در ماه‌های اخیر، نرخ برنج ایرانی تا حد زیادی افزایش یافت و تا حدی پیش رفت که در برخی نقاط، نرخ این محصول پرطرفدار از مرز ۱۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلو نیز گذشت. دلایل گوناگونی برای رشد نرخ برنج در این ماه‌ها مطرح است، اما به عقیده برخی کارشناسان، اصلی‌ترین دلیل، واردات بی‌رویه برنج است. از سوی دیگر، مصرف سرانه در کشور ۳۶ کیلوگرم و کل برنج موردنیاز کشور حدود ۳ میلیون تن است. این در حالی است که واردکنندگان نه‌تنها آمار تولید را قبول ندارند، بلکه همچنان مصرف سرانه کشور را با آمار اعلامی ۱۵ سال پیش وزارت بازرگانی، ۴۲ کیلوگرم در نظر گرفته و مانور می‌دهند. بنابر اذعان معاون دفتر بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی، دو‌سوم نیاز کشور به برنج از داخل و فقط یک‌سوم باقیمانده آن با واردات تامین می‌شود. با این وجود، جای سوال است که چرا باز هم بازار برنج آشفته است و کنترل نمی‌شود؟ صمت در این گزارش به بررسی وضعیت بازار برنج در کشور پرداخته است.

قیمت برنج سوار بر موج گرانی

در شرایطی که نرخ برنج حسابی بر موج گرانی سوار شده، نه‌تنها مدیریتی از سوی مسئولان ذی‌ربط انجام نمی‌شود، بلکه وعده کاهش نرخ برنج سر داده می‌شود. این در حالی است که برنج در بازار ارزان نمی‌شود و مدت‌هاست سفره مردم از این نعمت محروم است.

اخیرا حسن تقی‌زاده، رئیس سابق اتحادیه برنج‌فروشان بابل گفته که افزایش نرخ برنج ایرانی باعث‌شده بیش از ۳۰ درصد مردم شهرهای شمال کشور به‌ناچار برنج خارجی خریداری کنند.

همچنین کشت دوم هنوز برداشت نشده که اگر برداشت شود، برنج به‌وفور در بازار عرضه می‌شود.

گزارش‌ها حاکی از آن است که نرخ انواع برنج‌ عطری و مرغوب ایرانی از جمله طارم، دم‌سیاه و هاشمی در خرده‌فروشی‌ها به صورت فله حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار تومان است. بر همین اساس، در خرده‌فروشی‌ها نرخ هر کیلو برنج شیرودی ۶۷ هزار تومان، فجر ۷۸ هزار تومان، ندا ۶۵ هزار تومان و رمضانی ۷۹ هزار تومان اعلام شده است.

برنج ایرانی، گزینه اصلی ۳ استان شمالی

سیدعلی طاهری‌اتاقسرا، رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل درباره خبری مبنی بر اینکه مصرف برنج خارجی در روستاهای شمال کشور چندان مرسوم و متداول نیست، اما امروز مردم روستاهای شمال به‌ناچار برنج خارجی مصرف می‌کنند به صمت گفت: روستایی‌ها به هیچ عنوان از برنج خارجی استفاده نمی‌کنند. شهری‌ها نیز ممکن است در حد ۱۰ درصد از برنج خارجی استفاده کنند. مصرف برنج خارجی به حدی در استان‌های شمالی کم است که درحال‌حاضر به میزان ۲ سال ذخیره برنج خارجی در این استان‌ها موجود است. بیشتر متقاضیان در استان‌های شمالی از برنج داخلی استفاده می‌کنند، اما متاسفانه برخی رسانه‌ها درستی خبر را پیگیری نمی‌کنند.

وی درباره ورود فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای خرید برنج به بازار اظهار کرد: فروشگاه‌های زنجیره‌ای و شرکت‌ها فعلا در این زمینه اقدامی نکرده‌اند.

رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل با اشاره به کاهش تقاضا برنج ایرانی بیان کرد: با وجود اینکه برنج یک کالای استراتژیک و نیاز هر روزه است، اما در حقیقت افزایش نرخ آنچنانی نسبت به سایر مواد غذایی ندارد. درحال‌حاضر از یک سو موادغذایی ارزان نداریم و از سوی دیگر، قدرت خرید شهروندان کم شده است. در مجموع اگر عرضه و تقاضا به تعادل برسد، قطعا نرخ برنج کنترل می‌شود. در این میان، تعداد متقاضیان خرید برنج از شهرستان‌ها نیز کاهش پیدا کرده است.

افزایش ۲۰ درصدی تولید برنج

طاهری ضمن اعلام نرخ جدید برنج ایرانی در بازار گفت: نرخ برنج ایرانی طارم با ۱۰ درصد خرده در شمال کشور ۸۶ هزار تومان است و در سایر استان‌ها با بسته‌بندی نرخ برنج ایرانی به ۱۰۰ تا ۱۰۷ هزار تومان می‌رسد. برنج طارم، یکی از بهترین برنج‌های ایرانی است که در انواع مختلفی مانند طارم محلی، طارم زنجان، طارم هاشمی و سایر عناوین موجود است. این برنج بیشتر در شمال ایران و در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان کشت می‌شود. برنج فجر نیز از دسته برنج‌های پرمحصول است که بیشتر در استان گلستان کشت می‌شود. ظاهر برنج فجر بسیار شبیه برنج طارم است. دو برنج طارم و فجر در حالت معمول باید ۱۵ هزار تومان اختلاف نرخ داشته باشند، اما در حال‌حاضر این اختلاف به ۳۰ هزار تومان رسیده؛ در نتیجه این برنج هنوز نرخ واقعی نگرفته است. پیش‌بینی می‌شود با تناسب بین عرضه و تقاضا، نرخ برنج فجر افزایش ‌یابد. وی با اشاره به افزایش تولید برنج در سال جاری اظهار کرد: امسال تولید برنج ۲۰ درصد افزایش یافت. خوشبختانه در سال ۱۴۰۱ کیفیت برنج بالا رفته و میزان ضایعات آن به‌شدت کاهش یافته است.

واردات بی‌رویه، سم بازار داخل

رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل با اشاره به تاثیر واردات برنج خارجی بر بازار داخل اظهار کرد: دلیل اصلی اینکه بازار برنج به تعادل نمی‌رسد، واردات بی‌رویه است. همچنین به عقیده برخی کارشناسان، بهترین روش کنترل بازار برنج، ممنوعیت واردات برنج خارجی به ۳ استان شمالی است.

برخی خانواده‌ها توان خرید برنج ایرانی را ندارند

جمیل علیزاده‌شایق، دبیر انجمن برنج درباره افزایش نرخ برنج ایرانی در گفت‌وگو با صمت گفت: نرخ برنج، غیرقابل کنترل شده و این افزایش نرخ به حدی رسیده که برخی خانواده‌ها توان خرید برنج ایرانی را ندارند.

از سوی دیگر، وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مربوط به بازار برنج ثابت قدم باشد. بیش از یک ماه است که وزارت جهاد کشاورزی باید نرخ فروش برنج را اعلام می‌کرد. البته ما مخالفت خود را با این شیوه قیمت‌گذاری، بارها اعلام کرده‌ایم.

از سوی دیگر، دولت اعلام نرخ برنج را در حالی به تعویق می‌اندازد که به‌واسطه آن، ممکن است بازار آشفته‌ای در ماه‌های مهر و آبان داشته باشیم؛ در نتیجه وعده اعلام نرخ توسط وزارت جهاد کشاورزی به التهاب بازار دامن زد.

وی با اشاره به نبود ثبات قیمتی در بازار برنج، اظهار کرد: برنامه‌ای که در گذشته از سوی وزارت جهاد کشاورزی اجرا می‌شد، اعلام نرخ خرید تضمینی برنج بود. طبق قانون در فرآیند خرید تضمینی، سازمان تعاون روستایی با اعلام نرخ تضمینی برای کالا و هماهنگی با کشاورز، اقدام به خرید محصول کشاورز می‌کند.

این فعال بازار در توضیح سیاست خرید تضمینی برنج گفت: در این سیاست، اگر کشاورز قادر به فروش کامل محصول خود نبود، سازمان تعاون روستایی اقدام به خرید محصول از کشاورز می‌کرد. در آن زمان، کمتر کشاورزی پیدا می‌شد که برنج خود را به وزارت تعاون روستایی بفروشد. با این وجود، هنگامی‌که سازمان تعاون روستایی آمار فروش را کاهشی اعلام می‌کرد، وزارت جهاد از نتیجه عملکرد راضی‌تر و بدان معنا بود که کشاورز توانسته بیشتر محصول خود را در بازار بفروشد.

از سوی دیگر، خریدار می‌دانست قادر به خرید محصول با نرخ پایین‌تر از عرف بازار نیست، چراکه به هر ترتیب محصول روی دست کشاورز نمی‌ماند.

دودی که تنها به چشم مصرف‌کننده می‌رود

علیزاده‌شایق با اشاره به اینکه کشاورزان سود در نظر گرفته برای فروش برنج را قبول ندارند، گفت: کشاورزان با تعیین سود ۲۰ درصدی موافق نیستند، بلکه معتقدند باید سود ۵۰ درصدی برای فروش برنج توسط دولت تعیین شود. به همین علت، متاسفانه کشاورزان به کمتر از سود ۵۰ درصدی راضی نیستند، اما دولت نیز تعیین ارقام بالا برای برنج را به نفع مصرف‌کننده نمی‌داند.

از سوی دیگر، کشاورز مشاهده می‌کند بیشترین سود به دلال و واسطه می‌رسد؛ در نتیجه برنج خود را در شالیکوبی‌ها نگه می‌دارد و از فروش آن خودداری می‌کند تا در آبان و آذر محصول خود را به قیمت بالاتر بفروشد. نگه‌داشتن برنج به دلال اجازه می‌دهد بر نرخ برنج بیفزاید و دود این مسئله تنها به چشم مصرف‌کننده می‌رود. همچنین باوجود فراوانی برنج ایرانی و خارجی در بازار، برخی فروشندگان سودجو با مخلوط کردن برنج، آن را با قیمت‌هایی بالاتر از نرخ حقیقی می‌فروشند و از سوی دیگر، خرده برنج نیز افزایش یافته که به ضرر مصرف‌کنندگان است.

وی با اشاره به افزایش ۲۰ درصدی تولید برنج اظهار کرد: امسال در مجموع ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تن تولید برنج کل کشور بود. شرایط مناسب بارش در استان‌های شمالی، تامین آب موردنیاز برنج و انگیزه کشاورزان به‌دلیل گرانی محصول به کشت دوم منجر به افزایش تولید محصول شده است.

نتوانستیم در تولید برنج خودکفا باشیم

دبیر انجمن برنج، میزان واردات برنج به کشور را در تعدیل نرخ برنج مؤثر ندانست و افزود: واردات برنج در کاهش نرخ برنج ایرانی خیلی اثرگذار نبود، زیرا وقتی ذائقه افراد به برنج ایرانی عادت کرده باشد، دیگر تمایلی به استفاده از برنج‌های وارداتی ندارد، ضمن اینکه برنج‌های هندی وارداتی کیفیت خوبی ندارند. از سوی دیگر، بازار در همه استان‌ها به برنج خارجی و ارزان نیاز دارد. همچنین ما نتوانستیم در تولید برنج خودکفا باشیم؛ در نتیجه به واردات برنج برای جبران کسری نیاز داریم.

سخن پایانی

بررسی بازار و نظرهای کارشناسی نشان می‌دهد کنترل بازار برنج از دست دولت خارج شده است. برنج، کالای استراتژیکی که در سفره مردم نقش مهمی دارد، حال به ابزاری برای سودآوری تبدیل شده است. این در حالی است که نرخ مواد غذایی در بازار سر به فلک می‌کشد، این روزها دست مردم از خرید برنج ایرانی حسابی کوتاه شده و بازار به‌دست خارجی‌ها افتاده است. در این بازار، کالای خارجی بر عکس سایر محصولات به‌دلیل کیفیت بازار را قبضه نمی‌کنند. از سوی دیگر، ذائقه مردم با برنج ایرانی جور است، اما وصله ناجور این قصه، جیب خالی شهروندان است که کفاف قیمت‌های سر به فلک کشیده برنج‌های ایرانی را نمی‌دهد. ظاهرا این چرخه دیگر قرار نیست بایستد، زیرا از تاختن قیمت‌ها، سود هنگفتی به جیب عده‌ای خاص می‌رود.