف گاز در سال‌های اخیر به‌واسطه عدم‌سرمایه‌گذاری در این حوزه و سایه سنگین تحریم‌ها، وضعیت مطلوبی ندارد. تحریم‌های غرب در گام نخست در حوزه بخش نفت و گاز اعمال شد و در ادامه سبب شده تا در تولید، سرمایه‌گذاری و بخش‌های بالادستی انرژی، با مشکلات اساسی مواجه شویم. این کارشناس انرژی افزود: نبود توانمندی مناسب و مشکلات جذب سرمایه‌گذاری خارجی سبب شده که از لحاظ منابع گازی شرایط مساعد نباشد. چنانچه براساس آمار امروز کسری تراز انرژی در فصول سرد و گرم هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. چرا که نفت و گاز طبیعی بیش از ۹۹ درصد انرژی مصرفی اولیه کشور را تشکیل می‌دهد. وی گفت: این سیاست مصرف انرژی اگر همین امروز برطرف شود و تمام مسئولان برای حل مشکل کمبود گاز در کشور دست‌به‌دست هم بدهند، شاید حدود ۳ سال طول بکشد تا بتوانیم این ناترازی را جبران کنیم. از طرفی، اگر امروز برای این مشکل چاره‌ای اندیشیده نشود، در سال‌های بعد بحران جدی‌تری خواهیم داشت.
ضرورت استفاده از سرمایه‌گذار خارجی
اسعدی خاطرنشان کرد: طبق بررسی‌های انجام‌شده تا قبل از سال ۱۳۹۰، سرمایه حدود ۸۰ درصد منابع موردنیاز برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز کشور به‌ویژه در بخش‌های بالادستی از محل سرمایه‌گذاری های خارجی تامین شده است. این درحالی است که در سال‌های اخیر به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم ، نتوانسته‌ایم از ظرفیت بهره از نابع سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کنیم. این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: در بحث منابع داخلی نفت و گاز هم ۲ اتفاق بسیار نامناسب رخ داده است؛ تحریم‌های غرب، سبب شد تا در بحث صادرات نفت با مشکلات بسیاری مواجه شویم، اما در بحث صادرات گاز، مشکلی نداشتیم. کشور در بحث صادرات نفت از روزی ۲.۵ میلیون بشکه در روز به روزی ۷۰۰ هزار بشکه رسیده است؛ بنابراین این موضوع یکی از مسائل مهمی بود که سبب شد تا از محل داخلی نتوانیم منابع موردنیاز برای سرمایه‌گذاری و کسری‌هایی که از نبود جذب سرمایه‌گذاری خارجی اتفاق افتاد، را جبران کنیم. اتفاق ناخوشایند بعدی، اجرای نامناسب قانون هدفمند کردن یارانه‌ها بود. اگر قرار است کشور رویه مناسبی در ارتباط با اصلاح حوزه انرژی به‌ویژه در حوزه مصرف داشته باشد، باید این قانون به‌درستی اجرا شود.
اجرای نامناسب قانون هدفمندی یارانه‌ها
این کارشناس درباره اینکه چرا قانون هدفمند کردن یارانه‌ها به‌درستی اجرایی نشد، به صمت گفت: سوابق قانون هدفمند کردن یارانه‌ها نشان می‌دهد، بسیاری از کارشناسان از همان ابتدا مخالف ارایه یارانه 45هزار و 500 تومان بودند. از سوی دیگر محاسبات نشان می‌داد اگر قرار است ۵۰ درصد منابع صرف یارانه نفت شود و الباقی به شرکت‌های خدمات‌دهنده انرژی تخصیص داده شود، نقدینگی باید چیزی در حدود ۱۲.۵۰۰ هزار تومان به هر نفر تخصیص می‌یافت. وی خاطرنشان کرد: در عمل اجرای این شکل از قانون هدفمندی یارانه‌ها سبب شد تا این شرکت‌ها دچار یک اشکال بزرگ شده و در نهایت به یک اداره کل برای تامین منابع هدفمندی یارانه تبدیل شوند. در گذشته، شرکت توانیر از محل فروش برق، منابع سرمایه‌گذاری برای تولید برق را تامین می‌کرد، اما به دنبال اجرای قانون هدفمندی یارانه،درآمد حاصل از فروش برق از دست شرکت توانیر خارج و در اختیار سازمان هدفمندی یارانه‌ها قرار گرفت. درهمین راستا مقرر شد این درآمد در قالب یارانه در بین مردم توزیع شود.
اسعدی گفت: چنین برنامه‌هایی سبب شد تا بحران انرژی در کشور، شکل جدی‌تری به خود بگیرد. به گفته این کارشناس انرژی، متاسفانه در بحث بهینه‌سازی انرژی هیچ فعالیت مثبتی انجام نشده است. برای نظام‌مندی این در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در قالب قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، بند و تبصره‌هایی گنجانده شد که بهینه‌سازی انرژی را در دستور کار قرار داد.
سخن پایانی
۳۷ درصد از متوسط سالانه گاز کشور در بخش خانگی و تجاری، ۳۳ درصد نیروگاهی و ۳۰ درصد باقیمانده در بخش صنایع و حمل‌ونقل مصرف می‌شود. از ۳۳ درصد گاز کشور که به مصرف بخش نیروگاهی می‌رسد، ۸۴ درصد برق کشور را تولید می‌کند و این به آن معنا است که نه‌تنها گاز مهم‌ترین تامین‌کننده انرژی در ایران است، بلکه برای تولید برق هم وابستگی بسیار زیادی به آن وجود دارد و کمبود گاز می‌تواند منجر به کمبود برق شود. این شرایط دولت را ناگزیر کرده تا برای عدم‌قطع گاز بخش خانگی، گاز صنایع را سهمیه‌بندی کند و به همین دلیل صنایع ناگزیر به‌جای گاز، رو به مازوت‌سوزی آورده‌اند و در شرایطی که ایران رکوردهای آلودگی هوا را جابه‌جا می‌کند، تولید گاز نه‌تنها از مصرف عقب مانده، بلکه برای نگه داشتن سطح فعلی تولید نیز به سرمایه قابل‌توجهی نیاز است. کارشناسان انرژی می‌گویند ایران نه برای افزایش سطح تولید گاز بلکه برای نگهداشت سطح تولید فعلی نیاز به سرمایه‌گذاری کلانی دارد. به‌گفته رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران، صنعت گاز ایران برای حفظ میزان فعلی تولید گاز در کوتاه‌مدت به حدود ۵۰ میلیارد دلار، در میان‌مدت به ۹۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار و در بلندمدت به حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. هرچند وزارت نفت مدعی است توانسته تا حدودی بخشی از سرمایه موردنیاز صنعت نفت را تامین کند، اما چالش‌های صنعت گاز ایران به تامین سرمایه محدود نمی‌شود و تکنولوژی لازم از جمله دانش حفاری در دسترس صنعت گاز ایران نیست.
